Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi s.) dövrün tələbinə uyğun olaraq mövzu saxtalaşdırılmış, həqiqətə uyğun olmayan məlumatlar dövriyyəyə buraxılmışdır. Bu əsərlərdə sovet tarixşünaslığına xas olan “dostu düşmən, düşməni dost kimi” göstərmək prinsipi özünü açıq-aydın büruzə verir. Sovet tarixçiləri- nin əsərlərində Azərbaycan xalqına köməyə gəlmiş Qafqaz İslam Or- dusu işğalçı, yerli müsəlman əhaliyə qarşı soyqırım həyata keçirən, Azərbaycan sərvətlərini talayan, işğalçı bolşevik-daşnak qüvvələri isə xilaskar kimi qələmə verilmişdir. Azərbaycan Respublikası dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Z.Bünyadov, A.C.İsgəndərov, F.İbrahimli, N.Nəsibzadə, A.Ba- layev, P.Darabadi, M.R.Əsədova, M.Süleymanov, M.Təkləli, M.Rıh- tım, Y.Ağayev, S.Əhmədov, V.Abışov, A.Vəliyev (Aşırlı), A.H.Zey- nallı və başqa müəlliflərin kitab və məqalələrində (1, 3, 4, 7, 8, 9, 10, 21, 25, 26, 27, 28, 29, 31, 32, 35, 36, 37, 38, 40, 41, 42, 43, 44, 57, 59, 60, 75, 76) mövzu ilə bağlı obyektiv məlumatlar verilmişdir. Prezident H.Əliyevin “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” Fərmanından (26 mart 1998-ci il) sonra tədqiqatçılar 1918-ci ildə er- mənilər tərəfindən müsəlman əhaliyə qarşı törədilmiş soyqırım ha- disəsinin və Qafqaz İslam Ordusunun xilaskar yürüşünün tədqiqinə daha çox diqqət yetirmişlər. İki cilddə nəşr olunmuş “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklo- pediyası”nın ikinci cildində (8,9) Göyçay və Qaraməryəm döyüşləri haqqında qısa da olsa məlumatların verilməsi müsbət qiymətləndi- rilməlidir. Yeddi cildlik Azərbaycan tarixi kitabının beşinci cildində (7) veril- miş materiallar mövzunun tədqiqinə yaxından kömək edə bilər. Tarix elmləri doktoru M.Əsədlinin kitabında I dünya müharibəsi cəbhələrində Osmanlı ordusuna köməyə getmiş azərbaycanlı könül- lülərinin başçısı, Qafqaz İslam Ordusunun tərkibində qəhrəmanlıqlar göstərmiş polkovnik Yusif Ziya haqqında ətraflı məlumat verilir. (15) A.H.Zeynallının kitabında (43) Göyçay qəzasının Kürdəmir, Sığır- 7 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) lı, Karrar, Qarabucaq, Müsüslü və s. ərazilərində ermənilərin törət- dikləri vəhşiliklər və onlara qarşı aparılan döyüşlər barədə obyektiv məlumatlar var. Tarix elmləri doktoru, prof. S.Rüstəmova-Tohidinin “Göyçay və Cavad qəzalarında erməni vəhşilikləri” adlı məqaləsində (49, 31 mart 2017) Göyçay qəzasının ən mühüm yaşayış və işgüzar mərkəzi sayı- lan Kürdəmir qəsəbəsində və ətraf kəndlərdə ermənilərin törətdiyi vəhşiliklər haqqında məlumat vermişdir. M.Süleymanovun kitabının bir bölümü “Göyçay ətrafında başla- nan qalibiyyət yolu” adlanır. (38,s.79-95) Müəllif bu bölümdə Göyçay döyüşünün əhməyyətini, bu döyüşün sonrakı qələbələrdə oynadığı həlledici rolu faktlarla açıb göstərir. Y.Ağayev, S.Əhmədovun kitabında (3) Qafqaz İslam Ordusunun Göyçaydan başlayaraq iştirak etdiyi döyüşlər aşağıdakı ardıcıllıqla verilmişdir: • Qaraməryəm döyüşü (18 iyun 1918-ci il) • Qaraməryəm - Göyçay döyüşü (27-30 iyun 1918-ci il) • Salyan döyüşü (28 iyun- 2 iyul 1918-ci il) • Ağsu-Kürdəmir döyüşü (5-14 iyul 1918-ci il) • Şamaxı əməliyyatı (19 -22 iyul 1918-ci il) • Hacıqabul əməliyyatı (26-31 iyul 1918-ci il) • Birinci Bakı əməliyyatı (1 avqust-5 avqust 1918-ci il) • Bakı ətrafında döyüşlər (6 avqust - 12 sentyabr 1918-ci il dö- yüşləri ) • İkinci Bakı əməliyyatı və Bakının azad edilməsi (14-15 sent- yabr 1918-ci il) Döyüşlərin bu cür ardıcıllıqla verilməsi müsbət hal olsa da fikri- mizcə bunun təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var. Çünki Qaraməryəm uğrunda baş verən birinci döyüş 18 iyunda, yalnız bir gün deyil, 16-18 iyun tarixlərində, 3 gün davam etmişdir. Bundan başqa birinci Qaraməryəm döyüşündən sonra 27-29 iyunda Göyçay uğrunda dö- 8 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi yüş olmuş, sonra isə Qaraməryəm uğrunda ikinci döyüş (29-30 iyun) baş vermişdi. Yəni müəlliflər bu döyüşləri ayırmasalar da heç olma- sa bu bölgünü Göyçay-Qaraməryəm döyüşü adlandırsaydılar daha düzgün olardı. Çünki Göyçay döyüşündəki qələbədən sonra düşmən şərqə doğru geri çəkilməyə başlamış, Qaraməryəm Göyçayın şərqin- də yerləşdiyindən Qaraməryəm uğrunda ikinci döyüş Göyçay döyü- şündən sonra baş vermişdi. M.Təkləli, M.Rıhtım, Y.Ağayev və S.Əhmədovun kitablarında (3,41) Qafqaz İslam Ordusunun iştirak etdiyi döyüşlər barədə qısa, xronoloji ardıcıllıqla konkret məlumatlar verilmişdir ki, bu da möv- zunun tədqiqatında mühüm əhəmiyyətə malikdir. ABŞ tarixçisi Tadeuş Svyataxovski öz əsərində (67,74) 1918-ci ildə baş verən hadisələrə sovet tarixşünaslığından fərqli, obyektiv qiymət vermişdi. Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycana gələnə qədər yerli əhalini bol- şevik-daşnak qüvvələrindən müdafiə edən İsmayıl xan Ziyadxanov, gürcü knyazı, polkovnik Levan Laursaboviç Maqalov, Əli bəy Zizins- ki, Dağıstandan köməyə gəlmiş imam Nəcməddin Qotsinski və on- ların rəhbərlik etdiyi qəhrəman əsgərlər haqqında təəssüf ki, hələ də obyektiv tədqiqat işləri aparılmayıb. Göyçay-Şamaxı istiqamətində 1918-ci ilin martında İsmayıl xan Ziyadxanovun rəhbərlik etdiyi kiçik bir dəstənin irəliləməsi ilə ermənilərin Şamaxının Qozluçay kəndi istiqamətində geri çəkilməsi, Əli bəy Zizinskinin Quba və ətraf ərazilərdə toplanmış 1000 nəfərlik könüllü dəstəsinin, 1918-ci ilin 7-8 martında ona Dağıstandan köməyə gəlmiş 1400 nəfərlik imam Nəcməddin Qotsinskinin dəstəsinin Xırdalan istiqamətində bolşevik-daşnak qüvvələri ilə ölüm-dirim mübarizəsi aparması, 1918-ci ilin 6 yanvarında Şamxor stansiyasında rus ordusunun tərksilah edilməsi əməliyyatına L.Maqalovun rəhbərlik etməsi kimi faktlar sübut edir ki, Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycana gələnə qədər düşmənə qarşı müqavimət göstərilib. 1918- Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|