mün iki ilinə.. (S.Vurğun);
SÜZMƏK [Pyotr
Anisimoviç] ..stol hazır olanda qədəhlərə
araq süzüb sağlıq söylədi (H.Abbaszadə);
ŞORLATMAQ [Qıpçaq Məlik:] ..qara ba
şını kəsəcəm, alaca qanın şorladacam..
(Anar).
2. tökmək bax yağmaq
3. tökmək bax calamaq
2
tökülmək bax axmaq
I
TÖVBƏ (etdiyi pis əməldən peşman olub
bu işi təkrar etməyəcəyinə söz vermə) [Tar-
verdi:] Vay aman, qələt elərəm, quldurluğa
dəxi çıxmanam, heç kimi soymanam. Tövbə
olsun, tövbə, tövbə (M.F.Axundzadə); ƏT
TÖVBƏ Tövbə,
əttövbə, xəta rahinə getdik
lərimə (M.Ə.Sabir); NASAQ (məh.) Nasaq
olsun mə, mən bı işi bir de görmərəm
(ADDL).
TÖVLƏ (
mal-qara, qoyun-quzu, at-eşşək
damı) [Rza:] Mənə elə gəlirdi ki, evimiz de,
qalağımız da, tövləmiz do uçulacaq, hamısı
alt-üst olacaqdı... (M.İbrahimov); DAM
O, birdən irəli sıçrayıb, əlindəki tüfəngi yerə
atdı, özü mal
damma girdi (M.Hüseyn);
QATIRXANA (yalnız qatır üçün tövlə) Bir
nəfər qışqırdı: — Ağanın qatırxaııası hər yer
dən yaxşıdır... (A.Makulu); PƏYƏ [Övrət:]
İzzət, doğrudan pəyədə ağlayan sən idin?
(C.Məmmedquluzadə).
TÖVŞÜMƏK [Seyfulla:] Hə, Əsgər bəy,
demə ki, cavanam, amma tövşüyürsən...
(Ə.Cəfərzadə); LƏHLƏMƏK (heyvanlara
aid) Sultan ağzından qan tökülən yalquzaq
kimi otağın içində ləhləyirdi (S.Rəhimov);
NƏFƏSİ TINCIXMAQ [Həmzə:]
Əlim işə
çıxmır, nəfəsim tıncıxır, darıxıram... (Ə.Qa-
sımov).
töycü bax vergi 1
tragediya bax faciə 1
traktir bax 1. yeməkxana; 2. meyxana I
TRAMVAY Trolleybus gözə dəymir,
tramvay yox kimidir, avtobuslar da çox az
dır, əsasən böyük şəhərlər arasında işləyir
(M.İbrahimov); ŞÖMƏNDÜFƏR (arx.)
Elektrik qüvvəsindən min bir cana gələrək;
Tökmək
O hazırlar yer altında şöməndüfər yollan
(S.Vurğun).
tribun bax minbər
tribuna bax kürsü 1
trubka bax dəstək 2
trümo bax bedənnüma
tualet bax 1. bəzək; 2. ayaqyolu
TUFAN Qan içirəm, həzz alıram; Bu
dünyanı men salıram; Boranlara, tufanlara
(S.Vurğun); BURAĞAN Bürüyür ortalığı tül
kimi bir incə duman; Qan birdən sovurur
göylərə müdhiş burağan (A.Şaiq); FIR
TINA, QASIRĞA Mən əzəldən tufanların
qoynunda bir ötən quşam; Fırtınalar, qasır
ğalar qucağında doğulmuşam (S.Vurğun);
BORAN (bax).
tul bax uzun 2
TULLAMAQ Xəstə qarını tutub;
Tulladı
lar heyətə (M.Rzaquluzadə);
ATMAQ Nisə
kömür qabını yerə atıb gəldi (Mir Cəlal);
FIRLATMAQ Pası Cəbini qüvvətli əlləri
ilə onun qucağından qurtanb qann içinə fır
latdı (S.Rəhimov);
QOLAZLAMAQ O da
əlini rəfə atıb... köpək oğlu özünsən! - deyib
kərbəlayıya bir qazan salbası vurdu, kerbə-
layı da ona bir kəfgir qolazladı (Çəmən
zəminli); VIZILDATMAQ (dan.) Gənc əli
ilə alnını tutaraq, yerindən sıçradı və digər
eli ilə qadının başından o dəyirman çarxını
alıb küçəyə vızıldatdı (A.Şaiq).
TULLANMAQ [Ata:] Küçədə
tullan, ey
oğul, sənətin olmur, olmasın! (M.Ə.Sabir);
ATILMAQ Azər
yenə irəli atıldı (Ə.Kərim);
ATLANMAQ Sənə elə bir meymun havası
çalım ki, sıçrayıb dik atlanasan (S.S.Axun-
dov); HOPPANMAQ (bax).
tuluq bax 1. nehrə; 2. dol; 3. qarın 1
tulumbaşı bax tamada
1. TUM (meyvə dənəsinin içi) Ərik yaxşı
bəhərdir; Tumu şirin, şəkərdir (M.Rahim);
DƏNƏ Arvad bir də
baxır ki, molla iydələrin
dənəsini də yeyir (M.N.lət.);
TOXUM.
2. TUM Axır o [Rəcəb], bir taxta qutu
hazırladı, mağazalardan konfet, tum və pa
piros alıb qutunun içinə qoydu (A.Şaiq);
Tum
373
SEMİÇKA (dan.) [Kərəmov:] Görürlor ki,
camaat burada iş görür, semiçka çırtlamır
(S.Rəhman).
tumac bax meşin
TUMAN (qadın geyimi) [Şair:] ..Onlar da
al-ayaqdan uzaq kənd-kəsəyə çəkilib, qarı
ların tumanının altında gizlənib, baş girləyir
lər (Ə.Cəfərzadə); KƏMƏRÇİN (beş çinli
tııman) Mütrüblər təzə
kəmərçin geyir, sa
qilər piyalələr hazırlayır.. (M.S.Ordubadi);
YUBKA Gətirib
yubka, deyir at bayıra nim-
tenəni; Bumunu gizləmə, örtmə kişi görcək
çənəni (M.S.Ordubadi).
TUMAN-KÖYNƏK (altpaltarı) ..palto
sunu çiyninə ataraq alt tuman-köynəkdə ba
yıra çıxan Bəndalı kişi bütün qədd-qaməti ilə
qapı ağzında göründü (İ.Əfəndiyev); ZİR-
CAMƏ (
köhn.) Kərbəlayı Həsən axşam ba
zardan qayıdanda paltarım soyunub şəbkü-
lahını geyinib, zircaınədə gəldi, süfrənin ba
şında oturdu.. (Çəmənzəminli).
tumarlamaq bax 1. sığallamaq;
2. təmiz
ləmək 1
tumbul bax kök
I
tumov bax qrip
TUMURCUQ Qovaq və alma ağacının
tumurcuqlan növbə ilə bir-birinin ardınca
tək-tək yerləşir (“Botanika”); BURC (dan.)
Ata acıqlandı, yolun qıraq-bucağına dönüb
burc gəmirən öküzləri hoholadı (S.Rəhimov);
DÜYMƏ(ÇƏ) Ağacın diiyməçələri zoğluyu-
ban yarpaq açır; Sonra əlvan çiçəyi gör nə
zerifanə gəlir (R.Əfəndiyev); GÖZCÜK Çay
bitkisini çoxaltmaq üçün 3-4 gözciiyü olan
birillik çubuqlardan istifadə etmək lazımdır
(B.Talıblı); PUÇUR.
TURİST Alman
turistləri arasında qanun
halını almış belə bir qayda geniş yayılmış
dır.. (H.Əliyev); SƏYAHƏTÇİ [Bəşir:] Bu
fikir mənim deyil, bu günlərdə burada görüş
düyüm səyahətçi bir almanın düşüncəsidir..
(S.S.Axundov).
turşaşirin bax meyxoş
turşəng bax quzuqulağı
Tumac
374
TUŞLAMAQ Dayan. Qaçma, vurdum -
deyib yüyürdü; Tüfəngi tuşladı, çaxmağı çəkdi
(R.Rza); NİŞAN ALMAQ Tələsdiyim üçün
sərrast nişan ala bilmədi (H.Abbaszadə);
YÖNƏLTMƏK Bir
daşa sinə gərib, tüfən
gimi [pələngə] tərəf yönəltdim (A.Şaiq).
1. TUTACAQ [Pəri nənə] ..qapını
tuta-
cağıııdan çəkdi (S.Rəhimov);
TUTQAC
O ..əri olan otağın qapısında bir əli tutqacda..
durmuşdu (İ.Əfəndiyev).
2. tutacaq bax məhəccər
tutqac bax tutacaq 1
tutqun bax L boz 3; tünd 3
tutqunlaşmaq bax tündləşmək 1; bozar
maq 1
1. TUTMAQ [Poricahan xanım:] Ordu
başında durubdur, əcdadının yurdunu da tut
maq istəyir (S.S.Axundov);
FƏTH ET
MƏK (zorla, silah gücünə tutmaq) [Kimon:]
Qorxma, tədbirə gel, riza göster; Fəth edincə
bu ölkəni qeysər (A.Şaiq); QAPSAMAQ
(nıəh.) Qapsavıblar yetimlərin obasın; Ev
sahibi qovar zor olsa qonaq (Q.Zakir); QƏSB
ETMƏK ..həttabütün şimal əyalətlərini
qəsb
etmək istədikləri qəzetlərdə faş olunmalıdır
(M.İbrahimov); ZƏBT ETMƏK/ELƏ-
MƏK Güllücə kəndini düşmən
zəbt etdi
(S.S.Axundov); ALMAQ, İSTİLA ET
MƏK (zorla tutmaq), İŞĞAL ETMƏK.
2. TUTMAQ Mustafa çavuş əyilib onun
dal ətəyindən tutdu (S.Rəhimov); YAPIŞ
MAQ (dan.) [Yasavul:] Məndən
yapış
(S.Rəhimov); SAXLAMAQ.
3. TUTMAQ [Fati:] Məni o azar dəymiş
it tutdu (Ə.Abbasov); DİŞLƏMƏK Çeynə
dilər, dişlədilər, diddilər; Bir-birini al qana
qərq etdilər (A.Səhhət); QAPMAQ İt qudu
randa, yiyəsini qapar (Ata. sözü).
4. tutmaq bax həbs etmək
1. TUTULMAQ Bir gün tutuldu atam;
Buna dözərmi adam? (S.Rüstem); HƏBSƏ
ALINMAQ [Əbülhosen bəy:] Bunların çar
pışması nəticəsində ikisindən birisi tələf ola
caq, digəri isə həbsə alınacaq (M.S.Ordu
badi); HƏBS EDİLMƏK Yoldaşımın əmrilə
Tutulmaq