M. A. Axmatov Toshkent To‘qimachilik va yengil sanoat insti tuti kafedra mudiri, t f. n, dotsent
IVITILGAN POYA VA PO‘STLOQQA MEXANIK
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 3.10. IVITILGAN POYA VA PO‘STLOQQA MEXANIK
ISHLOV BERISH Poya yoki po‘stloqdan zavodlarga tola ajratishda qabul qilingan va har xil mexanikaviy ta’sirlardan foydalanishga asoslangan usullar po‘stloq yoki poyani mexanikaviy ishlash deb yuritiladi. Tola eng kam shikastlangan, uning tabiiy pishiqligi saqlangan holda poya yoki po‘stloqni ballast to‘qimalar (yog‘ochlik, qoldiq parenxima, epidermis va anorganik moddalar) dan to‘liq tozalash poya va po‘stloqni ratsional mexanikaviy ishlashga erishildi deb hisoblanadi. Ishlab chiqarish sharoitlarida bunday ratsional ishlashni amalga oshirish juda murakkab. Bunga quyidagilar sabab bo‘ladi. Tayyorlangan xomashyoning sifati (yo‘g‘onligi, uzunligi, ivitilish darajasi) hamma vaqt bir xil bo‘lmasligi, po‘stloq ichida qoldiq yog‘ochlik bo‘lib, uni sindirib ajratishda tolaga shikast yetkazilishi natijasida tolaning sifati pasayishi, miqdori kamayishi mumkin. Tayyorgarlik jarayonlarida xomashyo sifatini to‘la bir xil qilib bo‘lmaydi. Yog‘ochlik poyaning ichida, uning ustida tolali to‘qima joylashganligi sababli mexanikaviy ishlashda yog‘ochlikdan tozalashni oldindan poyaning yog‘ochligini maydalamasdan turib amalga oshirish qiyin. Yog‘ochlikni maydalash jarayonini esa juda ehtiyotlik bilan tashkil etish kerak. Aks holda sirtqi tolali to‘qimani shikastlab qo‘yish hech gap emas. Hatto oldindan biologik va kimyoviy ishlov berilgan poyalarda ham tola bilan yog‘ochlik bir-biriga yopishib turadi Bu bog‘lanishni keyingi mexanikaviy ishlov berishda yo‘qotishda tolali to‘qima odatda shikastlanadi. Yuqorida aytilganlardan ko‘rinib turibdiki, poya konstruksiyasini ratsional ravishda buzish quyidagi uch operatsiyadan iborat bo‘ladi: tolaning yog‘ochlik bilan yopishishini 114 buzish; yog‘ochlikni maydalash; tolani maydalangan yog‘ochlikdan va boshqa tolali bo‘lmagan qo‘shilmalardan tozalash. Kanop zavodlarida poya va po‘stloqni mexanikaviy ishlashda yuqoridagi uchta operatsiya birdaniga titish-yuvish mashinalarida bajariladi. Titish barabanlari ivigan holdagi poya yoki po‘stloqni urib, titish bilan bir vaqtning o‘zida urgichlar ta’sirida yog‘ochlikni sindiradi, qoldiq yopishqoqlikdan tushiradi hamda yuqoridan berib turiladigan suv yordamida tolani yuvib, yog‘ochlik va tolali bo‘lmagan qo‘shilmalardan tozalaydi, qisman qolgan yog‘ochlik va tolali bo‘lmagan qo‘shilmalar ezish mashinalarida ajratiladi. Shunday qilib, titish-yuvish mashinalaridan keyin toza, parallel lashgan tola olinadi. Titish jarayonining prinsipial xususiyati shun dan iboratki, material baraban uzunligi bo‘ylab harakat qilayotgan paytda, titish qirralarining tola tutamiga nisbatan katta tezligida material shu qirralarda ko‘p marotaba egiladi. Titish barabanining yuqori tezlikdagi harakatida yog‘ochlik dinamik ta’sir natijasida toladan tushirib yuboriladi. Xuddi shu paytda tola qirrada suv bilan sidirilish natijasida tolali bo‘lmagan moddalar ham suv bilan birga toladan tushib ketadi. Titish jarayoni quyidagi operatsiya lardan iborat: — ish ta’siri (materialni yog‘ochlikdan tozalash hamda uni paral lellash uchun ishchi a’zolarning ishlanayotgan materialga ta’siri); — materialni ishchi a’zolarga nisbatan ma’lum vaziyatda tutib turish; — materialni uning butun uzunligi bo‘yicha (tutamning boshi dan oxirigacha) ishlanishini ta’minlaydigan qilib siljitib turish. Bu operatsiyalarning mexanizatsiyalashtirilganlik darajasiga qarab qo‘lda, yarim mexanikaviy va mexanikaviy titish usullari mavjud. 3.4-rasm. Sun’iy ivitish hovuzining chizmasi. 200 120,0 120,0 50,0 50,0 50,0 20,0 20,0 1 115 Qo‘lda titishda ivitish hovuzlari oldida har bitta ivigan ho‘l poyaning po‘stlog‘i yog‘ochlikdan qo‘lda shilib olingan hamda tolasiz moddalarni ajratish maqsadida avval bir tomoni so‘ng ikkinchi tomoni suvda silkitilib, chayqatilib tola tozalangan. Bu usul juda og‘ir qo‘l mehnatiga asoslangan bo‘lib, hozirda bizda qo‘llanilmaydi. Lekin bu usulda ko‘p miqdorda sifatli tola olish imkoniyati bo‘lgan. Keyinroq yarim mexanikaviy titish usuli qo‘llanilgan. Bunday titish maxsus stanok va mashinalarda baja- riladi. Bu usulda ishlanayotgan materiallarga ko‘rsatiladigan ish ta’ siri mexanizatsiyalashgan bo‘lib, materialni ushlab turishni ishchi qo‘lda bajaradi. Bu turdagi mashinalarning ishchi a’zolari bitta yoki ikkita urgichi bo‘lgan barabanlardan iborat bo‘lib, ishchi ivigan poya dastasining avval bir tomonini, so‘ngra ishlangan tomonidan ushlab turib, ikkinchi tomonini tez aylanayotgan bara banlar urgichiga tushirib-tortib olishi natijasida toza tola olingan. Ishlash suv oqizib yuvish bilan birga o‘tkaziladi. Bu usul qo‘l mehnatiga asoslangan edi. Mexanikaviy titish usulida yuqorida aytilgan uchala operatsiya mexanizatsiyalashtirilgan. Hozir hamma kanop zavodlarida mexanikaviy titish-yuvish usuliga moslashtirilgan mashinalarning bir nechta turi ishlab turibdi. Hammasining ish uslubini ishla nadigan mahsulotga titish barabanlarining urgichlari orqali ish ta’siri ko‘rsatish, mahsulotni tashish mexanizmining (olib yuruv chi transportyorning) qismlari bilan ushlab turish orqali olib borishga asoslangan. Transportyor materialni to‘xtovsiz mashinaga berib turish bilan birga, mashinadan tola chiqib turishini ham ta’minlaydi. Titish-yuvish mashinalaridagi jarayonlar mexani zatsiyalashtirilgan va konveyerlashtirilgani sababli bir soatda 500—600 kg uzun tola olish imkoniyati tug‘ildi. 3.5-rasm. Po‘stloqni bakka dor yordamida joylash: 1 — dor; 2 — burchaklik; 3 — tayanch plastinka; 4 — ilgak. 3 4 2 1 |