Last variant of the book pub

53 
xili qasıq həlqəsini içəridən əhatə edən qövs-
vari vətər lifləri ilə möhkəmlənir. Bu vətər 
dəstələri çuxurcuqlararası bağ – lig.interfo-
veolare  və ya Hesselbax bağı – lig.Hessel-
bachi adlanır. Hesselbax bağı qarın divarının 
arxa səthində içəri və bayır qasıq çuxurları 
arasında yerləşərək, yuxarıdan köndələn 
əzələ, aşağıdan isə qasıq bağı ilə birləşir. 
Qasıq kanalının yuxarı və aşağı divarları 
arasında qalan sahə  qasıq sahəsi adlanır və 
onun hündürlüyü müxtəlif olur.  Bu sahənin 
ölçüləri böyük olduqda (adətən kişilərdə 
olur) qasıq kanalının arxa divarı daha zəif 
olur və düz qasıq yırtıqlarının əmələ gəlməsi 
üçün əlverişli şərait yaranır. Düz qasıq yırtı-
ğının baş verməsinin əsas topoqrafo – anato-
mik səbəbi içəri qasıq çuxurunun qasıq sahə-
sinin mərkəzinə uyğun gəlməsidir. 
Qasıq kanalının daxili dəliyi və ya dərin 
həlqəsi – anulus inguinalis profundus qasıq 
bağının ortasından 1,0 – 1,5 sm yuxarıda 
köndələn fassiya üzərində yerləşir və bayır 
qasıq çuxuruna uyğun gəlir. Buradan kişilər-
də toxum ciyəsi, qadınlarda isə uşaqlığın gir-
də bağı keçir. Bu dəlik toxum ciyəsi və ya 
uşaqlığın girdə bağının qasıq kanalından xa-
ricə  çıxması zamanı özləri ilə  bərabər kön-
dələn fassiyanı da dartıb aparmaları  nəticə-
sində əmələ gəlir. Köndələn fassiya qıfabən-
zər şəkildə qabarıqlıq əmələ gətirir və fassi-
yanın bu hissəsi qıfabənzər fassiya – fascia 
infundibuloformis  adlanır. Qasıq kanalının 
daxili həlqəsi kişilərdə nisbətən böyük olur. 
Qasıq kanalının daxili həlqəsi içəridən çu-
xurlararası bağ və aşağı qarınüstü arteriya ilə 
əhatə olunmuşdur. Ona görə  də, boğulmuş 
qasıq yırtıqları münasibətilə icra olunan 
cərrahi  əməliyyatlar zamanı  aşağı qarınüstü 
arteriyanı zədələməmək məqsədilə yırtıq qa-
pısını bayıra tərəf genişləndirmək lazımdır. 
Qasıq kanalının xarici dəliyi və ya səthi 
həlqəsi – anulus inguinalis superficialis xa-
rici çəp əzələnin aponevrozu hesabına əmələ 
gəlir. Xarici çəp  əzələnin aponevrozu qasıq 
bitişməsinə yaxınlaşaraq içəri və bayır ayaq-
cıqlara bölünür. Içəri ayaqcıq qasıq bitişmə-
sinin yuxarı kənarına, bayır ayaqcıq isə qasıq 
qabarcığına bağlanır. Nəticədə üçbucaqşəkil-
li yarıq – qasıq kanalının səthi həlqəsı əmələ 
gəlir.  Onun yuxarı hissəsində xarici çəp əzə-
lənin aponevrozundan əmələ  gəlmiş köndə-
lən və qövsvari şəkildə  vətər lifləri keçir. 
Bunlara ayaqcıqlararası liflər – fibrae inter-
crurales deyilir. Bayır və içəri ayaqcıqlardan 
dərində və içəri tərəfdə, toxum ciyəsinin ar-
xasında xarici çəp əzələ aponevrozunun geri-
yə  və içəri tərəfə çevrilməsi nəticəsində xa-
rici qasıq həlqəsinin  «üçüncü ayaqcığı»  və 
ya qayıdan bağ – lig.reflexum  əmələ  gəlir. 
Kişilərdə qasıq kanalının xarici həlqəsi, qa-
dınlardakına nisbətən, daha böyükdür və adi 
halda çeçələ barmağın ucunu sərbəst surətdə 
buraxır. 
Qasıq kanalından kişilərdə toxum ciyəsi, 
qadınlarda isə uşaqlığın girdə bağı keçir. 
 
Qayığabənzər sümük (os scaphoi-
deum) proksimal cərgədə yerləşən bilək sü-
müklərinin mil tərəfdən birincisi və ən böyü-
yüdür (
şək. 14,9
). Üzərində mil, aypara, tra-
pesiyaşəkilli, trapesiyayabənzər və başlı sü-
müklərlə birləşməyə  məxsus oynaq səthləri 
vardır. Onun ovuc səthi çökək olub qayığı 
xatırlatdığı üçün  belə adlandırılmışdır.  

---

54 
Qaz ayaqları (pes ancerinus) orqaniz-
min bir neçə nahiyəsində rast gəlir. Bunlar-
dan biri göz yuvasıaltı sinirlə üz sinirinin kö-
pək çuxurunda anastomozlaşmasından əmələ 
gəlir və kiçik qaz ayağı – pes ancerinus mi-
nor adlanır 
(
şək.85 – A,a
), 
digəri isə üz sini-
rin kəlləxarici  şaxələrindən  əmələ  gəlir.  
Belə ki, üz siniri biz – məməyəbənər dəlik-
dən xaric olduqdan sonra qulaqaltı  vəzinin 
kütləsinə daxil olur və qulaqaltı kələf əmələ 
gətirir. Bu kələfdən çıxan  şaxələr birlikdə 
böyük qaz ayağı – pes ancerinus major 
adlanır (
şək.85 – A,b
). Üzdə aparılan cərrahi 
əməliyyatlar zamanı qeyd olunan qaz 
ayaqlarının və onların  şaxələrinin proyek-
siyaları mütləq nəzərə alınmalıdır. 
Səthi qaz ayağı – pes ancerinus superfi-
cialis, dərzi  əzələsinin, yarımvətərli və nazik 
əzələlərin vətərlərinin qamış sümüyünün içəri 
kondilusu üzərindən keçərək, qamış qabarıq-
lığına bağlandığı yerdə əmələ gəlir (
şək. 85 B
).  
Dərin qaz ayağı – pes ancerinus profun-
dus, yarımzarlı əzələ vətərinin bud sümüyü-
nün içəri kondilusunun arxa – yan səthində 
enliləşərək üç dəstəyə bolünməsindən əmələ 
gəlir.  
 
Qəzəb venası (vena supraorbitalis) 
alın nahiyəsinin dərialtı toxuma qatında  şa-
quli istiqamətdə  aşağıya doğru enir, burun 
kokü nahiyəsində bucaq və göz yuvası vena-
ları ilə anastomozlaşır (
şək.86,8
). Insan 
qəzəblənən zaman burun kökündə qaşçatıcı 
və  məğrurlar  əzələsinin yığılması 
nəticəsində venoz qanın hərəkəti çətinləşir, 
vena  şaquli zolaq şəklində alın dərisinin 
Şəkil 85. Üzün sinirləri (A) və bud əzələləri (B) 
A: böyük və kiçik qaz ayaqları oxlarla göstərilmişdir; B: səthi qaz ayağı oxla göstərilmişdir. 
 
1 – rr.temporales n.facialis; 2 – rr.zygomatici n.facialis; 3 – m.zygomaticus major; 4 – ductus parotideus; 5 – m.masseter;  
6 – rr.buccales n.facialis; 7 – r.marginalis mandibulae n.facialis; 8,9 – m.depressor anguli oris;  10,13 – rr.communicantes; 
11 – n.infraorbitalis; 12 –  m.orbicularis oculi; 14 – venter frontalis 

---