M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
61
Ən böyük «günahı» isə «bolşevik mətbuatı» ilə əməkdaşlıq etməməsində olmuşdur. C.Hacıbəyli irsinə bu cür münasibət bəzi dolaşıqlıqlara gətirib çıxarmışdır. Yaradıcılığı öyrənilməyibsə, təbii ki, imzalarının araşdırılmasından da söhbət gedə bilməz. «Ədəbiyyat qəzeti» 1993-cü il 5 mart tarixli 9-cu nömrəsində C.Hacıbəylinin Əhməd Cavadla bağlı «Azərbaycan» (Münhen, 1952, № 4) jurnalında dərc edilmiş iki məqaləsini vermişdir. Məqalələrin təqdim olunması münasibəti ilə yazılmış ön sözdə oxuyuruq: «Ceyhun Hacıbəyli yeddiyə qədər imza ilə məqalələr yazıb. «C.H.»-
da həmin imzaların biridir. Yazılanlar böyük maraq doğursa da, C.Hacıbəylinin imzaları barədə ətraflı təsəvvür yaratmır. Professor Ş.Qurbanov Ceyhun bəyin imzası haqqında aşağıdakıları deməklə kifayətlənmişdir: «Ceyhun Hacıbəyov bütün məqalələrini «Dağıstani» ləqəbi ilə imzalamışdır. Bu da təsadüfi deyildir: o, əslən Dərbənddən idi» (Ş.Qurbanov. «C.Hacıbəyov (1891-1962)». «Lit.Azerbaydjan», 1990, № 6, səh.44-45). Əlbəttə, deyilənlərlə razılaşmamaq mümkün deyil. Lakin fikrimizcə, C.Hacıbəylinin imzası haqqındakı bu qeydləri qənaətbəxş hesab etmək olmaz. Yeri gəlmişkən onu da əlavə edək ki, Ceyhun bəy yalnız yaradıcılığının ilk «dövründə yazılarına «Dağıstani» imzasını qoyardı (Bax: «Proqress», 1907, № 5). Tanınmış jurnalist-tədqiqatçı Qulam Məmmədli 1977-ci ildə «İmzalar» adı ilə nəşr etdirdiyi kitabda yazırdı: «…göstərilən çətinliklər üzündən bunların (imzalar nəzərdə tutulur – T.A.) bəziləri tam dəqiqləşdirilməmiş, bir çox gizli imzalar kitaba daxil edilməmişdir» (səh.17). Adı çəkilən kitabda göstərilir: «Dağıstani» - Cəmaləddin Məmmədzadə, «Kaspi», «Səda» (səh.32). «Dj.Dağıstani» - Cəmaləddin Məmmədzadə, «Kaspi», 1910-1911 (səh.37). «C.Dağıstani» - Cəmaləddin Məmmədov, jurnalist» (səh.105). Bir çox tutarlı, təkzibolunmaz faktlar imkan verir ki, göstərildiyi kimi «Kaspi» qəzetində «Dağıstani», «Dj.Dağıstani», «C.Dağıstani» imzalarının Cəmaləddin Məmmədzadəyə aid olmadığını söyləyək. Bunun üçün C.Məmmədzadə barədə qısaca da olsa, bəhs etmək lazımdır. C.Məmmədzadə
62
1864- cü ildə Dərbənddə anadan olmuş, ilk təhsilini aldıqdan sonra İstanbula getmiş, bir müddət orada qalıb, sonra Tiflisə dönmüş, Şahtaxtinskinin buraxdığı «Şərqi-Rus» (1904) qəzetində çalışmışdır. Bolşevik ideyalarının alovlu təbliğatçısı kimi çıxış edən C.Məmmədzadə az sonra Bakıya gəlir. Bu vaxt Bakı bolşevikləri ilk leqal proletar qəzeti «Qoç-Dəvət»in nəşrinə nail olurlar (1906). «Qəzetin işinə demokratik ziyalıların nümayəndəsi kimi professional jurnalist Cəmaləddin əl- Dağıstani də cəlb edilmişdir». «O, «Qoç-Dəvət»in Azərbaycan mətnlərinin redaktəsində iştirak edirdi» (N.Y.Mageyev. İz istorii psevdonimov i anonimov, Bakı, 1977, «Elm» nəşriyyatı, səh.32). «Yeni İrşad» qəzeti C.Məmmədzadənin ölümü münasibəti ilə 1911-ci il 23 oktyabr tarixli 45-ci nömrəsində onu «mətbuatımızın xəstə və ac fəhləsi» adlandırır, C.Məmmədzadənin ölümünü «mətbuata və millətə ağır zərbə» kimi qiymətləndirir. C.Məmmədzadə «Səda» ilə də əməkdaşlıq etmiş, ən çətin, ağır yükü öz çiyninə götürmüşdür. O, ömrünün sonunadək bolşevik ideyalarına sadiq olmuş, bu əqidə uğrunda hər cür məhrumiyyətlərə, əzablara dözərək gecə-gündüz çalışmışdır. Təsadüfi deyil ki, moll
alar onu «bidin» adlandırırdılar («Yeni İrşad», 1911, № 45). «Yeni İrşad»ın xatırlatdığımız nömrəsindən məlum olur ki, C.Məmmədzadənin gizli imzası «Dani» olmuşdur. Beləliklə, C.Məmmədzadə bolşevik əqidəli jurnalist olmuş, əsasən «Şərqi-Rus», «Qoç-Dəvət», «Səda» qəzetlərində çalışmış, məqalələrini daha çox «Dani» gizli imzası ilə dərc etdirmişdir. Bütün bunlardan fərqli olaraq, C.Hacıbəyli əsasən, adları çəkilən qəzetlərdən məramına, məqsədinə, məzmununa görə tamamilə seçilən «Kaspi» qəzeti ilə əməkdaşlıq etmişdir. C.Hacıbəylinin dəsti-xətti, toxunduğu mövzular, məsələlərə münasibəti də özünəməxsusluğu ilə seçilir. C.Hacıbəyli «Kaspi»də demək olar ki, bütün yazılarını «Müsəlmanın qeydləri» rubrikası ilə çap etdirmişdir. Bu rubrika isə qəzetin səhifəsindən 1917-ci ilədək (C.Məmmədzadə 1911-
ci ildə vəfat etmişdir) düşməmişdir. C.Hacıbəyli bu müddət ərzində «Kaspi»də D., Dj., D. D.-ni, D.Dağıstani, Ceyhun Dağıstani imzaları ilə yazılar vermişdir.
63
Dil, üslub, mövzu, xüsusilə başqa digər təkzibolunmaz faktlar da sübut edir ki, həmin imzalar məhz C.Hacıbəyliyə məxsusdur. Başqa fakt da dediklərimizi bir daha təsdiq edir. «Kaspi» qəzetinin 1915-ci ilin 13 fevral tarixli 34-cü sayındakı «Biz nə etməliyik» adlı məqaləsinin sonunda «D.Dağıstani» imzası yazılmışdır. Məqalənin «P.S.»-i isə «D.D.»-ni ilə imzalanmışdır. Deməli, bütün əvvəlki və sonrakı «D.D.»-nilər də D.Dağıstaniyə, yəni C.Hacıbəyliyə mənsubdur. Qəzetin 201-ci nömrəsində (1917-ci il 8 sentyabr) Ceyhun bəyin «Kaspi»nin redaktoruna məktubu dərc edilmişdir. Orada Ceyhun bəy qəzet vasitəsi ilə oxucularına Bakı müsəlman cəmiyyətləri komitəsinin «Xəbərləri»ndə fəaliyyətini dayandırdığını çatdırır və bu barədə Komitə rəhbərlərinə də məlumat verdiyini bildirir. Məktub belə imzalanır: Ceyhun Hacıbəyov (D.Dağıstani). G ətirdiyimiz sonuncu fakt da sübut edir ki, yuxarıda sadalanan imzalar məhz C.Hacıbəyliyə məxsusdur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Ceyhun bəy 50-ci illərdə qələmə aldığı «İlk Azərbaycan operası necə yarandı» adlı xatirəsində «Kaspi» qəzetində ilk məqalələrni «Cey Dağıstani» imzası ilə yazdığını göstərmişdir (Azərbaycan Respublikası S.Mümtaz adına Ədəbiyyat və İncəsənət Mərkəzi Dövlət Arxivi, 643 №-li fondu). C.Hacıbəylinin imzası haqqında bir qədər ətraflı bəhs etməyimiz bu mövzuda geniş diskussiya açmaq niyyətindən yox, yüzlərlə məqaləsi, onlarca bədii əsəri, xeyli tərcüməsi olan böyük qələm sahibinin mətbuat və ədəbiyyat tariximizdə layiq olduğu qiyməti vermək istəyindən irəli gəlir.
Yaradıcılığı Ceyhun Hacıbəylinin zəngin bədii və publisistik yaradıcılığından bəhs edərkən bu irsin məzmununu, məziyyətlərini, məram və məqsədini daha qabarıq şəkildə diqqətə çatdırılması, dəyərləndirilməsi üçün onun ədəbiyyat və jurnalistika sahəsindəki fəaliyyətinə iki dövrün kontekstində nəzər salmaq vacibdir: mü hacirətəqədərki və mühacirətdənsonrakı dövrlər. Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|