Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Cədvəl 1.1. Dövlət təşkilatlarının istehlakı, MDM-də %
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 1.1. Dövlət təşkilatlarının istehlakı, MDM-də %
- _____________________________________________________ Transmilli korporasiyalar
13 Cədvəl 1.1. Dövlət təşkilatlarının istehlakı, MDM-də %
1999 2008 Hökumətlərin istehlakı 15 15
17 Fərdi təsərrüfatların istehlakı 61 62
61 Mənbə: World Development Report. 1999/2000, 2000/2001, 2010. World Bank.
Dövlətin istehlakı şirkətlər üçün kifayət qədər təminatlı və tutumlu satış bazarı yaradır. Bu, milli sahibkarlıq subyektlərinin vəziyyətinə nəinki birbaşa, həmçinin dolayı təsir göstərir. Dövlət sifarişləri təkcə müqavilə bağlayan firmaların deyil, həm də subpodrat firmaların mallarının və xidmətlərinin satışı üçün imkanlar açmaqla, təsərrüfatda zəncirvarı reaksiya yaradır. Dövlət kapital qoyuluşlarının həcminə və strukturuna həm birbaşa, həm də dolayı təsir göstərir. Əsrimizin başlanğıcında dövlət kapital qoyuluşlarının rolunun zəifləməsinə baxmayaraq, həcmi hələ də əhəmiyyətli, MDM-in təqribən 3%-i civarındadır. Dövlət tərəfindən kreditlərin və subsidiyaların verilməsi investisiya prosesinə və özəl sektorun istehlakına təsir göstərilməsinin mühüm alətidir. Qiymətləndirmələrə əsasən, sahibkarlıq subyektlərinə verilən subsidiyaların məbləği ÜDM-in orta hesabla 5%-i həcmindədir. Bir sıra sahələrin inkişafı bütövlükdə dövlətin kapital qoyuluşlarından və subsidiyalarından birbaşa asılıdır. İnkişaf etmiş ölkələrdə kənd təsərrüfatı və elmi-tədqiqat sahəsi buna ən parlaq nümunədir. Dövlət məşğulluğun təqribən 20%-ni təmin etməklə, iri işəgötürən rolunu oynayır. Dövlət bilavasitə sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirir. İstehsalın birbaşa dövlət nəzarətinə keçirilməsi xüsusi mülkiyyəti məhdudlaşdırdığına görə, hakim dairələr təkrar istehsal prosesində yaranan ziddiyyətlərin, çətinliklərin aradan qaldırılması üçün başqa üsullar tapa bilmədikdə, bundan istifadə edirlər. Adətən, dövlətin sahibkarlıq fəaliyyəti funksiyasının güclənməsi və dövlət mülkiyyətinin genişlənməsi sosial-siyasi məsələlərin həlli, səfərbəredici (müharibələr, böhranlar, müharibədən sonrakı bərpa) və
ölkələrdə ÜDM-in 8,5%-ni dövlət müəssisələri təmin edirdi. Müasir dövrdə isə, dövlətin iqtisadi rolu əsasən istehsal proseslərinə milli gəlirin yenidən bölgüsü, təkrar istehsalın tənzimlənməsi vasitəsilə təsir göstərilməsi üzərində cəmləşir. Dövlət müəssisələrinin MDM-də istehsal payı 5%-dən də aşağı düşmüşdür.
14 Ümumilikdə isə, dövlət hakimiyyət inhisarından istifadə etməklə milli strategiyanı müəyyənləşdirir, cəmiyyətin inkişafının hüquqi əsaslarını təmin edir, pul-kredit münasibətlərini, infrastrukturun, sosial sahənin inkişafını tənzimləyir, xarici təhlükələrin qarşısını alır. Milli istehsalın bütün proporsiyaları onun təsir obyekti kimi çıxış edir. Dövlət təkcə iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsinə görə deyil, həmçinin sosial bərabərliyin təmin olunmasına, insanların inkişafına yardım göstərilməsinə, cəmiyyətin və təsərrüfatın səmərəli və ədalətli fəaliyyətinə görə cavabdehdir. Bu məsələlərin həllinin istiqamətləri və xarakteri siyasi qüvvələrin müxtəlif əhali qrupları arasında nisbətindən, hakim qrupların məqsədyönlü fəaliyyətindən, bunun bütün cəmiyyətin maraqlarına uyğunluğundan asılıdır. Ümummilli, ümumdövlət maraqlarının təmin olunması tarixən öz ərazisinə üstünlük verilməsini ifadə edir. Dövlət öz təsərrüfat subyektlərinin, əhalisinin sahibkarlıqla məşğul olması üçün daha əlverişli imkanlar yaradır, təsərrüfat sistemi çərçivəsində daxili iqtisadi, milli və mədəni əlaqələrin mühüm yer tutmasını təmin edir. Bu, dünya iqtisadi sistemində milli təsərrüfatın müstəqil rolunu müəyyənləşdirmiş və hazırda da müəyyən edir. Dövlət tərəfindən dünya təsərrüfatının başqa subyektlərinə və bütövlükdə sistemə təsir göstərilməsi ölkənin təsərrüfat potensialından, sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən milli subyektlərin beynəlxalq bazarlarda oynadığı roldan asılıdır.
TMK dünya təsərrüfatında xüsusi yer tutur və onun fəaliyyətinə, başqa sahibkarlıq subyektlərinin və altsistemlərin fəaliyyətinə hərtərəfli təsir göstərir. Tədqiqatçılar beynəlxalq təsərrüfat birlikləri anlayışını birmənalı tərzdə təfsir etmirlər. Onların beynəlxalq, çoxmillətli, qlobal, transmilli korporasiyalar adlandırılması müxtəlif iqtisadi məkanlarda fəaliyyət göstərən şirkətlərin müxtəlif funksiyaları üçün müvafiq ifadə axtarıldığını göstərir. İki və daha çox ölkədə fəaliyyət göstərən, əməliyyatlarında müəyyən xarici komponent (ixrac və xaricdə istehsal) olan təsərrüfat müəssisələri çoxmillətli, transmilli şirkətlərə aid edilir. Onlar bir, yaxud bir neçə mərkəzdən razılaşdırılmış siyasətin və ümumi strategiyanın həyata keçirilməsinə, ümumi təsərrüfat strukturunun başqa iştirakçılarına müvafiq təsir göstərilməsinə imkan verən qərarların qəbul edilməsi sisteminə malikdirlər. Adətən, bu şirkətlər beynəlxalq miqyasda yayılmış istehsal kompleksləri şəklindədir və onların tərkib hissələri arasında daxili münasibətlər bazar deyil, istehsal xarakteri daşıyır. Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|