Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
65 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) miş olan könüllü dəstələrin Göyçaya yola salınmasını təşkil edəndən sonra Nazim bəy Nuru paşaya ikinci bir raport göndərdi. Həmin raportda Nazim bəy Ağdaşdan faytonlar ilə piyada və ayrıca olaraq süvari qüvvələrinin Göyçay istiqmətində göndərildiyini, yüzbaşı Haqqı əfəndinin komandası altındakı atlıların da Ucardan Göyçaya hərəkət etdiklərini bildirdi. Gün ərzində elə bir çeviklik göstərildi ki, daşnak silahlılarının gözləmədiyi halda qısa müddət ərzində Göy- çaya kifayət qədər qüvvə cəmləşdirildi. Erməni Əmirov öz tör-tö- küntüləri ilə Göyçayı tərk etməyə və gəldikləri kimi də geri qaçmağa məcbur oldu. Beləliklə, iyunun 27-30-u arasında Göyçay və Qaramər- yəm ətrafında baş verən döyüşlər Qafqaz İslam Ordusu qüvvələri- nin qələbəsi ilə başa çatdı və bu döyüşlərin nəticələri Nuru paşanı da ümumən razı saldı. Bolşevik-daşnak qoşunları Ağsuya doğru sıxışdı- rıldı. Bolşevik-daşnak qüvvələri bu döyüşlərdən sonra bir daha hərbi təşəbbüsü əsaslı şəkildə ələ ala bilmədilər və burada düçar olduqları uğursuzluq onların tam məğlubiyyətinə gətirib çıxardı.” (38,s.79-95) Düşmən Qaraməryəmdən geri oturdulsa da Göyçayın şimalın- dakı erməni kəndlərinə nəzarət etmədən düşməni bu mövqelərdən çox da uzaqlaşdırmaq olmazdı. Komandanlığın planına görə Qa- raməryəm-Qarayazı xəttinin ələ keçirilməsindən sonra düşmənin Kürdəmirdən geri çəkiləcəyi, Göyçayın vəziyyətinin düzəldiləcəyi, Göyçayın şimalından şərqə qaçan düşmən qüvvələrinin geri çəkilmə xəttinin kəsilərək əsir alınacağı, vəziyyət əlverişli olduğu təqdirdə Müsüslü dəstəsinin hücuma keçəcəyi nəzərdə tutulurdu. 1918 il iyulun 1-də 4 günlük gərgin, ölüm-dirim savaşında cəbhə- nin taleyi həll olundu. Göyçay altındakı döyüşdə bolşevik-daşnak qüvvələrinin Gəncəyə yüruşünün qarşısı alındı. Qafqaz İslam Ordu- sunun Bakı istiqamətində hərəkəti başlandı. Əvvəlcədən İvanovka istiqamətində Kürdmaşı kəndində yerləş- dirilmiş 10-cu Qafqaz alayından bir tabur piyada və iki dağ topu 1918-ci ilin 2 iyulunda İvanovkaya doğru hərəkətə keçdi.Yolu üzərin- 66 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi dəki düşmən qüvvələrini əzərək irəliləyən dəstəni İvanovka əhalisi ağ bayraqla qarşıladı. Həmin gün ermənilər yaşayan Bozavand və Kirdadul kəndləri tutulmuş, buradakı quldur dəstələri Əmirvan və Bəylərkənd istiqamətinə çəkilmişdi. (41,s.19-20) Bu zaman rus kazakı polkovnik Biçeraxov 1918-ci il iyulun 2-də 1500 nəfərlik hərbi qüvvəsi ilə Ənzəlidən gəmilərlə Bakının cənubun- dakı Ələt qəsəbəsinə gələrək bolşevik- daşnak qüvvələrinə rəhbərlik etməyə başlayır. Onun gəlişi ilə cəbhədə vəziyyət daha da gərginləşir. İyul ayının 7-də döyüşlər artıq Kürdəmir ətrafında aparılırdı. Qafqaz İslam Ordusunun hərbi gücü və texniki imkanları Biçeraxo- vun zirehli avtomobilləri ilə silahlanmış bolşevik hissələrinin müqa- vimətini qırmağa kifayət etmədi. Üç gün aparılan çətin döyüş əmə- liyyatları tərəflərə böyük itkilər hesabına başa gəlsə də, Qafqaz İslam Ordusu daha əzmlə mübarizə aparırdı. İyul ayının 10-da azərbaycanlı podpolkovnik, Müsüslü dəstəsinin komandanı Həbib bəy Səlimovun komandanlığı altındakı hərbi hissənin də Kürdəmir istiqamətində hərəkətə keçməsi bolşevik qüvvələrinin müqavimətini qırdı və iyul ayının 11-nə keçən gecə Kürdəmir işğaldan azad edildi. Bu ağır dö- yüşdən sonra Biçeraxovun komandanlığı altında bolşevik qüvvələri zirehli avtomobillərin müşayiəti ilə Karrar stansiyasına doğru geri hərəkət edərək müdafiə mövqeyinə çəkildi. Qafqaz İslam Ordusu bu döyüşlərdə 28 min güllə və 87 mərmi işlətmişdi. Əllərində yetərincə hərbi imkanları olmayan milli ordu döyüş sursatından qənaətlə isti- fadə edir, çox zaman isə əlbəyaxa hücumlardan yararlanırdı. Sursat yoxluğundan başqa, türk birliklərinin vahid mərkəzdən idarə olun- masında problemlər də var idi. Kürdəmirin azad olunması Qafqaz İslam Ordusunun möhkəmlənməsinə, döyüş əzminə kömək etdi və əsgərlərin qələbəyə ümidini artırdı. Ağsu istiqamətində gedən dö- yüşlərdə də düşmən məğlub edildi. Vəziyyətin gərginləşdiyini görən Şaumyan Leninə teleqram göndərərək cəbhədə durumun onlar üçün ağır olduğunu bildirmiş, yeganə çıxış yolu kimi Moskvadan kömək 67 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) göndərilməsini xahiş etmişdi. Karrar stansiyası uğrunda döyüşlər iyulun 12-də başladı və iki gün sonra Qafqaz İslam Ordusunun uğur- lu hərbi əməliyyatı nəticəsində azad edildi. (4, s.23) Göyçaydan başlanan uğurlu hərbi əməliyyat sentyabrın 15-də Bakının düşməndən azad edilməsi ilə başa çatdı. Azərtbaycan Xalq Cümhuriyyətinin paytaxtı Gəncədən Bakıya köçəndən sonra Göyçay qəzasının sosial inkişafına diqqət artırıldı. Azərbaycan Parlamen- ti 1919-cu il noyabrın 3-də Göyçay şəhərində realnı məktəb açmaq üçün qanun qəbul etdi. Bu məqsədlə müvafiq maliyyə vəsaiti də ay- rıldı. 1920-ci il martın 4-də Göyçay şəhərinin seldən qorunması üçün qanun layihəsi hazırlandı. Lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu nəzərdə tutulan bütün bu tədbirləri həyata keçirməyə imkan vermədi. ( 9, s.427-429; 35) T.e.d., prof. Solmaz Rüstəmova-Tohidi Göyçay döyüşünün əhə- miyyətini aşağıdakı kimi dəyərləndirmişdi: “Bakının azad olunma- sı uğrunda türk və azərbaycanlı hərbi birləşmələrdən ibarət olan Qafqaz İslam Ordusu ilə rus-erməni qüvvələrindən yaradılmış Bakı Sovetinin Qırmızı Ordusu arasında başlanan və üç aydan artıq dəyiş- kən uğurlarla davam edəcək müharibənin ilk döyüşü Göyçay yaxın- lığında baş tutur. Qızıl Ordunun qarşısını Göyçay bölgəsində kəsmək qərarı ən əvvəl hərb meydanını Gəncə quberniyasının hüdudlarından kənara çıxarmaq niyyəti ilə, həm də Gəncəyə doğru hərəkət edən bol- şevik qoşunlarının dəmir yoluna hakim olmaları, eləcə də qarşıda heç bir əngəl görməməsi ilə şərtlənirdi. Bu bölgənin strateji əhəmiyyət daşıdığını və Gəncə üçün əsl təhlükənin məhz Göyçay yaxınlığındakı düşmən qüvvələrindən gələcəyini hesab edən Qafqaz İslam Ordusu- nun baş komandanı Nuru paşa yenicə Qazax bölgəsinə daxil olmuş türk alayına, uzun bir yol gələn əsgər və zabitlərə dincəlmək imkanı belə vermədən Ağstafadan qatarla Ucara, oradan da Göyçaya gön- dərdi... Qaraməryəm ətrafındakı qələbə Qafqaz İslam Ordusunun ilk böyük uğuru sayılmaqla Bakının azad edilməsi yolunda aparılan son Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|