M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
154
Onlardan biri d ə Azərbaycan istiqlalı uğrunda ideoloji mücadilə aparan Ceyhun Hacıbəyli idi. Bəli, Sovet rejimi onun əlindən hər şeyi almışdı. Qurucularından biri olduğu Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini, doğma «Azərbaycan» qəzetini, V ətənini, əzizlərini, həmvətənlərini… Ceyhun bəy qürbətdə – Parisdə mühacir h əyatı yaşayırdı, Sovet hökumətinin ondan alası heç nəyi qalmamışdı , canından başqa ( Hərçənd ki, sovet kəşfiyyat orqanları səsini çıxaran mühacirlərinin canını da alır, qətlə yetirirdi). O, azad idi, ən azından azad ölkədə yaşayırdı. İstiqlal mücahidi mühacirətdə bütün qəlbi və qələmi ilə Sovet-Şər imperiyasına qarşı döyüşürdü: qəzet, jurnal nəşr edir, Fransa mətbuatı ilə sıx əlaqə saxlayır, «Azadlıq» radiostansiyanın yaradılmasında və fəaliyyətində yardımçı olur, Münhend
ə SSRİ-ni öyrənən institutla, eləcə də Sovet İttifaqına qarşı soyuq müharib
ənin mühacirlər arasında təşkilatçısı olan Amerika Komitəsi ilə əməkdaşlıq edirdi. Ceyhun Hacıbəyli eyni zamanda bədii əsərləri ilə də imperiyaya, onun ideolog
iyasına, Stalin rejiminə qarşı amansız mücadilə aparırdı. Yazıçının fransız dilind
ə qələmə aldığı və sahənin tanınmış mütəxəssisi Mirzəbala Əmrahovun t ərcümə etdiyi «Nejdanovun işi» adlı hekayəsi (Ceyhun Hacıbəylinin seçilmiş əsərləri, Bakı, «Elm», 2006, tərtibçi və «Ön söz»ün müəllifi Mirzəbala Əmrahovdur) bu qəbildəndir. Ceyhun Hacıbəyli yaradıcılığının vurğunu şair- publisist Dilsuz bu əsəri yeni versiyada işləmiş və dərc etdirmişdir ( 21.10. 2014). B əri başdan deyək ki, əsər həm ideya, həm mövzu, həm də kompozisiya baxımından rus dissident ədəbiyyatı nümunələrindən heç də az təsir bağışlamır. Dig
ər tərəfdən isə bu hekayənin təxminən ötən əsrin 50-ci illərinin ortalarında yazıldığını nəzərə alsaq, o zaman V.Aksyonov, A.Belinkov, L.Borodin, İ.Brodskiy, V. Voynoviç, A.Qalıç, A.Sinyavski… kimi məşhur rus dissident yazıçılarının yaratdığı ədəbi nümunələrin pioneri, qaranquşu da hesab etmək olar…. 155
əbala Əmrahovun «Ön söz»də yazdığı kimi, «Nejdanovun işi» hekayəsi öt ən əsrin otuzuncu illərində, eləcə də İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Stalinin repressiya rejimind ən heç kimin sığorta olunmamasından, «casusların və xalq düşmənlərinin» ən ucqar əyalət məktəbləri, kolxoz və sovxozlarda göstərdiyi «t əxribat işlərindən», «vətənpərvər və sayıq» sovet vətəndaşlarının onları «ifşa etm əsindən»» bəhs olunur. Hekay ənin süjeti, kompozisiyası sadədir. Müəllim Nejdanov kənd m əktəbində şagirdlərinə kolxoz haqqında inşa yazdırır. «Yemişbaş və dəcəl» Ublyudkovdan başqa hamı tapşırığı icra edir, o isə bu mövzuda inşa yazmayacağını qətiyyətlə və həyasızcasına bəyan edir, onu tənbeh edən müəllimin üzün ə çımxırmaqdan da çəkinmir: «Biz niyə kolxozumuzun bütün sirlərini casuslara, t əxribatçılara, faşistlərə, kapitalistlərə, trotskiçilərə, qolçomaqlara verm əliyik?! Məgər Stalin yoldaş deməyibmi ki, bolşevik sayıqlığını qorumaq lazımdır?!” Bu sözlərdən qəzəblənən Nejdanov Ublyudkova bir qapaz vurur. M əsələyə nəzarətçi müəllim, daha sonra ilk partiya təşkilatçısı, raykom qarışır, hər k əs «vətənpərvərlik» borcunu yerinə yetirir, şagird Ublyudovu haqlı çıxarır. İş Ali M əhkəmənin səyyar tribunalına verilir. Məhkəmə cinayət məcəlləsinin bir neçə- terror aktı, dövlətin təhlükəsizliyinə qəsd, casusluq, təxribat maddəsi üzrə Nejdanovu ittiham edir v ə müəllimə…ölüm hökmü kəsir. Yuxuda qorxudan, h əyəcandan tribunalın qərarından çarpayıdan yerə yıxılan Nejdanov var-gücü ilə bağırır: «Yaşasın Stalin!”. O, dəhşətli yuxusunu arvadına danışmaq istərkən m ənzilə iki nəfər milis daxil olur və bildirirlər ki, «vətəndaş müəllim» onlarla şöbəyə getməlidir. Bədbəxt Nejdanovun yuxusu çin olur. Amma bu da son deyil, bu bar
ədə bir qədər sonra bəhs edəcəyik. Hekay
ə sənətkarlıq baxımından mükəmməl işlənməsidir. Süjet, kompozisiya el ə qurulmuşdur ki, oxucu nəfəsini dərmədən, gözlərini sətirlərdən çəkmədən olayların gedişatını izləyir, hadisələr sürətlə bir-birin əvəz edir, dialoqlar canlı, dinamikdir. Yuxu, bel ə demək mümkünsə, C. Hacıbəyli yaradıcılığının mühüm
156
elementl ərindən biridir və yazıçı bütün yaradığıcılığı boyu - XX əsrin əvvəllərinə t əsadüf edən ilk qələm sınaqlarından- kiçik felyetonlarından tutmuş, ta həyatının sonlarına doğru yazdığı “ Bir il xəyallarda və bütöv bir ömür “ memuarınadək bu ədəbi priyomdan məharətlə istifadə etmişdir. Hekayə qəhrəmanlarının adları xarakterl ərinə, xasiyyətlərinə uyğun seçilmişdir. Müəllim Nejdanovun başına gözl ənilməz işlər gəlir, şagird Ublyudkov bicin-gicin birisidir, ilk partiya təşkilat katibi Rotozeyev, ağzıyarıq, lalay və boşboğazdır, vəkil Robkik qorxaq, qətiyyətsiz v ə iradəsizdir. Nejdanovun m əhkəməsi səhnəsi nə qədər dəhşətli, tükürpədicidirsə, o qədər də m əzhəkədir, gülüncdür. Nəzarətçi müəllimin, ilk partiya təşkilatçısının iradlarındanmı, müstəntiqlərin, ittihamlarındanmı, sorğu-sualındanmı, ya da əzab- işgəncələrindənmi bezmiş, yorulmuş Nejdanov bütün «cinayətləri» etiraf edir. Heç dem ə, o, «sakit pozuculuq fəaliyyəti ilə məşğul olurmuş», xarici dövlətlərin agentl ərinin missiyasını daşıyırmış, şagirdlərin yazdığı inşa yazılarındakı m əlumatları xarici kəşfiyyat orqanlarına ötürürmüş, şübhə doğurmadan əhalinin mal- qarasının, toyuq-cücəsinin, dovşanlarının sayını öyrənir və bu zamandan da tapşırıqları Trotskidən alırmış. Nejdanovun partiya sıralarına soxulmağının m əqsədi də məlumdur. «Prokurorun nə vaxt və harada kəşfiyyat xidmətinin agenti il ə rastlaşmısınız?» - sualına cavab verməkdə Nejdanov çətinlik çəkir, susur. Prokuror «Dey əsən, yaddaşınız sizə xəyanət edir» - deyə ona öz xətti ilə yazdığı izahatı xatırladır, sonra isə oxuyur: «….Mən ərz edirəm ki, 1949-cu ilin mart ayında Moskva şəhərində xarici dövlətin agenti ilə görüşmüşəm». Prokuror sonra t əhdid edir: «Təsadüfən, yazdıqlarınızı inkar etmək fikriniz yoxdur?» Nejdanovun yadına düşür ki, “yalan ifadəyə görə” cəza daha da sərtləşdirilə bilər, odur ki, agentl
ə görüşdüyünü də boynuna alır, hətta agentin tapşırığına əsasən subotaya r əhbərlik etdiyini, «mal-qara arasında dabbaq, bruselyoz, qarayara, taun, ev quşları arasında ishal, psittaloz kimi epidemik xəstəlikləri yaydığını, kolxozçuları narazı salmaq m
əqsədilə silosa taxıl biti, gənə, lolorada böcəyi qatdığını da etiraf edir. Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|