M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
121
Bir istisna v ə bir istək haqqında G ələn il, lap dəqiqləşdirsək, 2016- cı il fevral ayının 3-də XX əsr Az ərbaycan ədəbi- mədəni , ictimai- siyasi həyatında parlaq iz qoymuş yazıçı- publisist, naşir- redaktor, tərcüməçi, dövlət xadimi , diplomat, Azərbaycanın istiqlalı uğrunda ideoloji mücadilə aparmış Ceyhun Hacıbəylinin (1891 ,Şuşa- 1962, Paris) anadan olmasının 125 ili tamam olur. 28 yaşında Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti hökumətinin məsul tapşırığı ilə Parisə ezam olunan Ceyhun Hacıbəyli ömrünün sonunadək- 1962- ci ilədək Fransada cismən yaşamaq m əcburiyyətində qalmışdır. ”Cismən” kəlməsini bilərəkdən istifadə etdim, ruhən bir an da olsun, Ceyhun b əy Vətənindən ayrılmamışdır. Ceyhun bəyin mühacirət dövrü z əngin və çoxşaxəli ədəbi- publisistik irsi və fədakar fəaliyyəti dedikl ərimizi təsdiq edir. Baxın , vəfatından üç gün əvvəl 1962-ci ilin 19 oktyabrında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin sonuncu daxili işlər naziri Mustafa V əkiloğluna məktub ünvanlayır. Həmin məktubda o, Azərbaycanın istiqlalı üçün mühacirl ərin tək bayraq altında birləşmələrini və mübarizə aparmalarını arzulayır, h ər cür qruplaşmaya qarşı olduğunu bildirir və dostuna yazır, vəsiyyət edir ki, mühacir əti bir yerə toplamağa səy ediniz, bu çox mühümdür. Bu barədə «Mücahi d» jurnalının ( 1955- 1962- ci illərdə Çingiz Göygölün redaktorluğu ilə Ankarada n əşr edilmişdir) 1963 –ci il nömrəsində «Ceyhun bəyin vəsiyyəti» adlı irih əcmli məqalə dərc olunmuşdur. Bel ə bir təfəkkür tərzinə sahib xadimin irsi və şəxsiyyətinin sovet rejimi və kommunist ideologiyasının hökmranlığı illərində xalqdan gizlədilməsi təbii idi və t əsadüfi deyil ki, sovet hakimiyyəti illərində heç bir mənbədə, heç bir məxəzdə Ceyhun Hacıbəylinin adına rast gəlinmir. Yalnız bir istisna var. 90-cı illərin əvvəllərində Ceyhun Hacıbəylinin dini görüşləri ilə bağlı bir avtoreferat yazdım , r əy üçün onu Milli Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə İnstitutuna təqdim etdim . Bir neç ə gün sonra nəticəni öyrənmək üçün müraciət edəndə məni İnstitutun fəlsəfə 122
k afedrasının müdiri prof. Məqsəd Səttarovun qəbuluna dəvət etdilər. Get-gəli xoşlamadığımdan bir qədər əsəbi və gərgin şəkildə Məqsəd müəllimə özümü t əqdim etdim. Gözlədiyimin tam əksi oldu. O, məni gülərüzlə qarşıladı. Lakin m ətləbə keçəndə bir an içərisində görkəmi dəyişdi, siması indi də təsvir edə, yaza, yoza bilm əyəcəyim bir hal aldı. Dedi: - M ən tarixin çox sürprizlərini görmüşəm, amma beləsi heç qarşıma çıxmamışdı. İlk dəfə gördüyüm bu adam çaşqın və təəccüb dolu nəzərlə ona baxdığımı görüb davam etdi : - İndiki kimi yadımdadır. 1959 –cu il idi. Məni bir qrup alimlə gecə təcili M ərkəzi Komitənin Təbliğat şöbəsinə dəvət etdilər. İlk sözləri bu oldu ki, buradakı söhb ət kənara çıxmamalıdır. Sonra bizə Sovet İttifaqı Kommunust Partiyası M ərkəzi komitəsindən daxil olan bir məktubu və ona əlavə olunmuş «İslam əleyhinə təbliğat və onun Azərbaycanda yeni metodları» adlı məqaləni verdilər. Dedil
ər ki, bu, Ceyhun Hacbəyov adlı .... birisinin məqaləsidir. Bizi xaricdə biabır edir, ona tutarlı cavab yazmaq lazımdır. Biz razılıq verib durmaq istəyəndə dedilər ki, yem əyiniz, içməyiniz, yatmağınız burada olacaq, cavab yazanadək evə getmək yoxdur. Biz bir neç ə alim həmin gecə o məqaləyə cavab yazdıq. O vaxtdan bu sirri , sualı ürəyimdə saxlamışam ki, bu Ceyhun Hacıbəyov kimdir? Nə yaxşı ki, bu mövzunu işləmisən. Təklif edirəm ki, mövzunun adını dəyiş “ Ceyhun Hacıbəylinin dini-fəlsəfi görüşləri” qoy, bir az əlavə etsən, hazır işdir. Elmi r əhbərin mən olaram. Qısa zamanda müdafiə edərsən .Mən də o vaxt könülsüz imzaladığım rəyin əzabından qurtararam. M ən Məqsəd müəllimə o rəyin sizlərin yox, zamanın imzaladığını dedim və bildirdim ki, mövzuya bu q ədər diqqət və həssaslıqla yanaşmağınız Sizin haqqınızda ən xoş təəssürat yaratmağa kifayətdir. 50 –ci illərin sonunda baş vermiş bu hadisədən başqa sovet hakimiyyəti illərində ölkəmizdə Ceyhun Hacıbəylinin hər hansı bir münasibətlə adı çəkilən bir mənbəyə, məxəzə rast
123
g əlməmişəm. Halbuki o, qeyd etdiyimiz kimi , Azərbaycan tarixində parlaq və silinm
əz iz qoymuşdur. Ceyhun b
əyin mətbuat sahəsindəki ximətləri isə xüsusi qeyd olunmalıdır: m ühacir ətdən əvvəl ( 1919-
cu il ədək) "Kaspi", “ İrşad”, “Tərəqqi”, "Proqres", "Baku", "Az ərbaycan"..., eləcə də fransız mətbuatı ilə əlaqə saxlamış , əməkdaşlıq etmiş, "Известия" (“Kaspi”nin əlavəsi), "İttihat" və "Azərbaycan" qəzetlərinin redaktoru olmuşdur; mühacirət illərində C.Hacıbəyli 1926 –cı ildə Parisdə fransız dilind
ə buraxılan “Azərbaycan” jurnalına , «Kavkaz» jurnalının fransız nəşrinə , 1952-1953- cü ill ərdə Münhendə Azərbaycan və rus dilində nəşr olunan “ Az ərbaycan “ jurnalına redaktorluq etmiş, mühacir Qafqaz mətbuatı ilə, eyni zamanda Fransanın «La Revue dö monde musulman», «Le bülletin dölomote France-Orient», «La Revue Contemporaine», «Journal Asiatque» , «La Revue Politique et Parlamentarie», «La Revue des Jeunes», «Le Fiqaro» v ə bu kimi m ətbu orqanları ilə əməkdaşlıq etmiş, bir neçə il məşhur «La Revue de deux Mondes» fransız jurnalında çalışmışdır; Azərbaycan mətbuat tarixinə dair ilk dəfə t ədqiqat əsərini qələmə almış, mətbuat- nəşriyyat , redaktor , əlifba islahatı probleml ərinə dair xeyli məqalə dərc etdirmiş, İran mətbuat tarixinə dair məqalə yazmış; “Azadlıq” radiostansiyasının yaradılmasında mühüm rol oynamışdır. M ətbuatın cəmiyyət həyatındakı yeri və rolunu yüksək dəyərləndirən Ceyhun Hacıbəyli ilk dəfə mətbuat tarixi haqqında tədqiqat işi (Onun 1909- cu ildə m ətbuat tarixi ilə bağlı araşdırmasını ( MDƏİA, fond 649, iş 104) ilk dəfə AMEA Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşı, f. e. n. Mənzər İbrahimova üzə çıxarmış və “ Molodyoj Azerbaydjana” q əzetinin iki nömrəsində “ Əkinçi”dən “Həqiqət”ədək “ adı ilə dərc etdirmişdir ( №73, 74, 3, 6 iyul 1994) qələmə almaqla yanaşı , müxt əlif illərdə ayrı- ayrı mühərrirlər, redaktor və naşirlər haqqında dəfələrlə m əqalə yazmış, dərc etdirmişdir: İncəsənət və müsəlmanlar. “Baku”, № 196, 2 sentyabr 1909 ; Q əzet işi haqqında. “ Kaspi”, № 226, 230, oktyabr 1912; Yeni kitablar. “ Kasp i”, № 203, 10 sentyabr 1913; İmperator kütləvi kitabxanasında Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|