M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
172
Allahsızlar Cəmiyyətinə üzv olduğunu eşitdiyi səhnə ata ilə oğul-dindarla ateist arasındakı uçurumun nə qədər dərin, münasibətlərin amansız və ziddiyyətli olduğuna dəlalət edir: “Cavab ver, ya hə, ya yox, Allahsızların üzvüsənmi? 3.
ə oğlu hər ehtimala qarşı təkrar etdi. Qoca partlad ı: 4.
Dem əli, bu düzdür. Sən, mənim oğlum, molla Abdullanın oğlu, Allah ın varlığını belə inkar edən allahsızlar bandasına qoşulmusan? Məgər bu mümkün olan şeydir?
5.
U şağı sakit burax, - ana müdaxilə etdi, - o elə bizim çörəyimizi qazanmaqdan ötrü onsuz da əldən düşüb. Lakin qoca özünd ən çıxmışdı: 6.
Dem ək, sən dindar üçün ən təhqirli bu adı daşıyırsan? İt balası, - deyə a ğzından od püskürən kişi allahsızı vurmağa bir şey axtarırdı. Ana d ərhal onların arasına girdi, cavan oğlan da öz növbəsində dirçəldi və hədə dolu bir t ərzdə qocanın başa düşmədiyi bol və tipik bir rus söyüşü yağdırdı. Daha sonra çığırdı: 7.
Yava ş ha..., qanmaz qoca! Yoxsa sənə yenidən özün kimi ikiüzlü qocaların saxland
ığı yeri tanıtmalı olacağıq. Bil ki, əgər səni həmişəlik ora salmayıblarsa, bu bir Allahs ızın müdaxiləsi sayəsində olub.” Fərhad atasının müqəddəs hisslərinə toxunmaqdan, dini dəyərləri ələ salmaqdan yorulmur, müəzzini din mövzusunda keçiriləcək diskusiyaya dəvət edir: «Başın varsa, gələrsən, dinini mülafiə edərsən”. Ceyhun Hacıbəyli atasına, milli-mənəvi dəyərlərə, adət-ənənələrə arxa çevirmiş Fərhadın faciəsini gənc nəslin, cəmiyyətin, gələcəyin fəlakəti kimi təqdim edir.
Yazıçının epizodik obrazlar da daxil olmaqla hekayədə təqdim etdiyi bütün tiplər orijinaldır, maraq doğurur, təsirlidir, düşündürür. Müəzzinin arvadı Səkinəni oxucu vur-tut bir- iki dəfə «görür», lakin bu obraz böyük, acı təəssürat yaradır, unudulmur, oxucu yaddaşına həkk olunur. Təmtəraqlı şüarlar, hay-küylü, pafoslu çağırışlar, nitqlər, məruzələr Səkinənin də həyat və düşüncə tərzini dəyişmişdir. O, indi ərinin üstünə çımxırmağı, onu hətta təhqir etməyi özünə rəva görür, ərinə «ev
173
işləri ilə məşğul ol, xörək bişir, oranı-buranı süpür, qab-qacağı yu»- deyə əmr edir. «Likbez»- ə (rusca savadsızlığın ləğv olunması) kursuna yazılan Səkinə müəzzin ərinin üstünə qışqırır: “İndiyə qədər siz kişilər bizə əmr verirdiniz, indi biz əmr ver
əcəyik. Mən məktəbə gedəcəyəm, sən isə mətbəxə. Kasıbların padşahı Lenin- Stalin deyib ki, «Qad ın dövləti idarə etməlidir».
Yığcam və epizodik obraz olan Səkinə cəmiyyətdə gedən prosesləri və insanların şüurunda baş verən dəyişiklikləri, başgicəllənmələri əks etdirmək, işıqlandırmaq baxımından da diqqət çəkəndir. Səkinə kimi məscidin qarovulçusu Cəfər obrazı da epizodikdir, hekayə boyu oxucu onunla cəmi bir dəfə „rastlaşır“, lakin o, da hərəkərləri, danışığı ilə oxucuda acı təəssürat yaradır, onun qəlbinə, hisslərinə toxunur. Müəzzin son dəfə məscidə girmək, əzan çəkmək istəyir, bunun üçün Cəfərə ağız açır, xahiş edir, yalvarır, xeyiri olmur. Cəfərin əməlləri və sözləri utancverici, məyusedici olduğu qədər də, ibrətamizdir, düşündürücüdür. Cəfər məscidə girməkdə israrlı, inadlı olan müəzzinin qarşısını kəsir: ” - Nə q əribə adamsan ey! Min dəfə demişəm, sən daha ora girə bilməzsən. Bu qada ğandır. Sən artıq orda heç nəsən. Sənin daha orda heç bir işin yoxdur. 8.
əm, Cəfər, demisən... Ancaq qoy bu gün girim... Lap tez çıxıb ged
əcəyəm. Heç kim bundan xəbər tutmayacaq. 9.
Heç kim... B əs mən? Məni saymırsan?... Zəmanə dəyişib, molla. Cəfər indi adi qap ıcı deyil, o partiyanın üzvüdür. O, bolşevik sayıqlığını qorumalıdır. Lap bel ə yüz min manat da versən, yenə içəri buraxan deyiləm. Bu sözl əri deyib qapını örtmək istəyəndə müəzzin xüsusi bir işarə ilə onu saxlad ı, cibindən uzun bir toxunma kisə çıxartdı, ipini açdı və içindəkiləri çıxarmağa başladı. Bir anlığa peyda olan qızıl pul Cəfərin gözlərini qamaşdırdı. M ən bunu dəfnim üçün saxlayırdım, - dedi müəzzin, - saxlayırdım ki, it kimi basd ırılmayım. Mən onu sənə verirəm, Cəfər, götür, amma qoy, bircə dəqiqəliyə i çəri girim” .Qızıl pul Cəfərə hər şeyi- partiyaya sədaqəti də, visdanının səsini də unutdurur, məscidin qapısı açılır və müəzzin içəri keçir. 174
Eyni və daha dərin, üzücü dəyişiklik müəzzinin qızında baş verir. Bir dövrun qəhrəmanları olmasına baxmayaraq Cəfər Cabbarlının çadranı atan, təhsilə, tərəqqiyə meyilli, ailə dəyərlərinə ehtiramla yanaşan qadın obrazlarından kəskin fərqlənən, atasına münasibətdə qardaşından və anasından heç də geri qalmayan müəzzinin qızı tez-tez «partorq yoldaş Vaynşteyn»dən, «yoldaş Şutov»dan sitatlar gətirir, təhsili olmadığı halda musiqidən dərs demək iddiasına düşür: “Qızı lap h əddini aşmışdı. O, klubdan, rəqsdən, idmandan, musiqidən, iclaslardan danışır, şaqqanaq çəkib gülür və atasının yanında aramsız siqaret çəkirdi. Qız evə bir sürü cavan kafir g ətirir, onlar da ailənin olan-qalan yeməyini yeyirdilər, eyni zamanda pis iy ver ən, lakin onları daha da şənləndirən və səs-küylü edən ağır su kimi bir şey d ə içirdilər „. Ceyhun Hacıbəyli bu tiplərin - ana və övladlarının timsalında bütün quqrluıun, rejimin tragik zəhərləndiyini, cəmiyyətin bataqlığa batdığını göstərir.
Ceyhun Hacbəyli mühacirətdə yaşamasına baxmayaraq, sovet dövlətinin din siyasətinin, onun fəsadlarını dərindən, hərtərəfli öyrənmiş və əsərdə bu təəssüratı təfərrüatı ilə, mümkün qədər geniş, əhatəli və inandırıcı şəkildə əks etdirə bilmişdir. Ədib cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri , eləcə də bir ailənin üzvləri arasında formalaşmaqda olan mürəkkəb mükəddər münasibətləri, xüsusi ilə dini dəyərlərə baxışdakı ziddiyyətləri və faciəni müəzzinin ailəsinin timsalında məharətlə açır. if komissarı Mustafa Quliyev obrazı ilə bağlı nəql edilənlər ilk baxışda ayrıca bir mövzu təsiri, təəssüratı oyatsa da o da hekayədə problemin daha dərindən, daha kəskin qabardılmasına xidmət edir. Digər tərəfdən Ceyhun Hacıbəyli hekayəyə Mustafa Quliyev obrazını daxil etməklə, müəzzinin ailəsində baş verənləri bir ailənin yox, bütün cəmiyyətin faciəsi kimi göstərməyə ustalıqla nail olmuşdur. Mustafa Quliyevin məruzə edəcəyi «Mədəni inqilab və islam» konfransına ciddi hazırlıq gedir. Guya demokratik şəraitdə keçəcəyi, hər kəsin azad şəkildə öz fikrini ifadə edəcəyi konfransda din xadimləri də dəvət olunmuşdur. Allahsızlar cəmiyyətinin təşkil etdiyi konfransda isə «aşağı rütbəli cəmi iki-üç molla» qatılır, digərləri təqib olunacaqlarından ehtiyatlanırlar. Zal partiya, Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|