Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 1 _____________________________________________________ Dünya təsərrüfatı bütöv sistemdir
- 1.1. Dünya təsərrüfatı anlayışı və onun səciyyəvi cəhətləri ______________________________________________ Dünya təsərrüfatı anlayışı
6 Təsərrüfat mexanizminin xarakterində də dəyişikliklər baş vermişdir. Ümumi təsərrüfat proseslərinin tənzimlənməsində ABŞ-ın hakim mövqeyə malik olduğu Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) (IMF - International
başçılarının keçirdiyi müşavirələrin əhəmiyyəti isə azalmışdır. 1980-ci illər- dən başlayaraq, Qərbin hakim dairələrində dünya təsərrüfatı proseslərinin kollektiv surətdə tənzimlənməsinin məhdudlaşdırılması meyilləri fəallaşdı. Praktikada isə bu, qəbul edilən qərarların icrasının məcburiliyini zəiflətdi, dövlətlərin öz hərəkət istiqamətlərini müəyyənləşdirmək imkanlarını genişləndirdi. Ancaq iqtisadi nizamsızlıqlar, qlobal problemlərin kəskinləş- məsi beynəlxalq tənzimləmənin daha təsirli formalarının və metodlarının axtarılmasını stimullaşdırır. Dünya təsərrüfatının bu və digər problemləri, xüsusilə də iqtisadi artım, milli iqtisadiyyatların vəziyyəti beynəlxalq iqtisadi fəaliyyətə ciddi təsir göstərir. Oxucuya təqdim olunan "Dünya iqtisadiyyatı" dərsliyi dünya tə- sərrüfatının inkişafının və vəziyyətinin ən mühüm məsələlərinin məntiqi və tarixi baxımdan şərh olunması əsasında qurulmuşdur. Dərslik dünya təsərrüfatının fəaliyyəti sistemini, istehsal amilləri bazarlarını, artım və bölgü problemlərini, ölkələrin əsas qruplarının (inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan) və ayrı-ayrı ölkələrin dünya təsərrüfatında tutduğu yeri və inkişafını məntiqi ardıcıllıqla nəzərdən keçirən hissələrdən ibarətdir. Baxılan material mürəkkəb, müxtəlif səviyyəli sistemi açıqlayan vəhdət şəklində verilir. Dünya iqtisadiyyatı kursu ümumtəhsil iqtisadi fənn olmaqla, dünya birliyinin iqtisadi həyatının əsas proseslərini nəzərdən keçirir və izah edir. Bu fənn dünya təsərrüfatının inkişafının əsas meyillərini dərk etməyə, onların xüsusiyyətini müəyyənləşdirməyə yardım göstərir. Dünyanın iqtisadi inkişafının real meyillərini və problemlərini bilmək elmin praktiki funksiyası ilə sıx əlaqədardır. Dünya iqtisadiyyatı fənninin mənimsənilməsi beynəlxalq münasibətlərin əsas istiqamətlərinin, milli iqtisadi siyasətin və sahibkarlıq fəaliyyəti subyektlərinin beynəlxalq strategiyasının dünya təsərrüfatının mövcud reallıqlarına uyğunluğunun başa düşülməsi üçün əsas yaradır. Dünya təsərrüfatının inkişafı meyilləri geniş statistik materiallar, xaricdə və ölkədə aparılan tədqiqatlar, habelə beynəlxalq təşkilatların rəsmi nəşrləri əsasında nəzərdən keçirilir və təhlil olunur. Dərsliyin 32-ci fəsli V.N.Şitov tərəfindən yazılmışdır.
7 BÖLMƏ I DÜNYA TƏSƏRRÜFAT SİSTEMİ
8 Fəsil 1 _____________________________________________________ Dünya təsərrüfatı bütöv sistemdir Müasir dünyanın inkişafı sahibkarlıq fəaliyyətinin miqyasının get- gedə artması, müxtəlif ölkələr arasında əlaqələrin genişlənməsi, beynəlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsi ilə səciyyələnir. İndi bir-biri ilə iqtisadi baxımdan qarşılıqlı əlaqəsi olmayan, istehsal münasibətləri və qarşılıqlı asılılıqlar sisteminə cəlb edilməyən ölkələr yoxdur. Hazırda bütün dünya insanların qarşılıqlı əlaqəsi olan sahibkarlıq fəaliyyəti meydanıdır. İqtisadi ədəbiyyatda, hətta danışığımızda da "dünya iqtisadiyyatı", "dünya (qlobal) təsərrüfatı" məfhumlarından geniş istifadə olunur. Aydındır ki, dünya özünün mürəkkəbliyinə və təzadlarına baxmayaraq, iqtisadi baxımdan müəyyən tamlıq, vəhdət təşkil edir.
______________________________________________ Dünya təsərrüfatı anlayışı İqtisadi ədəbiyyatda "dünya iqtisadiyyatı", "dünya təsərrüfatı" terminləri eyni tərzdə təfsir olunmur. Bu terminlərdən istifadə olunma sahəsi geniş olduğuna görə, tədqiqatçılar özlərinin nöqteyi-nəzərindən mühüm olan cəhətləri qeyd edirlər. Bizim ədəbiyyatda bir neçə yanaşmanı ayırmaq olar. (1) Dünya təsərrüfatının beynəlxalq əmək bölgüsü, iqtisadi və siyasi münasibətlər sistemi vasitəsi ilə qarşılıqlı əlaqələndirilmiş milli
Bu cür təfsirdə istehsalının daxili, yaxud xarici bazara yönəlməsindən asılı olmayaraq, ayrı-ayrı ölkələr əsas tərkib hissələri qismində çıxış edir. Amma bu tərzdə yanaşma zamanı dünya təsərrüfatının qarşılıqlı əlaqələrini, vəziyyətini və inkişaf perspektivlərini müəyyənləşdirən səbəblər gizli qalır. (2) Digər nöqteyi-nəzərdən, dünya iqtisadiyyatı qarşılıqlı beynəlxalq iqtisadi əlaqələr sistemi, milli iqtisadiyyatlar arasında ümumi, universal rabitə kimi izah olunur. Beynəlxalq iqtisadi sistemin həm ticarəti, həm də maliyyə münasibətlərini əhatə etməsini, habelə kapital resurslarının və işçi qüvvəsinin qeyri-bərabər tərzdə bölündüyünü hesab edən bir çox Qərb tədqiqatçıları bu konsepsiyanın tərəfdarlarıdır. Lakin bu halda qarşılıqlı beynəlxalq iqtisadi münasibətlərə həlledici təsir göstərən istehsal tədqiqatçıların nəzərindən yayınır. (3) Dünya təsərrüfatının daha dolğun təfsiri onu malların və xidmətlərin daimi yeniləşmə əsasında dünya miqyasında istehsalının, mübadiləsinin və istehlakının baş verdiyi iqtisadi sistem kimi müəyyən edir. Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|