Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
12 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Ərəb xilafəti dövrünə aid “Surxay”qalası, İncə və Ərəbcəbirli kənd- ləri ərazisində tapılmış və bizim eradan əvvəl II əsrə aid küp qə- birlərinin qalıqları bu ərazidə qədim dövrlərdə insan məskənlərinin mövcud olduğunu subut edir. Bundan başqa digər tarixi abidələr- dən Yuxarı məscid (1902), Yeraltı hamam (1903), Qaraman, Hacalı, Alpout, Mirzəhüseynli kənd məscidlərini göstərmək olar. Rayonda ermənilərin azərbaycanlılara qarşı 1918-ci il 31 mart soyqırımını əks etdirən xatirə kompleksi, 1918-ci il döyüşlərində həlak olmuş türk əs- gərlərinin şərəfinə ucaldılmış qəbir abidələri,1941-1945-ci illərdə Bö- yük Vətən müharibəsində həlak olmuş göyçaylıların xatirə abidəsi, Şəhadət, Çərəkə, Xəlitli, Alpout, Yeniarx, Məlikkənd, Müskürlü, Mal- lı-Şıxlı, Qaraməryəm, Ləkçılpaq və Çayarxı kəndlərində 1941-1945-ci illərdə həlak olanların xatirə abidələri, Qarabağ müharibəsində həlak olmuş göyçaylı şəhidlərin xatirə kompleksi var. Mövzu ilə bağlı tədqiqat işləri nəticəsində məlum olmuşdur ki, döyüşlər əsasən qəza mərkəzi olan Göyçayla yanaşı, Bığır, Qaraman, Hacalı, Qaraməryəm, Müsüslü, Cəyirli, Potu, Qarabaqqal, Mollais- haqlı, Soltankənd, Ləkçılpaq, Qaraxıdır, Veysəlli, Alxasov, Kürdə- mir, Sığırlı, Karrar, Qarabucaq, Müsüslü, Mustafalı, Xəlilli, Qasım- bəy, Ərəb Mehdibəy, Dadalı, Ağsu, Hacıhətəmli, İsmayıllı, İvanovka, Kürdmaşı, Diyallı, Keyvəndi, Pirəliqasım, Minkə Cəngi, Kəlvənd, Qalagah, Ruşan, Tubukənd, Keşqurd, Gənzə, Qaravəlli, Qarabulaq, Mustafalı, Xəlil-Qasımbəy, Sadalı, Aşağıbaş və digər ərzilərdə baş vermişdir. Göyçay döyüşlərində iştirak etmiş qəhrəmanların əksəriyyətinin adlarını aşkara çıxarmaq, xalqa tanıtmaq hələlik mümkün olmasa da, bu qəhrəmanlardan bir neçəsinin adları məlumdur. Nuru paşa, Mür- səl paşa, Cemal Cahid Paşa, Xəlil Kut Paşa, Yaqub Şevki Subaşı, Cə- mil Cahit Toydəmir, Süleyman İzzət Yeğin, Nazim Mehmet bəy, İs- mayıl Haqqı bəy, Nazim bəy Ramazanov, Minbaşı Zihni bəy, yüzbaşı Zühdü əfəndi, Həbib bəy Səlimov, Əhməd Həmdi bəy, Həsən bəy, 13 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) Albay Yusif Ziya Talıbzadə (Abdulla Şaiqin qardaşı) və başqalarının adlarını çəkmək olar. Lakin çox təəssüf ki, bu qəhrəmanların fəaliyyəti hələ də lazımı səviyyədə tədqiq olunmayıb. Məsələn, Y.Z.Talıbzadənin adı nəinki sovet dövründə, hətta müstəqilliyimizin bərpasından ötən illər ərzin- də belə layiqincə təbliğ edilməmişdir. Bu istiqamətdə dövr və mövzu baxımından məhdud çərçivəli və informasiya xarakterli bir neçə yazı və bir dissertasiya istisna olmaqla, nəinki fundamental elmi araşdır- ma aparılmamış, heç son dövrün ədəbiyyat, mədəniyyət, tarix dərs- liklərində bu haqda məlumat da verilməmişdi. Yeddi cildlik “Azər- baycan tarixi” kitabında dövrün maarif, ədəbiyyat, elm və incəsənət xadimlərindən bəhs edildiyi halda Y.Z.Talıbzadənin adına belə rast gəlinmir. İki cildlik “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti” ensiklopediya- sında isə çox yığcam bir informasiya verilmişdir.(15,s.5) T.ü.e.d., prof. Minaxanım Əsədova “Yusif Ziya Talıbzadənin ic- timai-siyasi və elmi-publisistik fəaliyyəti Azərbaycan mədəniyyəti kontekstində” adlı doktorluq dissertasiyasında Azərbaycana gələn Qafqaz İslam Ordusunun təşkilində iştirak etmiş azərbaycanlılar haqqında aşağıdakı məlumatı verir: “Təbii ki, I Cahan hərbinin son- larına doğru hərbi-siyasi vəziyyəti son dərəcə gərgin durumda olan Osmanlı dövlətinin Azərbaycana ordu göndərməsinin bir sıra müş- külatları vardı. Bu addım nəinki qarşı cəbhə dövlətlərinin, habelə müttəfiq Almaniyanın da müqaviməti ilə qarşılandı. Bunun üçün də Türkiyə hökuməti Osmanlı ordusu ilə Azərbaycan könüllülərindən ibarət Qafqaz İslam Ordusu yaradılması qərarını verir. Və bu işin, Azərbaycanı hər yöndən yaxşı tanıyan hərbçi və siyasətçilər olma- dan uğurlu olacağını mümkünsüz hesab edən ordu rəhbərliyi, hər iki ölkənin ictimai-siyasi həyatında kifayət qədər nüfuzları olan və həmin dövrdə Türkiyədə çalışan Əhməd bəy Ağaoğlu, Əli bəy Hü- seynzadə, Axund Yusif Talıbzadə kimi şəxsiyyətlərin orduda təmsil olunmalarını zəruri və çox faydalı bilmişdi. Əhməd bəy Ağaoğlunun 14 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi hərbi müşavir olduğu bu ordunun könüllülərdən ibarət Yardım ala- yının başında Yusif Ziya dururdu. Yusif Ziya 8 il türk ordusuna xid- mət eləmiş, Balkan müharibələrində vuruşmuş azərbaycanlı könül- lülərə rəhbərlik etmişdir.” Bakıda Şəhidlər Xiyabanında 1999-cu ildə Qafqaz İslam Ordusu- nun şərəfinə ucaldılmış abidə kompleksində Göyçay döyüşlərində şəhid olmuş türk hərbçiləri Teğmen Halit Əfəndi, Üsteğmen İsmayıl Haqqı Əfəndi, Yakub oğlu Yd.Sb. İbrahim Əfəndi, Teğmen Musa Ka- zım Əfəndinin adları yazılmış lövhələr var. Bundan başqa hazırda Göyçayın Bığır kəndi ilə İsmayıllının Molla İshaqlı kəndləri arasın- dakı yüksəklikdə türk hərbçisi, şəhid Mustafa çavuşun qəbri möv- cuddur. Lakin çox təəssüf ki, Göyçay döyüşlərində şəhid olmuş türk hərbçilərinin bir çoxunun adlarını hələ də dəqiqləşdirmək mümkün olmamışdır. Onların dəfn olunduğu yerlərdə abidələr ucaldılsa da bu abidələr naməlum türk əsgərlərinə ucaldılan abidələrdən ibarətdir. Göyçayın Bığır kəndi ilə İsmayıllının Mollaishaqlı kəndləri arasında yüksəklikdə Türk hərbçisi, şəhid Mustafa Çavuşun qəbri 15 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) 1918-ci ildə olduğu kimi bu gün də göyçaylılar Azərbaycanın əra- zi bütövlüyünün bərpası uğrunda döyüşlərdə qəhrəmanlıq göstərir, vətən uğrunda canlarını belə əsirgəmirlər. Azərbaycan Respublika- sının ərazi bütövlüyünün bərpası uğrunda mübarizədə, vətən tor- paqlarının düşməndən azad olunması uğrunda gedən döyüşlərdə göyçaylılar 163 şəhid vermiş, 44 nəfər itkin düşmüş,106 nəfər şikəst olmuşdur. Mövzunun tarixşünaslığının təhlili sübut edir ki, oxuculara təq- dim olunan bu kitab, ayrıca Göyçay döyüşlərinə həsr edilmiş ilk bö- yükhəcmli tədqiqat əsəridir. Fikrimizcə, Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifələrindən biri olan Göyçay döyüşü ilə bağlı tədqiqatlar bundan sonra da davam etdirilməli, vətənin azadlığı uğrunda döyüşlərdə qəhrəmanlıqlar göstərmiş insanlar barədə xalqa daha geniş məlumatlar verilməlidir. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|