bında;
Cihaza ne hacət, senin eşqini men öz
qəlbimlə ölçə bilərəm” - deyirdi (A. Şaiq);
İCAB(ATİYYƏT) Lisanı zamanın
icaba-
tiyyətindən olaraq əksi-sinif şairlərinin lisanı
olmaqla bərabər, mənadakı qüvvət, hekayə-
dəki “icad və hərəkət”, hər şəxsi təbii lisanı
ilə danışdırmaq, söylədikləri sözləri və eşit
dikləri hərəkətləri ilə onun bütün övsafi-
fariqəsini göstərərək bir tip yarada bilmək
çox az sənətkara nəsib olmuş nemətlərdən-
dir (A.Şaiq); İQTİZA Hala məgər iqtizayi
dövran; Oldur ki, ola o gənc pünhan (Füzuli);
İSTƏK Mədinənin bu istəyinə baxmayaraq,
nə Rasim tələsir, nə də Yavər onu buraxmaq
istəyirdi (M.İbrahimov); TƏQAZA [Məsteli
şah:] Əvvələn, o səbəbə ki, mən buyuraram,
ikinci o səbəbə ki, axmaqdırlar və təbiətləri
nin təqazasıdır (M.F.Axundzadə); İDDİA,
TƏLƏB.
TƏLƏBƏ (ali və texnikumda oxuyan
adam) Əhməd
tələbə vaxtı qruplarında olan
yoldaşlarından heç ne ilə seçilmirdi (H.Ab-
baszado); STUDENT (köhn.) Studeııtik, mey
içib məst olarıq; Hər gecə bir qıza pabəst
olarıq (A.Səhhot); TALİBƏ (qız tələbə).
1. TƏLƏBKAR (çox ciddi və tələbkar
olan) [Cövdət:] [Əkinçizadə] lakin çox tə
ləbkardır; istəyir ki, dissertasiyam sanballı
çıxsın (H.Abbaszadə); CİDDİ [Vahid:] Anam
çox sərt, ciddi idi (B.Bayramov); ZABİ
TƏLİ Qız da nə isə başqa milis işçilərindən
bir az seçilən bu zabitəli oğlana baxıb gü
lümsündü (H.Seyidbeyli).
2. tələbkar bax iddiaçı
tələfat bax ölüm
TƏLƏFFÜZ (
dilç.)
(səsləri ağız vasitəsi
ilə söz şəklinə salma; sözü demə tərzi) Orta
sıra səslilərinin tələffüzü zamanı dilin ön və
arxa hissəsi sərt damağa doğru qalxır
(N.Məmmedov, A.Axundov); İNTONA
SİYA İntonasiya cümlələrdə o qədər incə
emosional münasibətlər yaradır ki, heç bir
formal qrammatik vasitə həmin münasibət
ləri o şokildə yarada bilməz (Ə. Abdullayev,
Y.Seyidov, A.Hosənov); DİKSİYA.
Tələbə
TƏLƏSİK Muzdur Vəli tələsik qapıdan
çıxdı, qaranlığın içində itdi (M.İbrahimov);
ATÜSTÜ
Atüstü olsa da qısa bir söhbət;
Dönür unudulmaz bir xatirəyə (S.Vurğun);
AYAQÜSTÜ [Bərbərzadə:]
Ayaqüstü bura
baş çəkib evə qayıtdım (S.Rəhman); DA-
BANBASA Sənəm, səsemi gəldin?
Daban-
basaım gəldin? (A.Şaiq);
DABANBASARAQ
Kimi evə yüyürdü, kimi də dabanbasaraq
küçəyə qaçırdı (S.Şamilov); ƏLÜSTÜ Bu
cavabı verib, Məhəmmədhəsən emi əlüstü
getdi həyətə (C.Memmədquluzadə); DAR-
MACAL (dan.) (çox tələsik)', TƏCİLİ (bax).
təlx bax acı
təlxək bax hoqqabaz 1
təlxəklik bax hoqqabazlıq 1
1. təlim bax tədris
2. təlim bax məşq
TƏLİMAT Müəllimlər onu məhəbbətlə
qarşıladılar, Xasaya lazım olan təlimatı ver
dilər (A.Şaiq); DƏSTUR (köhn.) Sulduz xan
konsuldan və Sərdar Rəşidin aldığı dəstura
görə, müharibə zamanı Helminin dəstəsini
arxadan vuracaq.. (M.S.Ordubadi); DƏSTU-
RÜLƏMƏL (köhn.) Xavemisə gah bayıra
çıxır, gah evə daxil olurdu və işə məşğul
olan arvadların söhbətində ara-sıra iştirak
edir və bəzən onlara dəsturüləməl verirdi
(T.Ş.Simürğ); GÖSTƏRİŞ [Əbülhəsonov:]
Təlimatda, göstərişdə ayrı şeylər do yazılıb
(Ə. Vəliyev); TƏLİMNAMƏ Direktor zəngi
basıb, hesabdardan təlimnaməni istədi (Mir
Cəlal).
təlimnamə bax təlimat
təli bax tənə 1
TƏMAS (qarşılıqlı münasibət) Elsevərin
halı pisləşdi. O, Adilənin təmasından daha
da həyəcanlandı (Ə.Qasımov); MƏHƏB
BƏT Ta Kərbelayı Heydər ölən günə kimi
bu rəfiqələrin məhəbbəti və rəfaqeti bir tük
qədəri də pozulmadı (C.Mommədquluzadə);
ÜNSİYYƏT Ünsiyyət istəyən yolunu tapar;
Məsləhət bilməz, olanq çapar (M.Rahim).
təınəddiiıı bax mədəniyyət
təməl bax bünövrə
təməllüq bax yaltaqlıq
Təməllüq
363
Təmənna
təmənna bax arzu; xahiş
təməssük bax veksel
1. TƏMİNAT, MADDİ VƏSAİT, YAR
DIM
2. təminat bax zəmanət
1. TƏMİZ, PAK (müxtəlif mənalarda)
Fərman gözəl, qoçaq, iş bacaran və şəhərin
cavanlan arasında sayılan, yoldaşlıqda möh
kəm, dost yolunda var-yoxundan keçən və
atası kimi
təmiz, pak qəlb bir oğlan idi (Ə.Haq-
verdiyev); ARI (köhn.) [Nazlı:] ..adamın Allahı
var, pis deyil, gül kimi təmiz uşaqdır, aydan
arı, sudan duru (Anar); ASİMANİ (göy kimi
təmiz) [Qətibə:] Çünki şair mənim qeyd et
diyim asimani və nümunəvi kişilərdəndir
(M.S.Ordubadi); LƏKƏSİZ İndi mənim se
çim bənzər bir ləkəsiz aynaya; Öz eybini
görər gənclik yaxşı baxsa oraya (S.Rüstəm);
MÜQƏDDƏS (məc.) Coşdu könlümdə mü
qəddəs əməlim (S.Rüstəm); NƏCİB (məc.)
Bəsləyirəm mən səni nəcib əməllərimlo
(S.Rüstəm); PAKİZƏ Aldanma, fəqirin ola
maz əqli, zəkası; Çün yoxdur onun sən kimi
pakizə libası (M.Ə.Sabir);
SAF Uca yaşıl
dağların soyuq və .va/'bulaqlarından içən bu
adam ürəyindəki kədərin tütəyin canlı dili
ilə aləmə yaymaq istəyirdi (S.Rəhimov).
2. təmiz bax səliqəli
3. təmiz bax ülvi 2
4. təmiz bax xalis 1
1. TƏMİZLİK (müxtəlif mənalarda) Eti
raf- cəsarət, etiraf - hünər; Etiraf - təmiz
lik, paklıq, ucalıq! (B.Vahabzadə);
PAKLIQ
[Mirzə Mahmud:] “Yanıram, tövbə və istiğ-
far eləyirəm, keçmişki paklığımı geri qaytara
bilmirəm..” (Çəmənzəminli); MÜQƏD
DƏSLİK, SAFLIQ.
2. təmizlik bax səliqelilik
1. TƏMİZLƏMƏK Bir
yanda da bəziləri
tüfəngini silib təmizləyir, bəziləri do tüfəng
lərini başlarının altına qoyub uzanmışdı
(S.Rəhimov); PAK ELƏMƏK/ETMƏK
Məsumə hər şeyi ikiqat böyüdən eynəyinin
altından baxıb düyünün içindəki sılıfı, xır
daca daşlan aydın görür, diqqətlə antlayırdı..
364
Tənbəllik
(B.Bayramov); TUMARLAMAQ [Vahid:]
O yenə də makinadan ol çəkə bilmir, hey
ora-burasını tumarlayırdı (B.Bayramov).
2. TƏMİZLƏMƏK Güləbətin hacının
otağını təmizləyib qurtaran kimi xanım ona
tapşırıq verdi... (M.İbrahimov); SİL-SÜPÜR
ELƏMƏK/ETMƏK [Qəndab] Sobam sök
düm, atam öləndən bəri bağlı qalan otağın
qurumunu aldım, sil-süpür elədim (B.Bay
ramov); SAHMANLAMAQ, SƏLİQƏ
YARATMAQ,
təmizürəkli bax safürəkli
təmkin bax 1. vüqar;
2. səbir
I
təmkinli bax 1. vüqarlı;
2. ciddi;
3. səbirli
təmkinsiz bax səbirsiz
təmsil bax 1. teşbeh;
2. dram
təmsilat bax dram
təmtəraq bax dəbdəbə
təmtəraqlı bax dəbdəbəli
I tən bax bərabər 1,
2
II tən bax beden
tənbeh bax 1. məzəmmət, danlaq;
2. cəza
TƏNBƏKİ [Tağı:] İlanın zəhərindən
başqalan öldüyü halda, ilan özü tənbəkinin
qırından zəhərlənib tələf olur (S.S.Axundov);
TÜTÜN [Balaca:] Qabaqlar tütün, tənbəki
iyindən zəhləm gedirdi, indi qəlyan əlim
dən düşmür (H.Abbaszadə); MAXORKA
Həmid axşamlar ya Volqanın sahilində olur,
ya da evlərinin qənşərində yığışıb maxorka
fısqırda-fısqırda domino oynayan qonşu
kişilərə tamaşa eləyirdi (H.Abbaszadə).
TƏNBƏL Çox yatma, dur, a. tənbəl; Yat
san olar iş əngəl (A. Səhhət); ATİL (köhıı.)
Xatirindən sil o mövhumatı; Ki, edibdir səni
tənbəl, atil (A.Səhhət); ƏRİNCƏK Şişman
məmur uzun bir sükutdan sonra ərincək halda
ağır-ağır sözə başladı (M.Hüseyn); KAHAL
(dan.) [Qaragöz:] Elə bilirsiniz ki, müalicə
işinə təkcə siz kahalsınız (Mir Cəlal); KÜR.
TƏNBƏLLİK [Prokuror:] Görünür hələ
tənbəllikdən yaxamızı qurtara bilməmişik
(B.Bayramov); ƏTALƏT [Firəngiz:] Bu
ətalət heç vaxt özbaşına el çəkib getməz
(B.Bayramov); KAHALLIQ Demə fərraş-