297
hansı yeni linqvistik yönümlәrdәn vә yöntәmlәrdәn istifadә olunmaqdadır? Onların
çatışmazlıqları vә ya tutarsızlıqları haqqında nә deyә bilәrsiniz? Bәs sözügedәn
dәrslikdә türkoloji dilçiliyin mövzuları hansı yeni linqvistik yönüm vә
yöntәmlәrdәn vә araşdırma-öyrәnilmә aspektlәrindәn istifadә edilәrәk açıqlanır?
2.
Ana vә ya ulu dil, ana
dili, ortaq dil, rәsmi dil vә e
-
dil qavramları haqqında nә
deyә bilәrsiniz?
“Avrasiya dil portfolyosu” nә demәkdir? Türk әdәbi dillәri
nin xarici
vәtәndaşlara öyrәdilmәsindә hansı müasir linqvistik yönüm vә yöntәmlәrdәn istifadә
oluna bilәr?
3
. Müasir Azәrbaycan әdәbi dilindә özünü göstәrәn yeni dil
-
danışıq
alışqanlıqları vә alınmaları haqqında nә deyә bilәrsiniz? Bunların meydana çıxmasını
hansı amillәr şәrtlәndirir
?
Hәmin dil
-
danışıq qәliblәrinә vә alınmalarına dair konkret
örnәklәr göstәrin.
4
. Tәrcümә, çeviri vә ya әdәbi mәtn uyğunlaşdırması qavramı haqqında nә deyә
bilәrsiniz? İstәr tәrcümә, istәrsә dә çeviri vә ya әdәbi mәtn uyğunlaşdırması işlәri müasir
türkoloji dilçilikdә әsasәn hansı әdәbi üsullarla vә texniki vasitәlәrlә aparılır? Bu sahәdә
görülmüş işlәrә dair konkret örnәklәr göstәrin.
5.
Mәtn dilçiliyi, qrammatikası, sintaksisi, quruluşu, semantikası vә s.
anlayışları vә ya anlayışı digәr sosial elm sahәlәri ilә әlaqәdar olaraq müasir
filologiya elmindә nә vaxtdan etibarәn öyrәnilmәyә başlanmışdır? Türk әdәbi
dillәrindә mәtn sintaksisinә dair aparılan konkret dilçilik tәdqiqatları başlıca olaraq
hansı mövzuları әhatә edir?
6. Koqnitiv dlçilikdә hansı araşdırma-öyrәnilmә aspektlәri hәm sinxronik,
hәm dә diaxronik özәlliklәrinә görә bilinmәkdәdir? Kitabi-Dәdә Qorqud” vә digәr
folklorik örnәklәrimizdә türk-islam dünyasının dil xәritәsindә yer alan hansı
qavramlar konseptual-linqvistik tәdqiqata cәlb olunur?
7. Qrammatika qavramı nә demәkdir vә әnәnәvi olaraq hansı linqvistik
sahәlәri әhatә edir? Bәs istәr ümumi dilçilkdә, istәrsә dә türkoloji dilçilikdә
konseptual-funksional qrammatika anlayışının ortaya çıxmasını vә elmi-linqvistik
baxımdan müәyyәnlәşdirilmәsini bu gün hansı amillәr şәrtlәndirmәkdәdir?
8. Sadә vә mürәkkәb cümlәlәrin, bәdii mәtni tәşkil edәn MSB-lәrin aktual
üzvlәnmәsi haqqında nә deyә bilәrsiniz? MSB-lәr kommunikativ vә informativ
vahidlәr olaraq quruluşuna görә hansı növlәrә ayrılır? Bәs MSB-lәrin
komponentlәrini әlәaqәlәndirәn әsas mәtnlinqvistik vasitәlәr nәdir? Bir Azәrbaycan
bәdii mәtnindәn seçdiyiniz MSB-nin aktual üzvlәnmәsini komponentlәrinә әsasәn
göstәrin.
9. Türk folklorik mәtnlәri vә çağdaş bәdii şeir mәtnlәrindә misraların oxşar
bir şәkildә paralel olaraq qafiyәlәnmәsindә hansı asimmetrik sintaktik hadisә özünü
göstәrir? Bu sintaktik hadisәnin nә olduğunu vә necә formalaşdığını söylәyә
bilәrsinizmi? Örnәklәrlә açıqlayın.
10. Türkcә mәtnin varlıq әsasını vә ya var ola bilmә kontekstini tәşkil edәn
başlıca konseptual amillәr hansılardır? Hansı real vә әfsanәvi şәxsiyyәtlәr, saz vә
söz ustaları ümumtürk mәtninin vә ya türkcә nәql etmә tәrzinin formalaşmasında
298
çox böyük rol oynamışdır? Günümüzdә türk әdәbi-bәdii mәtni başlıca olaraq hansı
üsullarla tәhlil olunur? Bәs dәrslikdә nәsrlә vә nәzmlә yazılan hansı folklorik
örnәklәrimiz әdәbi-linqvistik tәhlilә cәlb olunmuşdur?
11. Müasir filologiya elmindә mәtnlәrarası әlaqә üsulunun elmi-tәdbiqi
baxımdan açıqlanması vә çağdaş әdәbiyyatımızda buna uyğun yazı-anlatım tәrzi vә
konkret örnәklәri nә zaman ortaya çıxmışdır? Bu yeni bәdii yazı üslubunun vә dil-
anlatım tәrzinin çağdaş Azәrbaycan әdәbiyyatındakı nümayәndәsi kimdir vә onun
hansı әsәrlәri mәhz mәtnlәrarası әlaqәlәr kontekstindә yazılmışdır?
12. Üslubiyyat vә mәtn üslubiyyatı qavramları nә demәkdir? Mәtn
üslubiyyatı qavramının әsas әlamәtlәri nәdәn ibarәtdir? Hәmin әlamәtlәr haqqında
hansı dilçilәrin fikirlәri vardır? Dәrslikdә hansı әsәrlәrdәn gәtirilәn mәtn
parçalarının üslubi-linqvistik özәlliklәri tәhlil olunmuşdur? Sözügedәn әsәrlәrdә
müәyyәnlәşdirilәn başlıca üslubi-linqvistik özәlliklәr hansılardır?
13. Mәtn anlayışını necә başa düşürsünüz? Konkret olaraq hansı mәtn
növlәrini göstәrә bilәrsiniz? İndi bәdii mәtn fiologiyada hansı konseptual şәrtlәrә
görә tәdqiqata cәlb olunur? Әdәbi-bәdii mәtni digәr mәtn növlәrindәn fәrqlәndirәn
hansı özәlliklәr vardır? Bәs özәl mәtnqurucu işarәlәr nә demәkdir?
14. Bәdii mәtnin XX yüzil boyunca formal-semantik baxımdan
öyrәnilmәsindә başlıca olaraq hansı mәsәlәlәr diqqәt mәrkәzindә olmuşdur? Bәs
çağdaş dilçilikdә bәdii mәtn әn çox hansı özәlliklәrinә görә öyrәnilir? Rus vә
Azәrbaycan әdәbiyyatında özәl mәtnqurucu işarәlәrinin vә ya başlıqların
işlәnilmәsilә seçilәn hansı bәdii әsәr örnәklәrini göstәrә bilәrsiniz?
15. Kamal Abdullanın “Sehrbazlar dәrәsi” vә “Unutmağa kimsә yox”
romanları hansı dil vә özәl mәtnqurucu işarәlәrin işlәnilmәsilә diqqәti daha çox
cәlb edir? İkinci romanın qavramlar xәritәsi haqqında nә deyә bilәrsiniz? Bu
işarәlәr dәrslikdә hansı özәlliklәrinә görә müәyyәnlәşdirilmişdir?
16. Ramiz Rövşәnin “Başı kәsik gözәl kötük” adlı şerindә şairin bәdii
tәxәyyül dünyasında mövcud olan hansı qavram nә zaman işlәnilmişdir? Şeirdә
ifadә edilәn müәllif gerçәkliyi vә ya reallığı nәdәn ibarәtdir? Siz şerin
konseptuallığını nәdә görürsünüz? Bәs hәmin konseptual mövzuya dair şerin mәtni
mәtn dilçiliyinin hansı meyarları baxımından tәhlil olunmuşdur?
Mәtn dilçiliyinә vә sintaksisinә dair indiyә qәdәr öyrәndiyiniz elmi-praktik
bilgilәri tәtbiq edәrәk çağdaş Azәrbaycan әdәbiyyatından gәtirilәn aşağıdakı bәdii
mәtn örnәklәrini konseptual-linqvistik özәlliklәrinә görә tәhlil edin.
I. İ. Şıxlının “Çiskin” hekayәsini tapıb oxuyun vә hәmin hekayәni
konseptual-linqviğstik baxımdan dәyәrlәndirmәyә çalışın.