O dur
Kİ,
«Beytül-ətiq» ism ilə m üsəm m a ola Kə-
bəyi-müəzzəmə tənürati-m ütəəddidəyə düçar
olarKən
onun d iv arm d an asilan «Müəlləqati-səbə» tə b ir olunan
qəsayidi-fəsihənin hənuz b ir beyti də təğ y ir tapm ayıb-
dır.
Əlhəqq bu barədə B ustani-bəlağətin əndəlib şeydası
və G ü lü stan i-fəsah ətin bülbüli-dəstansərası Şeyx Sədi
Ş irazin in 661 il bundan müqəddəm y azd ığ ı.... fəqərəsi
bizə b ir dəlili-vazeh m ənziləsindədir.
Ver sözə ehya
Kİ,
tu td u n ca səni xabi-əcəl,
Eyləyə h ər dəm səni ol yuxudan b id ar, söz.
(FüzuU)
Ə fradi-bəşərin təğ y iri-ətv an n a, tənvari-əfK arına,
təhzibi-əxlaqm a lazım lı dərəcədə xidm ət
edəcəK
surətdə
sözdən m üəssir b ir şey ola bilməz. Odur kİ, asim ani va-
izlər, m öcüznüm a peyğəm bərlər və h ə tta hÜKəmayi-
rəhm ani və üləm ayi-rəbbani hər əsrin təqazasınca söz ilə
ifadəyi-bəliğəsində bu Kİfayətdir
Kİ,
in san gahi b ir söz
ilə hal və hərəK ətini dəyişdirib, şirin canından əl
çəKİb,
əziz və ləziz olan həyatm ı b ir sözlə fəda edir. Və gahi
b ir söz ilə
də
m afövqi tə s ə w ü r olunm ayan s ü ru r və
behcətə d ü çar və уапк! bilanihayə ənduh və m öhnətə gi-
r if ta r olur.
DeməK o lu r Kİ, söz insanın ru h u n d a və cism ində
cəmi qüvalardan ziyadə b ir
qüw eyi-m ənəviyyə ehdac
edir, Necə
k
İ,
çox
v a x tla r m eydani-rəzm də əqəl-qəlil b ir
ləşKər haləti-m əğlubiyyətində süpəhsalardan sa rd ir olan
b ir m ühəyyic və m üəssir Kəlam ilə deyəsən kİ, cism inə
təzə b ir ru h dəm idələnib, haləti-hücum avaranə və söv-
ləti-m ərdanə ilə qalib olan düşm əni m əğlub və münhə-
zim və raəqhur, ta rm a r etm işdir: « Əgər sözdə can yox-
d u rsa , bəs nə üçün ölü susur?»
Əlhəqq, bu xüsusda bir türK şairi nə gözəl deyibdir Kİ;
«Yərəbb, b u nə halət, bu nə tə sir
k
İ,
b ir söz
RövnəqşİKƏni-mərİKəyi-seyfü sin a n d ır» .
Söz b ir tavusi-nəzərbaz və ya b ir buqələm uni-
seh rp ərd azd ır
Ki,
h ər əsrdə b ir rəng ilə və h ər zəmanədə
b ir şəKİl ilə, h ər v ax td a b ir heyətdə və h ə r saatd a b ir
su rətd ə pərü bali-pürnəqş açıb, b iix tiy a r x a tirə lə ri və
b iq ərar KÖnülləri öz havasınca uçdurm aqdadır. O, b ir
şahidi-rəna və nazənini-zibadır
kİ,
h ər lisan d a b ir Ubas
ilə, h ə r m illət içində b ir şivə ilə və h ər qövm arasm d a
b ir ləhcə ilə dolanır. G ahi qəbayi-lətafətnüm ay nəzm ilə
geyinib və gahi zivəri-canpərvəri nəsr ilə bəzənib, məh-
bub d ilrü b a
Kİmi
cam ali-dilarasını pərdəyi-nazarasm dan
öz dildadələrinə göstərməKdədir. Elə b ir cism i-lətif və
heyK əli-zərifdir
kİ,
rainlərcə əsrlər, qərnlər gəlib
Keçsə,
qocalıq xəzanm ın sərsəri (KÜləyi) onun cavandıq bahari-
sta n m m nihali-bürum əndindən b ir yarpaq d a sala bil-
məz.
T ərif edəməm
tinəti-paKindaKi
lü tfü ,
Gör x asiy y əti-lü tfü nə m iqdar əsər eylər.
Am m a bu tərifin d ə aciz qaldığım söz və bu tövsi-
fində dəryayi-heyrətə qərq olduğum söz h ə r su rətə düşsə
və h ər libasa girsə, səhihül-əza və m ütənasib ül-əndam
olm ahdır: «Dilbər m in olsa da ürəK b ird ir» .
M əzm ununca gərəKdir aləm ara, nəzərrüba, dilduz,
ciyərsuz, fərəhxiz və tərəbəngiz ola,
tairiKİ
özünü hər
şəxsin nəzərində məhbub və m ətlub və q ailin i indəl-
üdəba (ədiblər yanında) layiqi-təhsin və sözavari-afərin
eləsin.
« A rtıran söz qədrini, əlbəttə, qədrin a rtır a r ,
K im nə m iqdar olsa, əhlin eylər ol m iqdar söz».
(Füzuli)
O dur Kİ,
aləm i-təbiətdə
və
təKnayi-zülm ətdə təbi-
şer, q ü w ey i-şa ir iy y ə t və şahidi-m əna hər şairə bir növ
ilə ərzi-cam al etm işdir.
Belə
Kİ,
şüəradan bəziləri əziz öm rünü və qiym ətsiz
ovqatını həzl və hecayə və həcv-hədyanə vəqf edib, bir
az m üddət zərfində ism və rəsm i səhayifi-ruzigardən
sərsəri-həvadislə m əhv olub, itm iş və b ir cüm ləsi alu-
dəyi-zülf
və
xal
və
nabəndi-hüsni-cam al
İKən
b ir
neçə
pərişan qəzəllər m eydana buraxıb, guya Kİ, aşüftəyi-
zülfi-canan və m əhvi-cam ali-xuban o lan larm gərdəni-
əsarətinə b ir zənciri-zillət bağlayıb, g etm işd ir. Necə
Kijüdəbayi-Osmaniyyənin səram ədi olan m ərhum Kamal
bəy о günə şairlərin divanm a «Div»
Kəlməsinin
siğəyi-
cəmi olan «Divan» isn ad ın ı verib, deyir
k
İ, «0 d iv an lara
baxanda dağlı lalələrdən, yaxası y ırtıq güllərdən, qıl
K İm i
bellərdən, sərvdən uzun (quleybanı
Kİmi)
boylar-
dan, ilan
Kİmi
saçlardan, qılınc Kİmi qaşlardan, ox
Kİmi
K İrpİK İərdən,
xəncər Kİmi qəm zələrdən, bənövşə və ya
züm rüd Kİmi bığlardan, su
Kənarında
bitən çəm ən Kİmi
saqqallardan, heç y o x ağızlardan, duzlu dodaqlardan,
quyu Kİmi çənə çuxurlarından, dəryadan ziyadə qanlı
yaşlardan, dünyanı yaxacaq (yandıracaq) qədər atəşli ah-
lardan, üzlərinə pambıq yapışm ış iyrənc yaralardan,
sehrbaz qələndərlərdən, batman ilə şərab içən sərxoşlar-
dan, KÜçələrdə üryan gəzib, çığırıb-bağırıb, sinəsinə dö-
yən aşiqlərdən, bir dübərin saçm a daraq olm uş parça-
parça KÖnüllərdən Keçilməz.
Am m a
aləm i-təbiət
şüəranın
bir
firqəsinə elə
bir
qərihəyi-şer
və
təbi-zərif
və
qəlbi-səlim , əlh asil Kəlami-
m övzunu icad edən bir qüwəyi-nazİK və lə tif əta edibdir
Kİ,
b u
qisim şairlərdən hər qövmün və hər m illətin için-
də
zühur edəndə
əfKarının
m əziyyati-üm um iyyəsi və
x ü su siy y əsi sayəsində və hissiyyati-həqiqi və təbiiyyəyə
malİK olmaq səbəbilə о qövmün təhzibi-əxlaqm a xidm ət
və
tərtibi-ədəbiyyatına rövnəq verm işdir.
Hələ b u n u
da
dərm iyan
və
xatirnişan etm əliyəm Kİ, bu qisim q ü w ə y i-
m üqtədirəyə malİK olan nadir-ül vücud şəxslərin çoxu
iğtişaşati-in q ilab ata düçar olan bir əsrdə və fünuni-
ədəbiyyəsi pəraKəndə surətdə qalan bir qövmin içindən
zühur edibdir».
Məsələn, qədim Y unaıustanda şairim əşh ur «Um-
rus» z ü h u r edəndə üsuli-şerdən və fənni-qafiyyədən о
qövmtin
içində
b ir əsər yox idi. B ununla belə, о vax-
td an indiyə
Kİmi
Y unan qövmi hənuz b ir elə
şairi-
m ahirə malİK
ola bilməyib və bundan
sonra
da
olmaqla-
rın a d a şübhə
etməməK
mümKÜn deyildir. Necə
Kİ,
əq-
vam i-ərəb üdəbası о əyyam cəhalətin heyrətəfza və qüra-
b ətnüm a şa iri tm rəlqeysin əşarm a m ü ru r edəndə raəqa-
mi-əczdə cəhalət əlini xəcalət ənginə soxub-çıxardığı
halda, yazıb-pozduğu əşarın ı da yenə İm rəlqeysin müqəl-
lidlİK
şivəsindən Kənara çıxa bilm əyibdir. M əgər
fars
qövmi о məlƏKÜşşüəra, sehrazm a, süxənçin, süxənafərin
F irdovsi
Kİmi
b ir şairi-şöhrət-şüarm ahəngi-m ühabət və
səlasətlə m övzun və məmluv, altm ış m in beytdən ib arət
və fa rs i lisanından maəda (başqa) heç b ir əcnəbi Kəlməsi
istem al olunm ayan «Şahnamə»
Kİmi
b ir
Kİtab
ilə də cəşn
günlərində səlatin və üm əra (əm irlər) m əclisində məşğul
olacaqlar.
Dostları ilə paylaş: |