M I k r o I q t I s o d I y o t

Q
0). Bu nuqtada tovar tanqisligi ham, ortiqcha tovar ham 
boMmaydi. Bozor sharoit larining 
0
‘zgarishi talab va taklif muvozanatini buzilishiga olib 
keladi, lekin bozorda o'z o ‘zidan avtomatik ravishda muvozanatni tiklash tendentsiyasi 
mavjud. Bunday holatni tushunish uchun quyidagi ikki holni ko'rib chiqamiz:
Faraz qilaylik, narx muvozanat narxdan yuqori bo'lsin, ya’ni /^(2.1-rasm) bo'lgan 
holda ishlab chiqaruvchilar iste’molchilar sotib olishi mumkin bo'lgan miqdordan ko'proq 
mahsulot ishlab chiqarishga harakat qilishi natijasida ortiqcha mahsulot to'plana boshlaydi, 
mahsulot to ‘planishini kamaytirish yoki ulami sotish uchun ishlab chiqaruvchilar narxini 
kamaytirishi lozim bo'ladi. Bu holda narx pasayadi, mahsulotga talab esa o'sadi, bu o'z 
navbatida taklif qilinadigan mahsulotning miqdorining kamayishiga olib keladi, bunday 
holning takroran davom etishi toki muvozanat narx 
ntt
o'matilguncha davom etadi.
Agar boshlang'ich narx, masalan 
P2 
muvozanat narx P0dan past bo'lganda, 
yuqoridagiga teskari holat yuzaga keladi. 
bo'lganda, tovar tanqisligi rivojlana 
boshlaydi, nima uchun deganda 
P2 
narxda iste’molchilar qancha miqdorda tovar hohlasa, 
shuncha miqdorda sotib olaolmaydi. Talab va taklif grafigidan ko'rinib turibdiki, narx 
p2
bo'lganda talab 
g 2
ga teng bo'lsa, taklif 
q x
ga teng, ya’ni 
q2
talab qondirilmaydi. 
Bunday holat narxning o'sishiga olib keladi. Shunday qilib, iste’molchilar mavjud 
tovarlami sotib olish uchun bir-biri bilan raqobatlasha boshlaydi, ishlab chiqaruvchilar 
bunga narxni oshirish va ishlab chiqarishni kengaytirish bilan javob beradi. Natijada 
narx yana o'zining muvozanat holatiga 
P
0ga qaytadi.
Bu yerda biz har bir narxga m a’lum miqdorda mahsulot to'g'ri keladi va sotiladi 
hamda u yagona deb faraz qilamiz. Bu faraz, bozor erkin raqobatlashgan bo'lgandagina 
m a’noga ega bo'ladi, negaki bunday bozorda sotuvchi va xaridor bozor narxiga ta ’sir 
qila olmaydi. Agar taklif yagona ishlab chiqaruvchi (monopolist) tomonidan belgilansa, 
narx bilan taklif qilinadigan mahsulot miqdori o'rtasidagi moslik bir qiymatli bo'la 
olmaydi./ Nima uchun deganda, monopolist talabning o'zgarishiga qarab narxni o'z 
foydasiga moslashtirib o'zgartirishi mumkin. Shu sababli biz talab va taklif chizig'ini 
chizganimizda, oshkora bo'lmasada, bozor erkin raqobatlashgan deb faraz qilamiz.
2.2. Talab va taklifning o‘zgarishi
Talab va taklif chiziqlari raqobatlashgan ishlab chiqaruvchilarga berilgan narxlarda 
qancha miqdorda mahsulot sotishi mumkinligini va iste’molchilarga esa berilgan narxlarda 
qancha miqdorda mahsulot sotib olishini ko'rsatib beradi. Ammo shuni ham unirtmaslik 
kerakki, talab bilan taklif narxdan tashqari boshqa sharoitlarga ham bog'liqdir. Masalan, 
ishlab chiqaruvchining qancha miqdorda mahsulot sotishi uning narxidan tashqari 
ishlab chiqarish xarajatlariga (ish haqi, xom ashyo narxi) ham bog'liqdir. Tovarga 
boMgan talab esa iste’molchining byudjetiga (daromadiga) va boshqa omillarga bog'liqdir. 
Shu sababli biz talab va taklif egri chiziqlari ning, ish haqi stavkasi, kapital xarajatlar 
va daromadlar o'zgarganda qanday o'zgarishini qarab chiqamiz (2.2-rasm).

---

О 
mahsulot miqdon