Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- UCAR STANSIYASININ STRATEJI ƏHƏMIYYƏTI
41 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) rinə rəhbərlik etməyə başlayıb. Həmin gün düşmənə qarşı mübarizəni gücləndirmək üçün bir qüdrətli dağ batareyası ilə 38-ci alay, ləzgi süvari alayı, 250 sandıq piyada mərmisi və 600 atım top sursatı Yevlaxdan Kür- dəmirə göndərildi. (41,s.14) Mənbələrdə Azərbaycan korpusundan olan Müsüslüdəki rus və gür- cü teleqrafçılarının 15 iyun gecəsi fərarilik etdərək mövqelərini özbaşı- na tərk etmələri haqqında məlumat verilir. Bəzi mənbələrdə buna aclı- ğın səbəb olduğu göstərilir. Polkovnik Maqalovun komandirlik etdiyi Müsəlman korpusu qüvələr nizbəti qeyri-bərabər olduğundan Ucara doğru geri çəkilməyə məcbur olmuşdur. Süleyman Həsən oğlunun evi. Mənbə: Solmaz Rüstəmova – Tohidi “1918-ci il Azərbaycan Qırğınları Şəkil və Sənədlərdə” fotoalbomu, Bakı 2013 42 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi UCAR STANSIYASININ STRATEJI ƏHƏMIYYƏTI Qəza mərkəzi olan Göyçaydan 18 km məsafədə Bakı-Tiflis dəmir yolunun üstündə yerləşən Ucar stansiyasının döyüşlər baş verən za- man böyük strateji əhəmiyyəti var idi. Bu stansiya 1867-ci ilin dekab- rında Bakı quberniyasının tərkibində yaradılmış Göyçay qəzasının tərkibində olmuşdur. Hazırda rayonun tabeliyində 1 şəhər, 14 kənd ərazi vahidi var. Kəndlərin sayı 29-dur. Rayonun mərkəzi Ucar şəhəridir. Ucar rayonu 24 yanvar 1939-cu ildə müstəqil rayon kimi təşkil olunana qədər Göy- çay rayonunun tərkibində olub. Rayonun adı, qədim yaranma tarixi haqqında müxtəlif fikirlər söy- lənilir. Ərəb coğrafiyaşünası Əl-Sitəkrinin “Məmləkətlərin yolları” kitabında adı çəkilir. Ucar Azərbaycanda orta əsr şəhəri kimi qeyd olunur. XV əsrdə yaşamış Azərbaycan şairi Bədr Şirvaninin yazıların- da Ucar sözünə rast gəlinir. Bəzi ehtimallara görə rayonun adı qədim Şirvanda yaşamış “Uçar” tayfasının adından götürülmüşdür. Hazır- da Ucar rayonunun respublikamızın mərkəzi hissəsində yerləşmə- sinə baxmayaraq vaxtı ilə Şirvanşahların paytaxtı Şamaxı şəhərindən ən ucqar ərazidə yerləşdiyinə görə adının “Ucqar” sözündən götürül- düyü də ehtimal olunur. (http://ucar-ih.gov.az/) Rayonun əhalisinin tərkibində tarixin müxtəlif dövrlərində Güney Azərbaycandan gələrək burada məskunlaşanlar da var ki, bunu əra- zidəki yer adları da sübut edir. Rayonun Qaradağlı kəndinin əsasını Cənubi Azərbaycanın Qaradağ vilayətindən gəlmiş əhali tərəfindən qoyulması məhz bu qəbildəndir. Mənbələrdə qeyd olunur ki, Güney Azərbaycanda Savalan dağından qərbdə Ucarçay mahalı var. Bu fakt Ucar adının Cənubi Azərbaycanın Qaradağ vilayətindən bu əraziyə köçmüş əhali tərəfindən gətirilməsi etimalını da ortaya qoyur. (45) 43 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) Ucar rayonunun xəritəsi. Mənbə: Azərbaycan Respublikası Milli Atlası. Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi. Bakı - 2014 44 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Bakı neftinin Qara dəniz limanlarına çatdırılması üçün 1883-cü ildə Bakı-Tiflis dəmir yolu çəkilərkən Göyçay qəzasının ərazisinə daxil olan Hacıqabul, Qarasu, Sığırlı, Karrar, Kürdəmir, Qarabucaq, Müsüslü, Bərgüşad, Ucar və s. adlı dəmir yol stansiyaları da yara- dıldı. 1918-ci ilin iyun-iyul aylarında Göyçay, Qaraməryəm, Ağsu istiqamətində gedən əsas hərbi əməliyyatlarla yanaşı, bu stansiyalar da döyüşlərin getdiyi əsas ərazilər olmuşlar. Dəmir yolunun salın- ması bu yaşayış məntəqələrinin strateji cəhətdən əhəmiyyətini artır- dı. Ucar həmçinin Bakı neftini dünya bazarına çıxarmaq üçün 1896-cı ildə inşa edilmiş Bakı-Batum neft kəmərinin də keçdiyi strateji cəhət- dən mühüm ərazilərdəndir. Ucar stansiyası XIX-XX əsr Azərbaycan tarixində strateji cəhətdən mühüm rol oynamağına, burada tarixi hadisələr baş verməsinə bax- mayaraq çox təəssüf ki, daim tədqiqatlardan kənarda qalmışdır. Ucarın tarixində ən əlamətdar səhifələrdən biri İkinci Dünya müharibəsi illərində məşhur 416-cı Taqanroq diviziyasının burada yaradılması, Ucardan Berlinə qədər döyüş yolu keçməsi haqqında müxtəlif kitablarda və məqalələrdə məlumat verilsə də, Ucarın 1918- ci ildə bolşevik-daşnak qüvvələrinə qarşı mübarizədə əsaslı dönüşün yaranmasında oynadığı mühüm rolu haqqında demək olar heç bir məlumat yoxdur. Rayonun Alpı, Alpout, Bağban, Bağırbəyli, Bərgüşad, Boyat, Çiy- ni, Gəraybəyli, Xələc, Küçəkənd, Qarabörk, Qaracallı, Qaradağlı, Qazıqumlaq, Qazyan, Quləbənd, Lək, Məlikballı, Müsüslü, Pirkənd, Ramal, Rəstəcə, Şahlıq, Şilyan, Türkəçi və başqa qədim adlara malik kəndlərinin hər biri Azərbaycan tarixinin dərindən öyrənilməmiş sə- hifələrini təşkil edir. 1918-ci ilin mart-iyul aylarında Ucar erməni soyqırımına məruz qalmış Şamaxı, Ağsu, Göyçay, Qaraməryəm, Sığırlı, Karrar, Kürdə- mir, Qarabucaq və digər yaşayış məntəqlərindən didərgin düşmüş əhalinin pənah gətirdiyi əsas yaşayış məntəqələrindən biri olmuşdur. 45 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) 1918-ci ilin 10 iyununda bolşevik-daşnak qüvvələri Hacıqabul stansiyası istiqamətində hücuma keçən zaman onların qarşısını kəsən polkovnik Maqalovun komandirlik etdiyi müsəlman və gürcü kor- puslarının müştərək qərargahı Ucarda yerləşmişdi. Qafqaz İslam Ordusunun Göyçaya gəlməsində və düşmənə sarsı- dıcı zərbələr vurulmasında Ucar stansiyası mühüm rol oynamışdır. Bundan başqa Göyçay döyüşündə yaralananların əksəriyyəti Ucar stansiyası vasitəsilə Gəncəyə aparılırdı. Bolşevik-daşnak hərbi qüvvələrinin qarşısının alınmasında, Mü- süslü, Kürdəmir, Göyçay, Qaraməryəm döyüşlərində düşmənə sar- sıdıcı zərbələr vurulmasında Ucar stansiyasının əvəzsiz xidməti ol- muşdur. Gəncəyə doğru hərəkət edən bolşevik qoşunlarının dəmir yoluna hakim olmalarının qarşısı məhz Ucarda alınmışdır. Göyçay döyüşü ərəfəsində Qafqaz İslam Ordusunun baş koman- danı Nuru paşanın yenicə Qazax bölgəsinə daxil olmuş türk alayını, uzun bir yol gələn əsgər və zabitlərə dincəlmək imkanı belə vermə- dən Ağstafadan qatarla birbaşa Ucara göndərməsi, onun Göyçay dö- yüşündə oynadığı starateji əhəmiyyəti əyani şəkildə sübut edir. Bəzi kitablarda “Qafqaz İslam Ordusu komandanı Nuri paşa, Əla- ğa Şıxlinski və Ərkani hərb rəisinin səhər tezdən Müsüslü cəbhəsinin arxasında qatardan enərək Çöyçaya getməsi” kimi cümlələr işlədilir və bu məkanın adı qeyd olunmur. (41,s.16-17) Yadda saxlamaq lazım- dır ki, Müsülü stansiyası hazırda Ucar rayonunun ərazisinə daxildir. 1918-ci ilin 17 iyununda Müsüslüdə döyüşlər gedərkən bu cəbhənin arxası Ucar stansiyası hesab olunurdu. Fikrimizcə gələcəkdə tə- dqiqatçılar bu kimi faktlardan istifadə edərkən Qafqaz İslam Ordusu komandanı Nuri paşa, Əlağa Şıxlinski və Ərkani hərb rəisinin məhz Ucar stansiyasına gələrək, oradan Göyçaya getməsini qeyd etsələr daha düzgün olar. Heç şübhəsiz ki, digər ətraf ərazilərin əhalisi kimi Ucar əhalisi də 1918-ci ildə də bolşevik-daşnak qüvvələrinə qarşı mübarizənin önün- Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|