M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat qəzeti", 6 noyabr 2015; Modern.az, 11 dekabr 2015
157
M əqsəd isə aydındır, Sovet hakimiyyətini devirmək… Nejdanov obrazını m əziyyətlərinə görə, «ziddiyyətli surət» kimi xarakterizə etmək olar: o, bir tərəfdən t əmiz, vicdanlı kənd müəllimidir, digər tərəfdən iradəsiz, qorxaqdır, mübariz və prinsipial deyil, qarşısına çıxan maneələr onu müti qula çevirir. Əslində, obrazı bu cür yaratmaqda mü əllifin məqsədi insanları bu hala salan rejimin, onun nök
ərlərinin ifşasıdır. Stalin rejimi aşağıdan-yuxarıya hamını – şagirdi, müəllimi, partiya t əşkilatçısını, prokuroru, vəkili…simasızlaşdırmış köləyə, robota çevirmişdir. Tribunalda Nejdanovun müdafiəçisi kimi çıxış etməli olan vəkil Pobkik bir neç ə cümləlik nitqi və çıxışına uyğun hərəkətləri ilə sovet məhkəmə sisteminin bütün eyb əcərliklərini üzə çıxarır. Ahəstə ayağa qalxan, hakimlərə və zaldakılara yoxlayıcı nəzər salan vəkil bir qədər tərəddüdən sonra nitqinə başlayır. Çıxışının əvvəlində sovet prokurorunun böyük ustalıqla Nejdanovun əməllərini ifşa etdiyini söyləyir, sonra belə davam edir: «Ölkəsinin vətənpərvər, şanlı partiyamızın sadiq üzvü olan vəkilin (o, özünü nəzərdə tutur – T.A) düşdüyü müst əsna ağır vəziyyəti gizlətməyəcəyəm… yoldaş prokurorun ittiham nitqində qüdr ətlə ifadə etdiyi hiss eyni dərəcədə vəkilə də yad deyil». V əkil cinayət faktlarını təkzib etmək fikrindən çox uzaq olduğunu, prokurorun ölüm hökmü t ələbinə qarşı çıxmadığını, bununla belə «şərəfli sovet gülləsinə belə layiq olmayan bir adamı» müdafiə etməyə məcbur olduğunu ehtiyatla, hiyl
əgərcəsinə dilə gətirir. «…Sovet qanunlarına əsasən, bizim hamımızı ona itaət etm
əyə borclu edən Stalin Konstitusiyasına - bu unikal tarixi sənədə, yaradıcılıq şedevrinə əsasən mən məcburam ki, bu rəzil fərdin müdafiəsini öz üzərimə götürm ək kimi xoşagəlməz bir vəzifəni yerinə yetirim. Sizə bu işi sevinclə yerinə yetirm ədiyimi demək əbəsdir, müttəhimə qarşı nifrətiminsə dərinliyinin və h əcminin ucu-bucağı yoxdur». Ceyhun Hacıbəyli bu hekayədə kiçik epizodik bir obrazın timsalında ucu-bucağı görünməyən Sovet imperiyasındakı rejimin karikaturaya çevirdiyi v əkil sürətini ustalıqla yaratmışdır. Bu vəkil mərkəzdə də,
158
əyalətlərdə də eyni funksiyanı yerinə yetirirdi: partiyanın göstərişlərini qeyd-şərtsiz icra etm ək.
Oxucunu intizarda qoymamaq üçün qeyd ed ək ki, vəkil özündə güc, təpər tapıb Nejdanova k əsilən ölüm hökmünün yüngülləşdirilməsini – cinayətkarı əmək haqqı verm əməklə Sibir və ya Solovkidəki tikintilərin birinə sürgün etməyi dilinə gətirir. Biz yuxarıda Nejdanovun milis şöbəsinə aparılması ilə hekayənin bitmədiyini qeyd etmişdik. Doğrudan da, novella içərisində novella da adlandıra biləcəyimiz bu
əsərin sonuna doğru oxucu nəql edilənlərin Nejdanovun yuxusu olduğu bilir, lakin h
əmin anda da məlum olur ki, müəllimin yuxusu çin olmuşdur, onu milis şöbəsinə aparırlar. Lakin qeyd etdiyimiz kimi, bu da son deyil. Müəllif oxucunun «P.S»-l ə sarsıntıdan, sıxıntılardan, pessimizdən xilas etməyə çalışır, onu üml əndirir: “ P.S. Hiss edirəm ki, mən də hekayənin sonluğunu sabotaj edirəm. Nə ist əyirsiniz, pis nümunə yoluxucudur. Digər tərəfdən, oxucularımın həssaslığını hifz etm ək qayğısına qalıram. Həm də bu yazıq Nejdanova bu yolla kömək əli uzadıram, kim bilir, bəlkə canını qurtara biləcək”. Hekayədə peşəsinə vurğun, ail
əsini, uşaqlarını, öz şagirdlərini sevən, eyni zamanda iradəsiz, cəsarətsiz və sad
əlövh bir müəllimin, hiyləgər, tənbəl, dəcəl, yaxud yaltaq, qorxaq bir vəkilin yox, bütün c əmiyyətin faciəsi əksini tapmışdır. Əlbəttə, eyni zamanda Ceyhun Hacıbəyli Neydanovun və digər qəhrəmanlarının timsalında bütün cəmiyyətin xilas olacağını, rejimdən canlarınını qurtaracaqlaını nəzərdə tutur, digər mücahidl
ər kimi bolşeviklərin hakimiyyəti qəsb etdikləri ilk gündən o rejimin çök
əcəyinə dərindən inanır və bu inamı da hər fürsətdə də - istər bədii, istərsə publisistik yazılarında dilə gətirir və bu sevda ilə də mücadilə aparırdılar. . Bu yerd ə türk dünyasının böyük ideoloqu Əli bəy Hüseynzadənin bənzərsiz, möht əşəm misraları yada düşür: Zülm ətü şər bulsa da bir dəm zəfər, P ərtövə hökm etsə də zülmət əgər, Söns ə də ənvari-kəmalü hünər, 159
Q əm yemə, səbr et, bu da yahu keçər! H əqqü ədalətdən əsər yoxsa da, Harisi-qanun bir ər yoxsa da, Zülm ed ənə qarşı sipər yoxsa da, Q əm yemə, səbr et, bu da yahu keçər! Mill ətə, milliyyətə, hürriyyətə, Aşiq olan uğrasa da möhnətə, Yari-v
ətən düşsə də gər qürbətə, Q əm yemə, səbr et, bu da yahu keçər. " Ədəbiyyat qəzeti", 6 noyabr 2015; Modern.az, 11 dekabr 2015
«S əssiz-küysüz məhkəmələr»dən bir səhnə Ceyhun Hacıbəylinin müxtəlif dillərdə (Azərbaycan, rus, fransız) yaratdığı obrazlar qalereyası müxtəlif dövrləri, ayrı-ayrı coğrafi məkanları, fərqli millət və sosial t
əbəqələri təmsil edirlər. Azərbaycanda dərəbəyilik edən, kəndlilərlə v əhşicəsinə davranan çar məmuru Pristav ağa («Pristav ağa» hekayəsi. «Proqres» q əzeti, № 6,7, 1907), xəsislikdə və əyalına münasibətdə Hacı Qaradan heç də geri qalmayan, möminliyi d ə şübhə doğuran Hacı Kərim («Hacı Kərim» povesti. Bakı, Az ərnəşr, 1995, 36 səh., təkrar nəşr), eləcə də öz həmkəndlilərini döyüb-söyüb talayan qaçaq Zeynal («Zaqafqaziya k əndlisinin həyatından» hekayəsi. «Baku» q əzeti, 12 iyul, № 154) XIX əsrin II yarısı XX əsrin əvvəllərinin tipik q əhrəmanlarıdır. Amrul-As («Barışmaz ata» hekayəsi, «Kaspi» qəzeti, № 91, 22 aprel 1912), h əmçinin Harun Əl-Rəşid («Nümunəvi sübut», «Müdrik hakim» Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|