M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Ədəbiyyat qəzeti", 14 dekabr 2015; modern.az, 15 dekabr 2015.
166
«S əadətli yaşayışımıza ləkə vurmaq istəyənləri məhv edəcəyik», «Vətən xainlərinə ölüm», «Z əhərli ilanların başını əzək!», «Qudurmuş itlər üçün aman yoxdur». Dün
ənki «Moskva uşağı»nın- Həmid Sultanovun ünvanına isə bu gün daha sərt ifad
ələr işlədilir: «Alçaq faşist nökəri!» Ceyhun Hacıbəyli ittihamın, eləcə də etirafların nə qədər saxta, qondarma v ə gülünc olduğunu suallarla dilə gətirir: «Bu sui-qəsd və terrorun icrasına bir s əbəb varmı? Kimi öldürmüşlər, kimə bomba atmışlar. Bu «əksinqilabçı təşkilat»ın f əaliyyəti nədən ibarətmiş?» Yazıçı suallara özü cavab verir: Heç kim sui-qəsd və terrora m əruz qalmamışdır. İttiham olunanlar və NKVD tərəfindən məhv edilənlər Moskva uşaqlarıdır. Əksinqilabçı sabotaj metodunun təfərrüatını dilə gətirən Həmid Sultanovu v ə digərlərini bu qədər günahları öhdəsinə almaqda, özünü tövbə edən kimi göst ərməkdə, səmimi etiraflarda məqsədləri nədir? Heç demə, onlar məhkəmənin lütfünü qazanmaq ist əyirmiş: «Qeyri-mümkündür» - yazan Ceyhun Hacıbəyli göst ərir ki, bu üsul özünü doğrultmayacaq, artıq onların cəzası yetişmişdir. M əhkəmədə Həmid Sultanova Nəriman Nərimanovla, onun burjua milliyy ətçiliyi ilə bağlı verilən sual Ceyhun Hacıbəylini Nəriman Nərimanovun f əaliyyətindən, Moskvaya xidmətindən, ölümündən ətraflı söz açmağa sövq edir, sonra N ərimançılğun milliyyətçiliklə əlaqələndirilməsinə də təəccübünü gizlətmir: «N ə üçün belə təzadlı ölçü? Onu bir Tanrı, bir də Kreml bilər. Hər halda «n ərimançılıq» bu gün «burjua milliyyətçiliyi» kimi təqdim edilir. Milliyyətçiliyə yazıq!» Məsələ burasındadır ki, məhkəmə-tamaşada hətta «Hümmət» partiyasına da mill
ətçi təşkilat deyilir. Ceyhun Hacıbəyli vaxtı ilə «Hümmət»də fəaliyyət göst
ərən, sonralar Azərbaycan sovet hökumətində rəhbər vəzifə tutanların, o cüml
ədən Əliheydər Qarayevin də məhkəməsiz çekist gülləsinə hədəf olduğunu yazır. O, əsəri bu cümlə ilə bitirir: «Təbii ki, Həmid Sultanov da müstəsna edilmir, artıq öz millətinin qanını axıdan xain mükafatını alır».
167
«Şamaxı məhkəməsi, yaxud bir xainin mükafatı» əsəri sənətkarlıq probleml əri baxımından mübahisə predmeti ola bilər. Bədii təsvir və ifadə vasit ələrinin azlığı, məhkəmə iclaslarının və müttəhimlərin dindirilməsi s əhnələrinin pərakəndəliyi mətni bir qədər ağırlaşdırır. Əslində bu məziyyətlərinə gör ə müəllifi qınamaq da olmur. Mövzu ağırdır, sovet məhkəmə sisteminin eyb əcər, əcaib simasını canlandırmağa bəzən ürəyin və qələmin də gücü çatmır. Lakin fikrimizc ə, Ceyhun Hacıbəyli oxuculara, əlaxüsus fransızlara sovet rejiminin, kommu nist ideologiyasının onların həyat, təfəkkür tərzinə vurduğu z ərbəni, «dəmir pərdə» arxasında baş verən dəhşətli və ağlagəlməz işgəncələri, edamları, sürgünləri, insanlıq dramını təqdim edə bilmişdir. Bu əsər Stalin v əhşətinin ağırlığını və miqyasını göstərmək baxımından çox ibrətamizdir. "Ədəbiyyat qəzeti", 14 dekabr 2015; modern.az, 15 dekabr 2015.
İslam dini, onun tarixi, dəyərləri, mərasimləri, sözdə “İslam həmrəyliyi”, «İslam fanatizmi», Quranın tərcüməsi, din xadimlərinin təhsili, maddi təminatı, eləcə də sovet din siyasəti, onun mahiyyəti, məqsədi və tənqidi Ceyhun Hacıbəyli yaradıcılığının aparıcı mövzularındandır. Təsadüfi deyil ki, ilk qələm sınaqlarından son dövr yaradıcılığınadək, bədii əsərlərində və publisistikasında, mühacirətə qədər və mühacirət dövrü irsində din problemi Ceyhun Hacıbəylinin mühüm yer tutur.İslamın böyük təşəbbüskeşi kimi mətbuatda bir-birinin ardınca aktual və maraqlı məqalələr dərc etdirən Ceyhun Hacıbəyli eyni zamanda mövhumatı, nadanlığı, cəhaləti, din pərdəsi altında avam və sadəlövh insanları kor-koranə, müxtəlif rituallara, caduya, zərərli, islamla heç bir əlaqəsi olmayan “ehkamlara” sürükləyən qara qüvvələri, elm, təhsil, tərəqqi düşmənlərini kəskin tənqid edən yazılar da qələmə alırdı.
168
Nasirin fransız dilində yazdığı «Müəzzinin lənəti» adlı irihəcmli hekayəsi Sovet rejiminin din siyasəti və onun kəskin tənqidi baxımdan diqqəti çəkir. Hekayənin makinada yazılmış əsli ARDƏİA-nin Ceyhun Hacıbəyliyə aid 649 nömrəli fondunda mühafizə edilir. Əsəri ilk dəfə Mirzəbala Əmrahov Azərbaycan dilinə tərcümə etmiş və «Ceyhun Hacıbəylinin seçilmiş əsərləri» kitabını daxil etmişdir. Hekayənin mövzusu Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulmasının ilk dövrlərinə təsadüf etsə də, əsərin XX əsrin 50-ci illərində qələmə alındığı qənaətindəyik və bunun üçün bir sıra əsaslar var. 20-30-cu illər Ceyhun bəyin xaricd ə yenicə məskunlaşaraq, bir tərəfdən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tanıdılması, Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə qızğın təbliğ edilməsi istiqamətində fəal fəaliyyət göstərdiyi, digər tərəfdən də ailə-məişət problemləri, maddi sıxıntılarla üz-üzə qaldığı dövrdür. Həmin dövr yaradıcılığında Ceyhun bəyin bu səpgili nə bədii, nə də publisistik yazılarına təsadüf edilmir. İkinci Dünya Müharibəsi dövrü Sovet, o cümlədən Azərbaycan mühacirlərinin durğunluq, fəaliyyətsizlik dövrü kimi xarakterizə edilir. Deyilənlər «Müəzzinin lənəti» əsərinin 50-ci illərin ortalarında – soyuq müharibənin alovlandığı illərdə qələmə alındığını deməyə ciddi əsas verir. Mübaliğəsiz demək olar ki, həm mövzu, həm ideya, həm də sənətkarlıq baxımından bu hekayə nəinki Ceyhun Hacıbəyli yaradıcılığında, eləcə də ümumən Azərbaycan, o cümlədən mühacirət nəsrində bənzərsiz bir əsərdir.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulmasının ilk illərindən bəhs edən çox sayda müxtəlif janrlarda qələmə alınmış bədii nümunələr mövcuddur. Kö hnəliklə yeniliyin, «ələmlə nəşənin» mübarizəsi, dindarlarla Allahsızların qarşıdurması, məscidlərin bağlanması, mollaların, din xalimlərinin əzablı günləri, gənclərin, komsomolçuların yeni şüar və çağırışlardan eyforiyaya qapılması, qadınların hüquq bərabərliyi uğrunda mücadiləsi sovet yazıçılarının qələmə aldığı əsərlərdə dövrün ruhuna və tələbinə uyğun bədii əksini tapmışdır. Həmin əsərlərdə bir qayda olaraq «yeni həyat» qurucuları, dövrün qəhrəmanlar tərənnüm olunur, «köhnələrin» süqutu təsvir edilirdi. «Müəzzinin lənəti» hekayəsi «qırmızı Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|