M fəLSƏFƏ, onun predmeti və cəmiyyət həyatında yeri Fəlsəfə və dünyagörüşü. Dünyagörüşünün mahiyyəti və formaları

Millətçilik - milli eqoizmin təzahür formasıdır. Millət və millətçilik müxtəlif anlayışlardır, bu şəxsiyyət və onun kəskinləşmiş eqoizmidir. Millətçiliyin əsasını milli üstünlük milli istisnalıq ideyası təşkil edir, bu da milli təkəbbür yaradır. Hər bir millət şəxsiyyət kimi-əslində bu belədir - öz milli özünəməxsusluğunu, öz müsbət və mənfi tərəflərini başa düşən şüura malikdir. Hər bir millətin adamlarının şüurunda bu millətin vətəndaşlarının çatışmamazlığından və üstünlüyündən, xarekterindən və davranışından söhbət gedəndə həm özünü ittiham edəndə, həm də özünü tərifləyəndə eyni cür düşünür. Hər bir millətə çoxlu mövhumat, yanlış ideyalar, kortəbii milli instinklər və intuisiyalar xasdır. Millətin və xalqın öz Vətəninə tənqidi yanaşan nümayəndələri də onu tərifləyənlər qədər onun mənəvi inkişafında iştirak edirlər. Ümummilli humanizm milli istisnalığın başlanğıcına qarşı dayanır: dünyada heç bir millətin bu cür özünü qiymətləndirmə hüqüqü yoxdur. Onun iqtisadi və mədəni naliyyətləri nə qədər üstün olsa da hər hansı seçilmişlərə və ya üstünlüklərə iddialı ola bilməz. Hər bir xalqın öz tarixi mövqeyinə görə özünün və bəşəriyyətin qarşısında müəyyən tarixi öhdəlikləri var. Hər bir adamda mütləq vətənpərvərlik hissi olmalıdır. Bu və ya digər xalq yetkin milli həyat yaşamaq istəyirsə digər millətlər dənizində millətlərdən biri kimi qala bilməz – o özünü yetkin­ləş­dir­məli, fövqəlmilli maraqla özünü yükləməli, bəşəriyyətin ümümdünya tarixi həyatına qoşulmalıdır. Böyük təbii və tarixi göstəriciləri olan istənilən xalq özü-özünə qapılmamalı, yalnız özü üçün yaşamamalı, öz milli “Mən”i ilə qürrələnməməli, ən pisi özünü başqa millətdən üstün tutmamalıdır. Bu həqiqi böyüklükdən və şəxsi milli ləyaqətdən imtina etmək, özü-özündən uzaqlaşmaq, özünün bəşəriyyətin ümümdünya-tarixi tərəqqisindəki rolunu itirmək deməkdir. Sadə bir həqiqət var: xalqın milli özünü düşünməsi nə qədər yüksək olarsa onun milli ləyaqət hissi bir o qədər yüksək olacaqdır, başqa xalqlara bir o qədər məhəbbət və hörmətlə yanaşacaqdır. İstənilən xalq başqa xalqlara hörmətlə yanaşsa, o mənən bir o qədər yetkinləşəcəkdir: bəşəriyyətə qarşı həqiqi məhəbbət olmayanda vətənə qarşı da həqiqi məhəbbət ola bilməz.