Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
68 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi dərəcə ağır, itkilərlə dolu, lakın şərəfli qalibiyyətin başlanğıcı oldu.” (80, 21 oktyabr 2016) Göyçay döyüşünün Azərbaycanın dövlətçilik tarixində çox böyük tarixi əhəmiyyəti vardır. Bunlar fikrimizcə, aşağıdakılardan ibarətdir: • Göyçay döyüşündəki qələbə bolşevik, erməni-daşnak qüv- vələrinin yerli müsəlman əhaliyə qarşı 1918-ci ilin martında başladı- ğı və 1918-ci ilin 27 iyununa qədər davam edən soyqırımın qarşısını aldı; • Göyçay döyüşündəki qələbə şərqin ilk demokratik Respub- likasının beşikdəcə boğulmasına imkan vermədi. (Göyçay döyüşün- də düşmənə sarsıdıcı zərbə vurulmasaydı, 28 may 1918-ci ildə elan olunmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bir ay keçməmiş Gəncənin düşmən tərəfindən işğalı ilə süquta uğraya bilərdi); • Göyçay döyüşündəki qələbə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti- nin ömrünü uzatmaqla onun dünya dövlətləri tərəfindən tanınması- na şərait yaratdı; • Göyçaydakı qələbə Azərbaycanda marağı olan Rusiya, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya və s. dövlətlərin planlarını alt-üst etdi; • Göyçaydakı qələbə Bakının azad edilməsinin əsasını qoydu; • Göyçay döyüşündəki qələbə Türkiyə ilə Azərbaycan arasın- da mənəvi birliyi, qardaşlığı daha da möhkəmlətdi; • Göyçay döyüşündəki qələbə xalqın mübarizlik, döyüş ruhu- nu özünə qaytardı, ordu quruculuğunda mühüm rol oynadı; • Göyçaydakı qələbə xalqın vətənpərvərlik hissinin, milli şuru- nun, milli birliyinin daha da inkişafına səbəb oldu; • Göyçay döyüşündəki qələbə Çar Rusiyası dövründə Azər- baycan adının şüurlardan silinməsi prosesinin qarşısını aldı. Vətənin adının özünə qaytarılması prosesini möhkəmlətdi; • Göyçay döyüşündəki qələbənin yaratdığı beynəlxalq əlverişli mühit 27 aprel 1920-ci il tarixdə Azərbaycanı işğal edən Sovet Ru- siyasının XI ordusunun Azərbaycan adının üstündən xətt çəkməsinə 69 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) imkan vermədi. İşğalçı saxta da olsa “Müstəqil Sovet Azərbaycanı” şüarından istifadə etməyə məcbur oldu; • 18 oktyabr 1991-ci il tarixdə dövlətçiliyin bərpası ilə yaranmış Azərbaycan Respublikasının adında da vətənin adının olması Göy- çay döyüşündəki qələbənin nəticəsində mümkün olmuşdur. (Yəni bu qələbə olmasaydı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ömrü daha da qısa olar və Cümhuriyyət dünya dövlətləri tərəfindən tanınmaya bilərdi. Onda bolşeviklər 27 aprel 1920-ci il il işğalından sonra çar Rusiyasında olduğu kimi Azərbaycan adını bütün sənədlərdən və şüurlardan silə bilərdilər.) Göyçaylı general Məhəmməd Sadıq bəy Ağabəyzadə Göyçay döyüşünün iştirakçıları olmuş qəhrəman əsgər və zabitlər haqqında çox az yazılıb. Belə görkəmli şəxsiyyətlərdən biri göyçaylı general Məhəmməd Sadıq bəy Ağabəyzadədir. Məhəmməd Sadıq bəy Ağabəyzadə 1865-ci ildə Göycayda ana- dan olub. Orta təhsilini Bakıda realnı məktəbdə alıb. 1882-ci ildə re- alnı məktəbi bitirən M.S.Ağabəyzadə, sonradan təhsilini Peterburq Hərbi-Piyada və Artilleriya məktəbində davam etdirir. Hərbi Nazirli- yin Baş qərargahının Şərq dilləri üzrə kursunu qiyabi oxuyur. 1886-ci 70 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi ildə bu məktəbi bitirən Sadıq bəy Ağabəyzadə həmin ildə Mixaylo- vski artilleriya məktəbinin üçüncü kursuna dinləyici kimi daxil olur. Podporuçik rütbəsi alan S.Ağabəyzadə 1899-1913-cü illərdə Tür- küstan diyarının Aşqabad qarnizonunda hərbi xidmət etmişdir. S.A- ğabəyzadə Sankt-Peterburqda Şərq dilləri İnstitutunu bitirmişdir. Elmə, biliyə, təhsilə böyük marağı olan M.S.Ağabəyzadə biliyini daha da təkmilləşdirmək üçün təcrübə keçməyin vacib olduğunu an- layır. O, bir zabit kimi xidməti fəaliyyətə başalamağı məqsədəuyğun sayaraq, əvvəl Rusiya ordusunun Qafqazdakı artilleriya bölmələrin- də, sonra isə Türküstan və Zakaspi vilayətlərinin hərbi hissələrində xidmət etməyə başlayır. 1913-cü ildə M.S.Ağabəyzadəyə general-mayor rütbəsi verilib. General-mayor rutbəsində Sadıq bəy təqaüdə çıxaraq Göyçaya, vali- deynlərinin yanına gəlir və orada yaşamağa başlayır. O, bir müddət Göyçayda yaşadıqdan sonra, orada məktəb açmaq fikrinə düşür. Ha- zırlıq ərəfəsində I Dünya müharibəsinin başlanması Sadıq bəyin ar- zusunu yarımçıq qoyur. Sadıq bəy 1914-cü ildə təkrar orduya çağrılır və Qafqaz döyüşlərində iştirak edir. 1916-cı ildə Ukrayna cəbhəsinə yollanır. Dörd il orduda xidmət etdikdən sonra 1918-ci ildə yenidən Göyçaya qayıdan Sadıq bəy təqaüddə olduğu illərini valideynlərinin yanında keçirmək istəyir. Şərqşünas alim, pedaqoq, hərbçi general-mayor Məhəmməd Sadıq bəy İsmayıl oğlu Ağabəyzadə Azərbaycan Xalq Cümhiriyyəti döv- ründə 21 döyüş generalından biri olmuş, daxili işlər nazirinin müavi- ni vəzifəsini icra etmiş, bu dövrdə polis işçisi rütbələrinin təsnifat sis- temini işləyib hazırlamışdır. S.Ağabəyzadə 1918-1920-ci illərdə daxili işlər orqanlarının təşkil edilməsində fəallıq nümayiş etdirir və ölkə daxilində nizam-intizam, qayda-qanun yaradılmasında, daxili işlər orqanları strukturunun formalaşdırılmasında, kabinetin fəaliyyəti- nin təşkilində yaxından iştirak edir. Azərbaycanda hökumət qurul- dudan sonra o, bu hökumətin daxili işlər nazirinin müavini vəzifə- 71 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) sinə təyin edilir və bu vəzifəni 1918-ci ilin 23 oktyabrından 1919-cu ilin dekabr ayına qədər icra edir. Sadıq bəy Ağabəyzadə 1919-cu ilin oktyabrın əvvəllərində yeni hökumətin tapşırığı ilə Batumi şəhərin- də ABŞ prezidentinin şəxsi nümayəndəsi Ceyms Xarbotu qarşılayır. Oktyabrın 4-dən 10-na kimi prezidentin nümayəndəsini müşayiət edərək onu mühafizəçi ilə təmin edir. Bakıda H.Z.Tağıyevin qonağı olan Xarbotun şərəfinə təşkil olunmuş ziyafətdə, qonaq Sadıq bəyin şəninə xüsusi sağlıq söyləmiş və Sadıq bəyi yüksək intellektual xüsu- siyyətə malik bir insan kimi dəyərləndirmişdir. Hərtərəfli biliyə, intellektual səviyyəyə və təhsilə malik olan Məhəmməd Sadıq bəy Ağabəyzadə sonralar Şərq dillərindən dərs də deyir. Yəni, fars, ərəb, türk dilləri (müasir və qədim osmanlı dilləri), ərəb qrammatikası, islamşünaslıq üzrə fənləri, müsəlman paleqra- fiyası və epiqrafiyası fənlərini də tədris etmişdir. O yazdığı “Türk- menskiy dialekt” kitabına görə Buxara əmirinin xüsusi mükafatına layiq görülüb. 1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti süqut et- dikdən və bolşeviklər hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra Ağabəyza- də Turkiyəyə mühacirət edir və bir müddət İstanbulda yaşayır. O, İstanbulda əmisi oğlu Əlibəy Hüseynzadə ilə görüşür. Sadıq bəy 1921-ci ildə Fransaya köçərək orada yaşayır, iki il Sorbonna şəhərin- də fars və türk dillərindən (Şərq dilləri) dərs deməyə başlayır. Alim, Parisdə yaşadığı illərdə sevimli həyat yoldaşı Gülya xanımı itirir və onu Parisin müsəlman qəbiristanlığında dəfn etdikdən sonra orada qalmaq istəmir. 1927-ci ilin fevralında Ziqmunt Smoqjevskinin dəvəti ilə Ukraynanın Lvov universitetinə Şərq dilləri fakültəsinə profes- sor kimi dəvər edilir. Lvov şəhərinə köcən M.S.Ağabəyzadə Lvov universitetində 17 il işləyir. O, əvvəl Lvov universitetində fəlsəfə fa- kültəsində işləyir, az sonra isə Lvov ali ticarət məktəbində türk, fars və ərəb dillərindən dərs deyir və eyni zamanda da polyak və ukrayna dillərini öyrənir. Sadıq bəy Ağabəyzadə Ziqmunt Smoqjevski, V.Ko- Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|