Tapdalamaq
başına; Nagəh olur güllefeşan partapart
(M.Ə.Sabir).
TAPDALAMAQ (ayaq altına salıb əz
mək) O, qarşısında duran ərini ayağının altına
salıb tapdalamaq istədi (M.Hüseyn); AYAQ
LAMAQ [Rza:]
Ulduz mənim idi, onu mən
dən zorla, güclə alırlar, mənim namusumu
ayaqlayırlar (M.İbrahimov);
BASDALA-
MAQ [Şofer] lakin Xəlildən cavab almayıb,
onu basdalamaq istəyirmiş kimi, maşını düz
onun üstünə sürdü (M.Hüseyn); BASMAQ
İlanm quyruğunu basmasan səni sancmaz
(Ata. sözü); ÇIĞNAMAQ (dial.) [Məsumu:]
Ağıllını dəli eləmək yaramaz. Dəli inək ba
lasını çığnayır... (B.Bayramov).
TAPILMAQ, BULUNMAQ (kl.əd.)
TAPQIR {yəhəri və ya qaltağı bərkitmək
üçün atın, eşşəyin, qatırın qarnı altından çə
kilib bağlanan qayış) Bəy ata yaxınlaşdı, əli
ile onun yalını tumarladı, qayışlarını yoxladı,
səliqəsiz görünən tapqırını düzəltdi (M.Hü
seyn); QARINALTI [Padşah] atın qarın-
altısını bərkidib yola başladı (“Ağ quş” na
ğılı); YƏHƏRALTI.
TAPMACA Tələbə hiss etdi ki, bu
tap
maca deyəsən bir qədər qəliz açılacaq, ya
bəlkə heç psixiatr özü də onun cavabını bil
mədi (Anar); BİLMƏCƏ [Vaqif:] Bu dünya
doğrudan bir bilməcədir; Qapıya qoymuram
can möhnətini (S.Vurğun).
1. TAPŞIRIQ Hər addım başında bir tap
şırıqla; Yazıq qızcığazı boş buraxmadı (M.Ra-
him); İSMARIŞ Aşıq sazla dediyi kimi, sözlə
də Məhbub xanımın ismarışını Koroğluya
yetirdi (“Koroğlu”); SİFARİŞ Kosa öz qo
humu evində gecələmiş, Əsgərin sifarişim
tədarük etmiş, indi də ağ bağlamada aparırdı
(S.Rəhimov).
2. TAPŞIRIQ {dərs tapşırığı) Mən cəld
tapşırığın qaralamasını həll edib, gizlicə ar
xamda oturan Gülşada ötürürəm (H.Abbas-
zadə); ÇALIŞMA.
3. TAPŞIRIQ, GÖSTƏRİŞ, ƏMR
4. TAPŞIRIQ, VƏZİFƏ, İŞ
Tarla
TAPŞIRMAQ [Xudayar bəy:] Eşşəyin
sahibi sənə kimin yanında eşşək tapşırıb
(C.Məmmodquluzadə); HƏVALƏ ETMƏK
[Əmiraslan ağa:] Qəhrəman qızım, babaları
mız yurdunun müdafiəsini senə həvalə edib..
(S.S.Axundov); İSMARLAMAQ [Ana:] Nə
çox rayon mərkəzinə gəlib-gedən, ismar-
laram, gətirərlər (M.İbrahimov); VARGÜ-
ZAR ETMƏK Hacı Səlim öz sağlığında
cəmi pul və əmlakını öz arvadı Sənəm xa
nıma
vargüzar edibdir (Ə.Haqverdiyev).
I tar bax qaranlıq 1
II tar bax qara 1
taraqqa bax fişəng
tarantul bax böv
taraz bax bərabər 1
tarçalan bax tarçı
TARÇI Tarçı şura gələr tarı görəndə;
Tülək tərlan cumar sarı görəndə (M.Rahim);
TARÇALAN
Qurban təzə-təzə əlinə tar al
mağa başladığı zamanlar Qarabağda tarçalan
Sadıq yaşayırdı (İ.Əfəndiyev); TARZƏN
O tarzənin vurduğu xanalardan dərhal hiss
etdi ki, Qurban Primovdur (Ə.Qasımov).
TARİXÇİ (
köhn.)
Yaroslavski yoldaş ta
rixçidir (M.Hüseyn);
MÜVƏRRİX Asiya
böyük mütəfəkkirlərdən Rumi, böyük şair
Nəvai, miivərrix Əbülqazi Bahadır xan,
Şərqdə əvvəlinci rəsədxana müəssisi mü
nəccim Uluğbəyi vermişdir (Ə.Haqverdiyev);
TARİXNƏVİS [Şah Abbas:] Fərraş göndər,
Sərdar Zaman xanı, Mirzə Yəhyanı, Möh
sün xanı, tarixtıəvis İskender bəyi, Mollaba-
şmı hüzuruma çağırsın (A.Şaiq); TARİX-
ŞÜNAS.
tarixnəvis bax tarixçi
tarixşünas bax tarixçi
TARLA {əkin sahəsi) Yağ, ey yağış, yağ;
Sulansın çöl, bağ; Susuzdur tarla; İnəyini sağ
(A.Şaiq); ÇÖL Çöldə qızğın biçin gedirdi
(S.Rəhman); ƏKİN YERİ O yanları su bas
mış, əkin yerləri görünməz olmuşdu (M.Hü
seyn); PLANTASİYA {çay, tütün əkin sa
həsi) Ağaclann qalın gövdələri arasından yaşıl
tütün plantasiyası görünür.. (H.Seyidbəyli);
357
Tarzən
ZƏMİ Muğan səhraları bir tamaşadır; Buğda
zəmiləri qoşa-qoşadır (S. Vurğun),
tarzən bax tarçı
tas bax ləyən
tatarı bax şallaq
tatarılamaq bax şallaqlamaq
TAUN (tib.) [Səkinə:] Xeyr, vəba vo
taun
haramzadə kişilərin nadürüstlüyündəndir
(M.F.Axundzade); ÇUMA (təşbih kimi də
işlənir) Ellər dedi: “Qazılsın qoy Hitlerin
məzarı; Faşizm bir çumadır məhv edək bu
azan” (M.Rahim).
tava bax qazan
tavan bax səqf
tavana bax var I
tavanalı bax varlı
tavanasız bax yoxsul
1. TAY Xasay bir oğlandır, ona tay hanı?
(S.Vurğun); BAB Qızını ver ona, odur sənə
bab (S.Ə.Şirvani);
BƏNZƏR Böyüksən
qüvvətin çoxdur; Bu geniş ölkədə bənzərin
yoxdur (R.Rza); BƏRABƏR Hikmətdə sənə
heç kim bərabər ola bilməz (M.F.Axund-
zadə); MANƏND (kl.əd.) Evdə tapılır indi
dəxi çay, plov, qənd; Kimdir senə manənd!
(M.Ə.Sabir); MİSL Toxucu qızların mahir
elləri; Misli görünməyən gülşən yaradıb
(M.Rahim); TUŞ Hər adamın tayı, tuşu, babı
var (“Qurbani”); QƏNİR (dan.), ŞƏBİH.
2. tay bax yaşıd
1. TAYFA (kiçik xalq) [Divan bəy ca
maata:] Dəxi vaxtdır inanasınız ki, siz vəhşi
tayfa deyilsiniz (M.F.Axundzade);
EL Deyir
lər ki, qədim zamanlarda bu torpaqda bir el
yaşarmış (M.İbrahimov); QƏBİLƏ (məc.)
Bütün xalqlar, qəbilələr od içindən çıxacaq
dır.. (S.Vurğun); QÖVM Tarixdən qabaq
“matriarxlar” deyilən zaman arvadlar asudə
olub bir xeyli də imtiyaza malik idilər, bö
yük-böyük ailələrdən ibarət qövmləri idarə
edən arvad idi və bunların cemi ixtiyarı ar
vadların əlində idi (Çəmənzəminli); URUQ.
2. tayfa bax qohum-əqrəba
tayqulp bax parç
taytaq bax axsaq, çolaq
358
Termin
taytamaq bax axsamaq
tay-tuş bax həmyaşıd
tazarat bax ziyan
TAZI Tazıya tut deyir, dovşana qaç (Ata.
sözü); OV TULASI [Rəcəb:] Oğlu da diri
başdır, yaxşı ov tulasıdır (A.Şaiq); OV İTİ.
taziyanə bax 1. şeir;
2. şallaq
11. TEL, SAÇ, TÜK
2. tel bax məftil
3. tel bax ləçək
2
II tel bax teleqram
telegörüm bax televizor
telekommunikasiya bax rabitə
1
TELEQRAM İstəyirsiniz
teleqram pulunu
mən qabaqca verim (N.Nərimanov); TEL
[Hacı Salman:] Hacı əmin sənə qurban, bu
teli bir oxu (N.Vezirov); DEPEŞA.
telerabitə bax rabitə 1
televiziya bax televizor
TELEVİZOR Bir gün bizim patefon:
Radioqəbuledən; Bir de ki, televizor; Müba
hisə etdilər; hərə dedi özündən.. (M.Rza-
quluzadə); TELEGÖRÜM Stadionda neçə
min fiıtbolbazı; Neçə yüz min də telegörüm-
də baxır; radioda qulaq asır (R.Rza); TELE
VİZİYA Çay nəhre tərəf axan kimi maddi-
ləşmiş, sərhədlenib qalıbsa, məcraya salın
mış televiziya vaxtı qaçılmaz bir labüdlüklə
saat yeddiyə doğru axın - düz saat 7.00-ə
efirə çıxacaqdılar (Anar),
tema bax mövzu
temp bax sürət
temperament bax ehtiras 1
temperamentli bax ehtiraslı 1
temperatur bax hərarət 1, 2
1. TENDER, MÜRACİƏT, TƏKLİF
2. tender bax müsabiqə
ter bax xurcun
TERMİN Bugünkü Azərbaycan dilində
işlədilən terminlərin bir hissəsi də rus dilin
dən, rus dili vasitəsilə başqa dillərdən gəlmiş
dir... (N.Məmmədov, A.Axundov); İSTİ-
LAH Fars dilinin təsiri sayəsində türk
isti-
\ lahlarını itirib, fars
istilahlarım işlətməyə
ehtiyac olmuşuq (Ə.Haqverdiyev).