Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- PIRƏMŞAQ DÖYÜŞÜ
29 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” Azərbaycan Respublikası Pre- zidentinin Fərmanından (26 mart 1998) sonra 1918-ci ilin mart qırğınları daha geniş tədqiq olunsa da, təəssüf ki, erməni quldurlarının 1918-ci ilin iyununda Nəvahi, Hacıqabul, Kürdəmir istiqamətində törətdikləri soyqı- rımların tədqiqinə tarixçilər çox az fikir veriblər. Fikrimizcə, Nəvahi, Ha- cıqabul, Kürdəmir və s. ərazilərdə ermənilərin törədikləri vəhşiliklərin 1918-ci ilin mart qırğınlarının davamı kimi, iyun qırğınları adlandırılması daha düzgün olar. Erməni quldurların yerli müsəlman əhaliyə qarşı 1918-ci ildə törətdik- ləri soyqırım haqqında çoxlu sayda kitab və məqalələr yazılsa da, düş- mənə qarşı yerli xalqın göstərdiyi müqavimət, qəhrəmanlıqlar haqqında çox az tədqiqat işləri aparılıb. Təəccüblü olsa da hətta Azərbaycan döv- lət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra da tədqiqatçılar xalqın erməni quldurlarına qarşı müqavimətinin üstündən sükutla keçməyə üstünlük vermişlər. Mart qırğınları vaxtı taleyin hökmünə buraxılmış müsəlman əhali yaşamaq uğrunda mübarizədə yalnız öz gücü hesabına müdafiə olunurdu. Sovet tarixşünaslığında daim bilərəkdən mənfi obraz kimi təq- dim olunan az sayda Bakı qoçularının mart qırğınları zamanı öz həyatları bahasına dinc əhalini müdafiə edərək qəhrəmanlıqlar göstərmələrinə aid son vaxtlar bir sıra faktlar üzə çıxarılmışdır. Bundan başqa regionlarda da əhalinin öz gücünə müqavimət göstərməsinə aid faktlar mövcuddur. Bakıdan kənar, regionlarda vəziyyət daha acınacaqlı idi. Çünki baş verən hadisələrin mahiyyətini başa düşməyən, siyasi cəhətdən savadsız əhali nə edəcəyini bilmirdi. Lakin əhalinin acınacaqlı vəziyyətdə olduğu ağır ictimai-siyasi durumda belə camaatın müdafiəsini təşkil edən, düşmənə layiqli cavab verən qəhrəman oğullar az olmamışdır. Sovet dövründə bu cür faktları bilərəkdən xalqın hafizəsindən silməyə çalışaraq onun əvə- zinə saxta beynəlmiləlçilik təbliğatına üstünlük verilmişdi. Lakin xalqın xatirəsində bu qəhrəmanlıqlar nəsildən-nəsilə ötürülərək bu günümüzə PIRƏMŞAQ DÖYÜŞÜ 30 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi kimi gəlib çatmışdır. Göyçay döyüşünə qədər erməni quldurlarına qarşı müqavimətin nümunəsi kimi Ağsu yaxınlığında erməni quldurlarından müdafiə məqsədilə keçirilmiş Pirəmşaq döyüşünü göstərmək olar. Pirəmşaq döyüşünü erməni soyqırımına qarşı 1918-ci ildə təş- kil edilmiş ilk ən böyük müdafiə döyüşü adlandırmaq olar. Çünki Şamaxıda, Bakıda, Qubada və s. bu əraziyə yaxın yerlərdə erməni soyqırımı baş verməmişdən əvvəl erməni vəhşiliklərini qabaqcadan görən qeyrətli insanlar bu müdafiə döyüşünü təşkil etmişlər. Bolşevik-erməni quldurlarının 1918-ci ilin mart qırğınları haqqın- da bir sıra kitab və məqalələr yazılsa da bu faciələr zamanı baş vermiş Pirəmşaq döyüşü təəssüf ki, diqqətdən kənarda qalmışdı. Fikrimizcə bunun əsas səbəbi erməni daşnakları ilə müttəfiq olan S.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı Kommunasının hadisəyə “ordudan tərxis olun- muş əsgərlərə qarşı soyğun” adı verərək əsil mahiyyətini ört-basdır etməyə çalışmasında axtarmaq lazımdır. Bundan başqa bu hadisə müsəlman milli komitəsinə aid o vaxtkı bir çox tarixi mənbələrdə təs- 1918-ci ilin mart ayında Bico kəndinin könüllü döyüşçüləri tərəfindən erməni quldur dəstə- sinin darmadağın edildiyi qədim Pirəmşaq qəbiristanının ərazisi 31 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) diqlənsə də, komitənin rəhbərliyinin gələcək faciələrdən sığortalan- maq üçün bu hadisəni gizli saxlamağa üstünlük verməsi də tariximi- zin bu qəhrəmanlıq səhifəsinin unudulmasına səbəb olmuşdur. Bu döyüşdə Bico kənd sakinlərinin ermənilərə qarşı müqaviməti haqqında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Fövqəladə İstintaq Ko- missiyasının 1918-ci il 11-12 noyabr tarixli Sorğu Protokolunda qısa da olsa məlumat verilir. Bundan başqa bu döyüş haqqında Zəka Mir- zəyevin ayrıca məqaləsi çap olunub.(49, 02 Aprel 2013) Bu iki mən- bədən başqa demək olar ki, hələlik heç bir rəsmi yazıya rast gəlmək mümkün olmamışdır. Z.Mirzəyevin də yazısı əsasən kənd əhalisinin yaddaşında nəsildən-nəsilə keçən şifahi tarixi mənbələrə əsaslanır. Z. Mirzəyev özü bu barədə belə yazır: “Qeyd edim ki, bu hadisə- nin şahidlərindən hal-hazırda heç kəs həyatda yoxdur. Vaxtilə ötən əsrin 90-cı illərində kənddə bu hadisələri danışan 7-8 həmkəndlimi görmüşəm ki, onlardan eştdiyimiz qeydləri bu yazıda əks etdirməyə çalışmışam. Hadisə şahidlərindən tanıdığım babam Canalı müəllim (1918-ci ildə 12 yaşı olub) 1996-cı ildə vəfat edib. O qədər təəssüflə- nirik ki, vaxtilə xırdalıqlarına qədər soruşub öyrənməyə çalışmırdıq, yalnız onların öz təşəbbüsləri ilə söylədiklərinə qulaq asırdıq. Yenə də Allaha şükür ki, heç olmasa yadda qalanları qeydə ala bildik” Pirəmşaq döyüşü 1918-ci il martın əvvələrində rus-türk cəbhə- sindən geri qayıdan, 400 nəfər erməni əsgərinin Kürdəmirdən Ağsu istiqamətində Şamaxıya qaydarkən törətdikləri vəhşiliklərə etiraz olaraq baş vermişdi. Onların məqsədlərindən xəbərsiz olan Bakı Müsəlman Komitəsi Şamaxı şəhər rəhbəri Teymur bəy Xudaverdi- yevə məlumat verərək Şamaxıya qayıdan erməni əsgərlərinə yar- dım göstərməyi xahiş etmişdi. Buna görə də Şamaxı rəhbərliyi on- ları qarşılamaq üçün Ağsuya nümayəndə heyəti göndərmişdi. Lakin nümayəndə heyəti yolda olarkən xəbər tutmuşdu ki, həmin erməni dəstəsi bir neçə hissəyə bölünərək müdafiə cəhətdən ən zəif yaşa- yış məntəqələri olan Bico və Ləngəbiz kəndlərinə hücum etmişlər. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|