314
‘ayak’; kod-, kot-, kos-, koy- ‘koymak’.
Bu yeni belirtiyi ekledikten sonra daha önce tarafımızdan güneybatı olarak belirlenmiş
grup, kendi değişmezliğini muhafaza etmektedir. Korş'un doğu grubunda ise bazı değişiklikler
yapılmalıdır. Güneybatı grubu y (yot) lehçeler grubuna girer. Korş'un doğu grubunun alt grupları
olarak ise d, t, z lehçelerini tespit ediyorum ve y belirtili Çağatay ve Polovets (Kuman veya
Kıpçak) dillerini oradan çıkarıyorum. Nitekim yukarıda belirtildiği üzere de bunlar Radloff un
sınıflandırmasında başka gruplara aittir.
d- lehçeleri alt grubu: Ölü dillerden Orhun-Yenisey ve Uygur yazıtları. Onlar hem
benim hem de Korş'un önerdiği belirtilere sahiptir
9
. Çağdaş dillerden ise söz konusu
sınıflandırmaya Soyot veya Uryanhay, dolayısıyla Tuvaca (Korş bunu makalesinin girişinde
hatırlatmıştır, ancak sınıflandırmasına almamıştır) ve Karagas, Salar lehçeleri aittir.
z- lehçeleri alt grubu: Sarı Uygur (Korş'un zikir etmediği), Kamasin, Koybal, Sagay,
Kaç, Beltir, Şor, Kızıl, Kyuerits lehçeleri, dolayısıyla Hakasça aittir.
t- lehçeleri alt grubu: Bu alt gruba Yakut dilini dahil ediyorum. Söz konusu, Radloff’un
sınıflandırmasında dikkate alınmamıştır. Korş ise Yakut diline kendi sınıflandırmasının 4.
grubunun b maddesinde (karışık diller), Çuvaş dili ile aynı grupta yer vermiştir. Oysa Korş'un
genel görüşüne göre, “Yakutların Karagaslarla biraz daha yakın olduğu ama Çuvaşlarla ve
Altaylılarla özellikli ortak özelliklerinin bulunmadığı tahmin edilmektedir" (s. 13). Gerçekten
Radloff un ifade ettiği gibi çok karışık ve orijinal bir Türk dili
10
olan "nachtürkish" Yakut dili
dilbilimsel belirtilerinin toplamı açısından Korş'un terminolojisine göre kuzey ve batı dil grupları
sınırları arasında yer almaktadır (dağ - ‘tıa’).
Orhun ve Yakut dilleri olmaksızın doğu grubu sınıflandırılması, yeni biçimlendirilişiyle
büyük bir ölçüde aslında Radloff’ un sınıflandırmasının ilk redaksiyonuna uygun düşmektedir.
Düşüncemize göre bu grup, temel sesbilgisel (dolayısıyla dilbilimsel: çevirmenin notu) belirtisine
göre diğer tüm gruplardan farklı olarak alt gruplarıyla d- lehçeleri olarak adlandırılmalıdır. Eski
ve çağdaş doğu, dolayısıyla Türk Dünyasının kuzeydoğu bölgesini içeren bu grup, kuzeydoğu
9
Hem d lehçeleri alt grubuyla hem de diğer gruplarla ortak özelliklere sahip ama, başka bir gruba dahil olan Eski
Uygur yazıtları da bulunmaktadır. Öte yandan adı geçen gruba ait Müslüman-Türk yazıtları da mevcuttur.
10
Nemet, Türk dillerini iki gruba bölmüştür: l. s Türkçe ve 2. yot Türkçe ve birinci gruba: Yakut ve Çuvaş dillerini,
ikinci gruba ise ilk, dolayısıyla başlangıç
y sesinin Çuvaşça ve Yakutça'daki
s sesiyle aynı pozisyonda kullanılışı
uygunluğuna göre bütün diğer dilleri dahil etmektedir: Türkische Grammatik (Sammlung Göschen) 1917 y. s. 7.
Yakutça’nın ve Çuvaşça'nın arasındaki diğer bazı benzerliklere rağmen, şimdilik ikisinin de aynı grupta
sınıflandırılmasının olanaksız olacağını sanıyorum. Çuvaş Dili ile ilgili bk. aşağıda.
315
(güneybatı’nın karşılığı olarak) olarak da adlandırılabilir. Temel dili ise Uygurcadır
11
. Ol-bol
(olmak) belirtisine göre kuzeydoğu grubu bol lehçeleri grubuna aittir.
Bu dillerde konuşan az sayıdaki Türk halkları, genellikle Sibirya'da (Lena ve Yenisey
ırmakları havzalarında ve Altay dağlarının kuzey sislilerinde ) ve Moğolistan'ın Urhanhay
bölgesinde ve kısmen de Batı Çin'de yaşamaktadır
12
.
VI.
Ne Korş'un sınıflandırmasındaki belirtilere ne benim belirlediğim ek belirtilere göre,
aşağıda gösterilen lehçeler Korş'un belirttiği doğu (bana göre: Kuzeydoğu) grubuna giremez:
Altay, Teleüt, Kara Türkler ve bazı diğer Türk lehçeleri. Bunlar, Radloff’ un doğu grubu
sınıflandırmasında yer alan ve Korş’un önerisiyle ikinci derecede Fin kökenli belirtilere göre
belirlenen lehçelerdir. Korş bu lehçeleri kuzey bölgesi karışık diller olarak nitelendirdiği en büyük
dördüncü grubunun a bölümünde ele almıştır.
Yukarıda belirtilen lehçelerin ve diğerlerinin dışında, önemli bir kısmıyla Korş’un
belirlediği kuzey grubunun içeriği, Radloff’un batı grubuyla örtüşmektedir. Benim belirlediğim
belirti, güneybatı grubunu pekiştirecek ve kuzeydoğu grubunu da temizleyecektir. Altay ve
Teleüt lehçelerinin Korş’un kuzey grubunda veya Radloff’un batı grubunda sınıflandırılmasını
engellemeyecektir. Nitekim her iki akademisyenin adlandırmalarının kullanımıyla kuzeybatı
‘sınıflandırmasını’ (çevirmenin notu) veya adlandırmasını öneriyoruz. Bu grup, bir yandan y (yot)
lehçeleri grubuna (güneybatı grubu gibi), öte yandan bol- lehçeleri grubuna (kuzeydoğu grubu
gibi) aittir ama farklılaştırıcı hece oluşturmayan u (tau-‘dağ’) sesbilgisel belirtisine göre tau-
lehçeleri grubu olarak adlandırılabilir. Bu gruba çağdaş lehçelerden Altayca, Teleütçe,
Kumandince, Kara-Kırgızca, Kumukça, Karaçayca, Balkarca, Tabol Tatarcası, Barabince ve İç
Rusya Tatarcası, Mişerce, Başkurtça, Kırım Tatarcası (güney kıyıları dışında), Karayca
(Osmanlılaşmışların dışında), Nogayca, Kırgız-Kazakça girer.
Kuzeybatı grubu dillerinde ve lehçelerinde konuşan Türk halklarının yaşadığı topraklar
(Avrasya alanı: Çevirmenin notu) veya bölgeler aşağıdaki gibi saptanabilir: Altaylardan
başlayarak Batı Sibirya'yı, büyük bozkırı, Tanrı dağlarının batı silsilesini, Pamir dağlarının bir
11
Bu grup için söz konusu adlandırmayı Radloff önermiştir. (Mél. Asiat. IX. 2, s. 89).
12
S. K. Patkanov'un çalışmasında: "Sibirya nüfusunun dil, kabile ve soylara bölünmesini gösteren istatistik bilgiler"
(Petersburg Coğrafya Derneğinin Batı Bölümü İstatistiği XI c. I. bas. 1912.). Sibirya Türkleri ile ilgili Radloff’ un
sınıflandırmasında bazı değişiklikler ve eklemeler yapılmıştır (s. 55). Bu çalışma ile ilgili benim görüşlerim Rusya
Bilimler Akademisi Rusya nüfûsunun soy ve kabile araştırma heyetinin yayınlarında yayımlanacaktır.