M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
124
müs əlman əlyazmaları. “ Kaspi”, № 247, 2 noyabr 1913; Nəşri- maarifin nəşrləri. “Kaspi” № 159, 17 iyul 1913; Kitab sərgisində. “Kaspi”,№ 52, 5 mart 1914; “Kaspi” M ətbəə işinin təkmilləşdirilməsi. “Kaspi” № 66, 21 mart 1914; Mətbuat haqqında Qanun layihəsi və müsəlman redaktorlar haqqında. “Kaspi” № 77, 4 aprel 1914; Müs əlman həyatı və mətbuatından. “Kaspi” № 7, 10 yanvar 1917; C ənab Vermişevə sual. “Kaspi” № 213, 6 iyun 1917 və s. bu qəbildəndir. C. Hacıbəyli sevə- sevə “mədəniyyətimizin pioneri” adlandırdığı milli m ətbuatımızın yaradıcısı Həsən bəy Zərdabinin həyat , fəaliyyətinə də dəfələrlə m əqalələr həsr etmişdir. Həmin yazılarında müəllif H. Zərdabinin tarixi xidm ətlərini – milli mətbuatın, teatrın yaradılmasını, xeyriyyəçilik hərəkatının əsasının qoyulmasını böyük qədirbilənliklə, qürurla qeyd edir, eyni zamanda bir arzusunu – H əsən bəy Zərdabinin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi istəyini dilə g ətirirdi, nəinki dilə gətirir, hətta cəmiyyətdən bunu inadla , israrla tələb edirdi. Bu baxımdan Ceyhun Hacıbəylinin «Kaspi» qəzetində dərc olunan və «H əsən bəy Məlikovun xatirəsi» (1912-ci il, № 269 ) və «Müsəlmanın qeydləri» rubrikası ilə «Yeddi il» adlı məqalələri (1914-cü il, № 267) diqqəti xüsusi ilə c əlb edir. Məqaləsini həmkarlarına tövsiyə ilə başlayan publisist yazır: “Bu gün 28 noyabrdır. Düş beş ildir ki, Qafqaz müsəlmanları Həsən bəy Məlikovu itirmişlər. İctimai özünüdərki, ictimai ruhu oyatmaq üçün hər bir jurnalistin borcudur ki, h ər il bu mühüm tarixi günü qeyd etsin. Bu itkidə, bu sirli, müəmmalı misteriyada insan psixikasının, təxəyyülünün çevik hərəkəti üçün müxtəlif m ənbələr mövcuddur. Bəzən belə olur. Başçı həlak olduqda onun döyüşçülərinə yetimlik, kims əsizlik, köməksizlik hissi hakim kəsilir, ruh düşkünlüyü, c əsarətsizlik sağlam düşüncəyə qalib gəlir və döyüşçülər qaçmağa başlayırlar. Belə d ə olur ki, başçının ölümü döyüşçülər arasında panika yaratmır, əksinə onları s əfərbər edir, döyüşə səsləyir. Döyüşçülər başa düşürlər ki, başçı onlar üçün müq əddəs olan ideya uğrunda həlak olmuşdur. Odur ki, bu amil döyüşçülərin ruhunu dirildir v ə onlar nəyin bahasına olursa-olsun, başçının ideyasını həyata 125
keçirm əyə çalışırlar. Biz (müsəlmanlar – azərbaycanlılar – T.A.) öz başçımızı itir
əndə bu iki hissdən hansını yaşayırıq? Bu barədə danışmayacağam – özlüyündə aydındır. 28 noyabr tarixi təkcə Həsən bəy Məlikovu itirdiyimiz matəm günü kimi yox, h əm də mənəvi borcumuzu, əqli duyğularımızı oyadan, xatırladan gün kimi yaddaşlara həkk olunmalıdır”.
Ceyhun Hacıbəyli Həsən bəy Zərdabi ideya və əməllərinin daim aktual və əhəmiyyətli olduğunu diqqətə çatdırır və bu məsələnin həmişə gündəlikdə saxlanılmasında qələm əhlinin üzərinə böyük vəzifə düşdüyünü vurğulayır. Yazır ki, m əhz buna görə də bir də təkrar edirəm ki, hər bir jurnalist hər il 28 noyabrı qeyd etm əlidir. Və bu zaman Həsən bəyin özünəməxsus frazası rəhbər tutulmalıdır: «Bir damla su vaxt keçdikc ə böyük qayanı deşir, söz də, həqiqi söz də tədricən insanın başını deşir, nəhayət, onun beyninə işləyir, ona təsir edir». Həsən bəyin bütün ömrü öz xalqının tərəqqisinə həsr olunmuşdur, ictimai hərəkatın, həyatın bir çox sah ələri də onun xatirəsi ilə bilavasitə bağlıdır. Mərhumu xatırlatmaq – onun adı ilə sıx bağlı olan bir sıra ictimai məsələlərə toxunmaqdır.
Daha sonra C. Hacıbəyli cəmiyyətin ictimai həyata və fəaliyyətə bigal əyindən, laqeydliyindən təəssüf və ürək ağrısı ilə bəhs edir. Yazır ki, indi biz – m ədəniyyətsiz ataların mədəni övladları hər hansı xeyirxah ictimai məqsədlə keçiril ən tədbir zamanı qarşıya çıxan azacıq maneəyə rast gələn kimi qaynar xör əkdən ağzı yanan adamın görkəmi ilə geri çəkilir və oradan uzaqlaşırıq. Bizdə başlanan işi başa çatdırmaq üçün mətinlilik, mənəvi qüvvə, qüdrət çatmır. Biz yalnız birinci səddə kimi gələ bilirik. Bundan əlavə, bizim ambisiyamız, «m ən»imiz digər hisslərimizə üstün gəlir. «Mən»in uğrunda biz şücaət də göstərə bil ərik, kollektiv fəaliyyətin məhsulunu alt-üst də edə bilərik. Bizim qurbanlar ictimai h əyatın nəfinə bundan o yana keçmir. Ona görə də, hətta bir dəfə yaradılmış, mükəmməl bir işi inkişaf etdirə bilmirik. Hələ təşəbbüs tələb edən yeniliyin yaradılmasını demirəm. O zaman təsəvvür edin ki, mədəni səviyyəsi çox aşağı olan bir cəmiyyətdə, tərəqqiyə hazırlanmamış bir cəmiyyətdə insan nə qədər
126
n əhəng və azman, mətin olmalıdır ki, öz təşəbbüsünü həyata keçirə bilsin. Haqqında bəhs olunan cəmiyyəti bu titan özü belə xarakterizə edirdi: «çağırıram g əlmir, göstərirəm görmür, deyirəm eşitmir. M əqalə müəllifi belə bir şəraitdə və mühitdə Həsən bəydə “elm və maarifçiliy ə meylli adamlara digər qonşu xalqlarda olduğu kimi ictimai kömək göst ərmək fikri yarandığını yazır. Qeyd edir ki, bu məqsədlə o, Nizamnamə tərtib edir, onun t əsdiqinə nail olur. Daha sonra əlində qəbz Şuşa bəy və xanlarının, Şamaxı mollalarının, Dərbənd tacirlərinin, Nuxa kəndlilərinin qapısını döyür, onları Qafqaz müsəlmanlarının ilk qəzetinə yardıma çağırır. Şübhəsiz, xeyirxah missioner onun müasiri olan c əmiyyəti yaxşı tanıyırdı. Odur ki, Həsən bəy təhqir, kinay ə, istehzalardan küsmür, soyuq qəbullardan, saxta gülüşlərdən incimir, bütün bunları feodal quruluşunun eybəcərlikləri, belə adamları isə cəhalətin qurbanları kimi q
əbul edirdi. Mahir q
ələm sahibi C. Hacıbəyli məqalədə ətalət və cəhalət içində boğulan, eyni zamanda hər cür yeniliyə qarşı amansız müqavimət göstərən mövcud c əmiyyətlə H. Zərdabi ideyalarının mücadiləsini, çarpışmasını canlı və obrazlı təqdim edir:” Qaranlıqlar üzərinə əsl ziyalı kimi gedirdi. Onun məramı, m əqsədi o qədər möhtəşəm, əzəmətli idi ki, hər cür şəxsi inciklik başlanan missiyanı yarımçıq qoya bilməzdi. Həsən bəy çörək qədər həyati məsələlərdə belə öz şəxsi mənafeyini ictimai maraqlara qurban verməyə özündə güc, qüdrət tapdı. Q əzada ona qəti təklif edildi: ya xidməti Yekaterinoqradda – yəni Qafqazdan k ənarda davam etdirməli, ya istefa verməli! Həsən bəy ikincini seçdi. Çünki m ənsub olduğu xalqdan kənarda ona həyat yox idi. Həmin vaxtdan bizim müs əlmanların həyatında çox şey dəyişmişdir. Adamların ətrafda baş verənlərə baxışları daha real olmuşdur, fanatizm öz yerini bir qədər ağıla, səbrə vermişdir. Lakin bütün bu d əyişikliklərə baxmayaraq, cəmiyyətin baxışlarında və münasib
ətlərində Həsən bəyin min bir əzabla əsasını qoyduğu müqəddəs planlarını şərəflə yerinə yetirə bildikmi? Fikrimcə, yox!” Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|