M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Ədəbiyyat qəzeti", 17, 24 oktyabr 2015.
151
Ceyhun Hacıbəylinin təbirincə desək ,«türk-müsəlman insanlarına nifrət edən erm əni fanatiklər yeri gəldikcə lazımi zərbələr almış, lakin tarixin dərslərindən ibr ət götürməmişlər, hətta qadınlarımız erməni vəhşilərinin cavabını layiqincə vermişlər”. Şuşa ətrafında çadırlarda istirahət etdiyi dövrü xatırlayarkən o «qonşu çadırda olan Həmidə xanımı yada salır və yazır ki, o ermənilərlə qanlı döyüşdə c əsarətlə ad çıxarmışdır. 1905-ci il «rus idar əçiliyi tərəfindən qızışdırılan» erməni-müsəlman davasından b əhs edərkən C.Hacıbəyli yazır ki, bu qanlı qarşıdurmaların məsuliyyəti şübhəsiz ki, erm əni rəhbərlərinin üzərinə düşürdü. Ceyhun Hacıbəyli yazır ki, daha yaxşı silahlanmış, təşkil olunmuş, döyüşçülərinin əksəriyyəti peşəkar hərbçilərdən olan erm
ənilər mənim doğma şəhərimin yüksəkliklərini işğal etmiş, ələ keçirmiş və əliyalın azərbaycanlıları cavan, yaşlı, qadın, uşaq demədən, aman vermədən kütləvi sur ətdə qırmağa başlamışlar. Memuarist 5 gün davam edən döyüşləri bütün təfsilati il ə qələmə alır. Şəhərin bir küçəsində azərbaycanlılar aman istəyən ermənilərə toxunmur, onlara sığınacaq verir, digər küçədə bundan istifadə edən erməni dəstəsi müs
əlman bazarına soxulur, oranın qida ərzaq məmulatlarını talan edirdilər. Mü əllif şahidi olduğu mənzərəni belə təsvir edir: …hətta barışıq günü erməni m əhəlləsindən qaçaraq keçmək istəyən 17 nəfər şikəst edilmiş adamın bədənlərini yerd ə, yan-yana düzüldüyünü özüm öz gözlərimlə gördüm: bunlar yeni kollecin tikintisind ə işləyən, İran vətəndaşları – yazıq, bədbəxt həmşəri hamballar idi. “Parçala, hökm sür”
Bu münaqişənin bütün tərəfləri və təfərrüatı ilə işıqlandıran müəllif özünə ünvanladığı «Bəlkə məndən soruşsanız ki, ruslar bu döyüşlər zamanı nə etdilər?” Ceyhun b
əy dərhal da cavab verir: “Onları nə yaxında, nə uzaqda görən oldu, bü münaqişəni aradan qaldırmaq üçün onlar təklif verməklə məşğul idilər. Döyüş 152
getdiyi h əftə ərzində 100 nəfərə yaxın kazak şəhərin 50 kilometrliyində mövqe tutmuşdu”. Yuxarıda – 1915-ci il və 1918-ci illərdə ermənilər tərəfindən törədilən v əhşiliklərdən bəhs edərkən də qeyd etdiyimiz kimi memuarda Qafqazda rus siyas ətinin bütün eybəcərlikləri təkzibolunmaz və tutarlı tarixi faktlarla açılır, ifşa olunur. «Parçala v ə hökm sür», ruslaşdırma siyasəti cəmiyyət həyatının bütün probleml əri, rəngarəngliyi, özünəməxsusluqları nəzərə alınmaqla, ustalıqla, hiyl əgərliklə həyata keçirilirdi. Ceyhun bəy yazırdı ki, hökumət qafqazlıların Rusiyaya, yaxud h ər hansı bir xarici ölkəyə təhsil almağa getməsindən belə ehtiyat edirdi, Qafqaz Universitet, yaxud bir ali m əktəb hədiyyə etmək daha əlverişlidir və rus dövl əti yüksək siyasi hədəflərə görə bu yolu seçirdi. Döyüşkənliyi, igidliyi, c əsurluğu ilə fərqlənən müsəlmanlar hərbi xidmətə çağırılmır, orduda olan tək-tək müs əlmanlar isə ən yüksək məqama çatırlar. Müəllif çarın «sən»- deyə müraciət etdiyi general Şıxlınskinin, general Naxçıvanskinin hərbi şücaətindən qürurla bəhs edir. İstər «yeganə və ayrılmaz Rusiya», yaxud, «Vahid Rusiya» ideoloqlarının, onların tərəfdarlarının, istərsə də bolşevik rejiminin milli siyasəti, onun yerli xalqlara g ətirdiyi bəlalar C.Hacıbəyli qələminin kəskin tənqidinə məruz qalmışdır. Sovetl
ərin milli siyasətinin iç üzünü ifşa edən C.Hacıbəyli yazır ki, hətta müs
əlmanların sıxışdırıldığı çar hökumətində generallarımızın olduğuna baxmayaraq, «b ərabərhüquqlu», xalqların inkişafı üçün «əlverişli şəraitin» yaradıldığı Sovet ordusunda bir nəfər də generalımız yoxdur. Müəllif gürcülərin, erm ənilərin, yəhudilərin və ukraynlıların mərkəzi hökumətdə yer aldıqlarını, lakin bizim bir n əfər belə nümayəndəmizin mərkəzi idarəetmə aparatında olmadığını göst ərir və yazır ki, axı, bu dövlətdə 25 milyon müsəlman da yaşayır. Bəs «azad xalqların» İttifaqı, «muxtar», «müttəfiq», «federal» dövlətlər vədi harada qaldı?! *** 153
Memuarla bağlı deyilənləri yekunlaşdısaq, bu qənatə gəlmək olar ki, istedadlı yazıçı, publisist, naşir, redaktor, tərçüməçi, diplomat, ictimai xadim Az ərbaycanın istiqlallı uğrunda mücahid Ceyhun Hacıbəyli bu memuarında yaşadığı və mübarizə apardığı dövrün obyektiv mənzərəsini yaratdığından, geniş bir coğrafi məkanda cərəyan edən hadisələrin ictimai-siyasi mahiyyətini, insanlararası münasibətləri, mühacir həyatının yaşantılarını, Vətən, ata-ana, bacı- qardaş, qohum həsrətini , övlad niskilini, yad məmləkətdə və mühitdə milli kökə, ad ət- ənənələrə bağlılığı özünəməxsus ustalıqla qələmə aldığından , nəsillərə nümun ə ola biləcək fədakar ömrünü təcəssüm etdirdiyindən əsər böyük elmi, b ədii-publisistik və tarixi əhəmiyyət kəsb edir. "Ədəbiyyat qəzeti", 17, 24 oktyabr 2015.
«Nejdanovun işi» - dövrün aynası, Nejdanovun işi rejimin üz qarası Rus dissident ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Aleksandr Soljenitsinin bir k əlamı dilimizdə təxminən belə səslənir: «İnsanların əllərindən hər şeyi almadığınız müddətdə onlara təsir etmək imkanlarınız qalır. Elə ki, onların əlindən h ər şeyi aldınız, o zaman o sizin təsir dairənizdən çıxır. O, artıq azad olmuşdur». Kims ə təhkimçiliyin ləğv olunduğu 1861-ci ilədək öz sahiblərinin əşyası olan rus mujikinin əlindən hər şeyin alındığını, lakin onun azad olmadığı iddiası ilə bu fikrə etiraz ed ə bilər. Şübhəsiz ki, A.Soljenitsin də bu fikri ifadə edərkən iki əsr bundan əvvəlki rus mujiklərini yox, öz dövrandaşlarını, silahdaşlarını, məsləkdaşlarını n əzərdə tuturdu… Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|