Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Türk İslam Ordusu komandanının əmrindən sonra 1918-ci il 20 iyun axşamı Göyçay qəsəbəsində Sadıq ağa və qardaşı Həzrət bəyin evində Gəncədən köçürülmüş 5-ci Qafqaz firqəsinin qərargahı təşkil edildi. (41,s.16) I Qaraməryəm döyüşünün nəticələri Qafqaz İslam Ordusu koman- danlığında ciddi təhlil olundu. Ordu komandanı Nuru paşa, Müsəlman korpusu komandanı Əlağa Şıxlinski, 5-ci Qafqaz firqəsinin qərargah rəisi Rüşdü bəy vəziyyətlə daha yaxşı tanış olmaq, qüvvələri yenidən qruplaşdırmaq və imkanları bütünlüklə səfərbər etmək məqsədilə cə- bhə xəttinə gəldilər. Hər şeydən əvvəl, məhəlli komandanlıqlara azər- baycanlılardan ibarət silahlı dəstələrin təşkilini və Göyçay ətrafına göndərilməsini sürətləndirmək göstərişi verildi. Ağdaşdan 2 minlik silahlı dəstənin Göyçaya göndərilməsi qərara alındı. Bunlardan əlavə, Nuru paşa Gəncədən 46-cı və 26-cı taborun, istehkam bölüyünün, dağ toplarının, 9-cu alayın pulemyot bölüyünün və könüllülərin göndəril- məsi barədə əmr verdi. Bu işlər iyun ayının 27-nə qədər davam etdiril- di. Qafqaz İslam Ordusu qoşunları iyun ayının 28-də bolşevik-daşnak qüvvələri üzərinə hücumla təşəbbüsü ələ almağı planlaşdırırdı. Lakin döyüşə hazırlıq planı iyunun 26-da bolşevik-daşnak qüvvələrinə mə- lum oldu. Düşmənin üç taboru ayın 27-də səhər saat 6-da Göyçay-Qa- raməryəm şosesi boyunca, iki bölük piyada qüvvəsi isə şimaldan hücu- ma keçdi. Bolşevik-daşnak qüvvələrinin Göyçayın şimalından hücuma keçib, Qafqaz İslam Ordusu hissələrini qəfildən mühasirəyə almaq və zərbə vurmaq niyyəti aydın olanda, köməyə gəlmiş azərbaycanlı kö- nüllü qüvvələrinə Veysəlli istiqamətində hücuma başlamaq, düşmənə cinahlardan və arxadan zərbə endirmək və Ağsu-Qaraməryəm yolu- nu kəsərək, onun geri çəkilməsinə mane olmaq əmri verildi. Saat 10-a yaxın bolşevik-daşnak qoşunlarının 10-cu alayının sol cinahına keçmək təhlükəsi güclənəndə, ehtiyatda saxlanmış 25-ci tabor döyüşə qoşuldu. Göyçayın şimalından bir bölüyə qədər süvari dəstəsi, həmçinin Ağ- daşdan gətirilmiş könüllülər, Müsüslü dəstəsindən qüvvələr də 13-cü 59 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) alayın sağ cinahına köməyə göndərildi. Nəticədə, Bığır istiqamətində irəliləyən bolşevik-daşnak qoşunlarının hərəkəti təxminən saat 15.00- da dayandırıldı, hətta 10-cu Qafqaz alayı cəbhəsində əks-hücum üçün yaxşı imkan yarandı. 5-ci Qafqaz diviziyası komandanlığı bu imkandan istifadə edərək, saat 18.00-da hər iki alaya əks-hücum əmri verdi. 10- cu alay əks-hücumla düşmən qüvvələrini 3 kilometr geriyə çəkilməyə məcbur etdi. Lakin qaranlıq düşdüyündən alaya əvvəlki mövqelərinə qayıtmaq əmri verildi. İyunun 29-da səhər tezdən davam edən döyüş Qafqaz İslam Ordusu hissələrinin daha böyük uğuru ilə nəticələndi. Elə ilk anlardan təşəbbüsü ələ alan 10-cu və 13-cü alayın döyüşçüləri düşmənin müqavimətini tamamilə qırdılar. Bolşevik-daşnak hissələ- rinin məğlubiyyəti ilə başa çatan döyüşlərin sonunda Qaraməryəmin qərb hissəsi tamamilə, şərq hissəsi isə qismən Qafqaz İslam Ordusu hissələrinin nəzarəti altına keçdi. Həlledici döyüşlərin uğurla başa çat- dırılması ordunun şəxsi heyətində qəti qələbəyə inamı daha da artırdı. (7;36; 9,s.137-138) Göyçay döyüşündə iştirak etmiş, Bığır kəndi uğrunda gedən dö- yüşlərdə həlak olmuş qəhrəman türk əsəgərlərdən biri Qədir Əfəndi olmuşdu. Rumiyyənin “Şəhid olmuş türk əsgərin adını, silahını və məktubunu daşıyan tovuzlu kim olub?” məqaləsində (Moderator.az, 10.06.2016) Göyçay döyüşündə qəhrəmanlıqlar göstərmiş bölük ko- mandiri Qədir Əfəndi haqqında qısa məlumat var. Qafqaz İslam Or- dusuna Tovuzda qoşulan gənclərdən biri 19 yaşlı Ələsgər Musayev ol- muşdu. Onu öz bölüyünə qəbul edən Qədir Əfəndi Əlsgəri Çanaqqala qəhrəmanı, şəhid Şaynalıya bənzətdiyinə görə ona Şaynalı Ələsgər adı verir. O, həmçinin Çanaqqala qazisi Əli Dəmirəlin iki tərəfində güzgü düzəltdiyi səhid tüfəngini də Ələsgərə verir. Həmin tüfəngdən Göyçay döyüşündə düşmənə qarşı istifadə olunur. Çanaqqalada məğlub olma- yan, Azərbaycanda zəfər qazanan Qədir Əfəndi Göyçay yaxınlığında Bığır kəndi ətrafında gedən döyüşdə şəhid olur. Göyçay döyüşlərində qəhrəmanlıqlar göstərmiş Şaynalı Ələsgəri isə Bakı azad edildikdən 60 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi sonra Nuru paşa qızıl medalla mükafatlandırır. Sovet hakimiyyəti il- lərində xalqın qəhrəman oğlu Şaynalı Ələsgər həbs olunsa da Qədir Əfəndinin ona verdiyi tüfəngi əziz bir yadigar kimi qoruyaraq düş- mənə vermir. Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Göyçay döyüşlərində istifadə olunan, 73 il göz bəbəyi kimi qorunub saxlanılan aynalı tüfəngi Şaynalı Ələsgərin qızı Leyla xanım 1991-ci ildə üzə çıxararaq evində atasının şəkli yanına asmışdı. Göyçay döyüşündə ən böyük çətinliklərdən biri yayın istisində olan dəhşətli susuzluq idi. Tarixən Göyçay qəzasından Bakıya qədər ərazi- də əhali əsasən Göyçay, Girdiman, Ağsu, Pirsaat çaylarının suyundan istifadə edirdi. Döyüşlərin getdiyi 1918-ci ilin iyun-iyul ayları həddin- dən artıq isti keçdiyindən bu çayların suyu da xeyli azalmış, əsgərlərin su ilə təminatında böyük çətinliklər yaranmışdı. Hətta hər iki tərəfdən susuzluqdan və acından əsgərlər arasında ölüm hallarının olmasına aid faktlar da var. Məsələn, Qafqaz İslam Ordusu komandanı Nuru paşa, iyunun 18- də Göyçayda meydanda toplaşmış camaata demişdir: “Azərbaycanı və azərbaycanlıları düşməndən qurtarmaq üçün Osmanlı ordusu məm- ləkətinizə gəldi. Bu orduya canla-başla yardım etməniz lazımdır. Silah- la yardım edə bilmirsinizsə, heç olmazsa, əsgərlərin ərzaq və sularını daşıyın. Bu qızmar istidə döyüşən zabit və əsgərlərdən bir çoxu susuz- luqdan ölmüşlər.” (41,s.16-17) Bu faktlar qəhrəman əsgərlərimizin hansı çətinliklərlə üzləşdikləri- ni əyani şəkildə göstərir. Əsgərlərin susuzluqdan əziyyət çəkməsi sovet tarixşünaslığında da öz əksini tapıb. Sovet tarixşünaslığında qeyd olunur ki, “ərzaq çatış- mırdı. Çörək və su yox idi. Əsgərlərin böyük hissəsinin silahı və palta- rı da yox idi. Əsgərlərin gündəlik ərzağı quru üzüm qalıqlarından və 8-10 qozdan ibarət idi. (64,s.20) Bolşevik-daşnak dəstələrinin komandiri Q.Korqanov yazırdı: “Göy- Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|