Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
25 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) 23 iyun 1918-ci ildə respublikanın butun ərazisində hərbi vəziy- yət elan etdi və qardaş Türkiyənin Azərbaycana köməyinin əhə- miyyətini xalqa izah etdi. Baxmayaraq ki, Gəncə milli qüvvələrin əlində idi, burada da erməni təxribatları baş veirdi. Türk hərbçiləri Gəncədə olan erməniləri tərkisilah edərkən 11 iyun 1918-ci il tarix- də 18 türk əsgəri şəhid oldu. Ertəsi gün Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Gəncə qəsəbəsində olan erməni taburu komandirinə göndərdiyi məktubunda Osmanlı ordusunun gəlməsiylə ümumi təhlükəsizliyin qorunması, habelə Osmanlı hökuməti ilə ermənilər arasında sülh əldə edilməsi ilə əlaqədar olaraq erməni əhalisinin öz silahlarını təhvil vermələrinin lazım olduğunu bildirdi. 11 iyun gecəsi Ağstafadan qatarla hərəkət edən 28-ci tabur və bir Şnayder dağ topçu dəstəsi, 27-ci taburdan bir piyada bölüyü 12 iyun saat Qafqaz islam ordusu Bakıda. Mənbə: http://www.aztv.az/readnews.php?lang=az&id=26737 26 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi 13-də Gəncəyə daxil oldu. Nuru paşa yerli əhalinin hesabına canlı qüvvələri artırmaq üçün Azərbaycan hökuməti tərəfindən ona verilmiş səlahiyyət- dən istifadə edərək 11 iyun 1918-ci ildə 1894-1899-cu illərdə ana- dan olmuş gənclərin orduya səfərbər edilməsi haqqında əmr ver- di. Nuru paşa və Əlağa Şıxlınski şəxsən qərb qəzalarının yaşayış məntəqələrinə gedərək əhalini vətəni düşməndən müdafiə etməyə çağırırdılar. Onların çağırışına əhali böyük ruh yüksəkliyi ilə ca- vab verdi. Tezliklə toplanan 7 min nəfərlik Azərbaycan korpusu Qafqaz İslam Ordusunun tərkibində döyüşlərdə qəhrəmanlıqlar göstərməyə başladı. D.Əhmədin “Nuru paşa Qahirədə azərbaycanlı mühacirə nələr deyib?” adlı məqaləsində (teleqraf.az, 8 fevral 2017) Cabbar Ərtür- kün 1956-cı ildə Kayseridə “Zafer” mətbəəsində çap etdiyi “Ana- yurdda unudulan türklük” adlı kitabından Nuru paşanın aşağıda- kı fikirləri verilib: “...Türklüyün yalnız Osmanlı imperatorluğu içində olduğunu zənn edirdim...İran torpaqları içərisində Savuçbulaq qəsəbəsinə gəldiyimiz gün təəccübdən özümə gələ bilmədim. Şəhərdə hər kəs türkcə danışırdı. Bunların başqa dillərinin olub-olmadığını tədqiq etmək üçün bir neçə zabit göndərdim və ana dillərinin türkcə ol- duğunu öyrəndim. Ondan sonra Qafqaz dağlarının ötəsinə qədər getdiyim yurdların hamısı türklərlə dolu idi. Buralardakı türklük nədən unudulmuşdu, heç cür anlamadım... Yüz nəfərə qədər zabit və əsgərlərimlə Gəncəyə vardım. Dərhal türklərin təşkilatlanması ilə məşğul oldum. Ruslar türk kəndliləri silahdan başları çıxmasın deyə onları əsgəri xidmətə aparmırdı- lar... Fəqət rus ordusunda bir çox türk zabiti ilə rastlaşdım. Onlar zəngin təbəqənin uşaqlarından ibarət bir zümrə idilər və ruslar bunların qabiliyyətlərindən istifadə etməyə ehtiyac duymuşdular. Fəqət kəndli və işçilərdən bir nəfər də əsgərlikdən başı çıxan yox 27 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) idi. Yalnız Galiçyada almanlara qarşı savaşmaq üçün bütün müsəl- man qəbilələrindən təşkil edilmiş, fəqət hərb bitər-bitməz tərksilah edilərək vətənlərinə göndərilmiş bir neçə nəfərə rastladım. Ruslar özlərindən fərqlənsinlər deyə bu diviziyaya “vəhşi diviziya” adı vermişdilər. Azərbaycana gəldiyimiz zaman qarşılaşdığımız mənzərə belə idi. Türkləri təşkilatlandırmaq üçün çox çalışmaq lazım idi. Bu sahədə bizə rus ordusunda xidmət görmüş azərbaycanlı zabitlərin çox köməyi oldu. Onlar son hadisələrdən sonra rusların milli düş- mən olduqlarını anlamışdılar. Artıq Vətən məfhumu onlarda da təşəkkül etmişdi. Nəhayət gecəli-gündüzlü çalışmalarımız səmərə verdi. Yerli türklərin damarlarındakı qan onların anadolulu qar- daşlarından fərqsiz olduğunu isbat etdi... Bakının qurtuluşunda yerli türklər də məhmətçik olaraq iştirak etdilər. Yüz illərdən son- ra ilk dəfə batılı və doğulu türklər bir bayraq altında savaşırdı- lar...” Azərbaycan xalqına köməyə gəlmiş Türkiyənin Qafqaz İslam Ordusu haqqında sovet tarixşünaslığında da məlumatlar verilib. Həmin məlumatlarda qeyd olunur ki, “1918-ci il mayın axırı, iyu- nun əvvəllərində Gəncəyə türk ordusu gəlməyə başladı. Onların bir hissəsi Qarsdan Dilican, Qazax istiqaməti ilə, digər hissəsi isə İrandan Qarabağ vasitəsilə gəlirdi. 25 mayda Nuru paşa və Nazim bəyin rəhbərliyi altında 40 topla silahlanmış, 7 min nəfərlik bö- yük dəstə Yevlaxa gələrək oradan da Gəncəyə getdi. 5 iyunda ora Batumdan Mürsəl paşanın rəhbərliyi ilə 5-ci Çanakqala dviziyası gəldi. Türk ordusunun əsas hissələri 3 istiqamətdə toplanmışdı. Müsuslüdə toplanmış hissələr dəmir yolu boyunca Bakı istiqamə- tində hücuma keçməliydilər. Göyçayda toplanmış digər hissələr Ağsu-Şamaxı istiqamətində irəliləyib, daha sonra Bakıya hücum etməli idilər. Kürdəmirin cənubunda olan hissələr isə Muğan is- tiqamətində hərəkət edərək taxılla zəngin qəza ərazisini tutaraq 28 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi sovet ordusuna arxadan zərbə vurmalı idilər. Ümumiyyətlə işğal- çıların (sovet tarixşünaslığında xilaskar türk ordusu belə adlan- dırılır- M.Z.) ümumi sayı 20 min nəfərə qədər əsgər və zabitdən, xeyli sayda artilleriyadan ibarət idi. (62,s.145-146) Müasir dövrdə qardaş Türkiyə və Azərbaycan tarixçilərinin mövzuya aid yazdıqları əsərlərdə Qafqaz İslam Ordusunun sayı ilə bağlı sovet tarixşünaslığında verilmiş şişirdilmiş rəqəmlər tək- zib edilir. Yuxarıdakı faktlar sübut edir ki, Göyçay döyüşü ərəfəsində ic- timai-siyasi və hərbi vəziyyət ağır olaraq qalırdı. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|