308
TÜRKOLOJİ DİLÇİLİKDӘ ӘNӘNӘVİ VӘ YENİ TӘCRÜBӘLӘR VӘ YA ӘLAVӘLӘR
I TӘCRÜBӘ-ӘLAVӘ
Türk Dillerinin Sınıflandırılmasına Dair Bazı Eklemeler
1
A.
Samoyloviç
*
Özet: Makalede, E. E. Korş’un, W. Radloff’un ve diğer Türkologların Türk lehçelerine
ilişkin tarihî, coğrafî, siyasî, morfolojik ve etnik nitelikli sınıflandırmaları dilbilimsel olarak
özetlenmiştir. Özetlenmeye d(t), z(s), y seslerinin kelimelerin ortasında ve sonunda birbirinin
yerinde sıralanması fonetik belirtisi eklenmiştir: adak, atak, ayak ‘ayak’; kod-, kot-, kos-, koy-
‘koymak’ örneklerinde olduğu gibi. Bunun sonucunda Türk lehçelerinin “R” (Bulgar), “D”
(Uygur//Kuzeydoğu), “Tau” (Kıpçakça//Kuzeybatı), “Tag-lık” (Çağatayca//Güneydoğu), “Tag-lı”
(Kıpçak-Türkmen//Orta gr.), “Ol” (Türkmen//Güneybatı) grupları belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türk, dil, lehçe, fonetik, sınıflandırma, Kıpçak, Türkmen, Uygur
Some Additions to Classifications of Turkic Dialects
1
Ünlü Rus Türkoloğu A. Samoyloviç’in “Nekotorıe dopolneiya k klassifikatsii turetskix yazıkov (Türk Dillerinin
Sınıflandırılmasına İlişkin Bazı Eklemeler)” adlı makalesi (15s.), 1922 yılında Petrograd’daki Rusya Devlet
Akademisi Basın Evi’nde (Rossiyskaya Gosudarstvennaya Akademiçeskaya Tipografiya) yayımlanmıştır. Türk
Lehçelerinin sınıflandırılmasında fonetik eklemeleriyle bir dönüm noktası olarak da nitelendirilen söz konusu
makaleyi, Rus dilinden Türkiye Türkçesine satır arası dilbilimsel açıklamalarıyla Prof. Dr. Mehman Musaoğlu
çevirmiştir.
Söz konusu makalenin temelini, A. Samoyloviç’in Rusya Etnografı Akademisi ve Antropoloji müzesine bağlı olan
Wilhelm Radloff’un ünlü “Türkoloji derneği”nde okuduğu bildiri oluşturmaktadır.
*
A. Samoyloviçin sözügedәn mәqalәsinin Türkiyә türkcәsinә tәrcümәsi “Dil Araştırmaları Dergisi”nde (Cilt: 1
Sayı:1 Güz 2007, s. 174-184.) yayımlanmışdır.
309
A.Samaylovich
Abstract: Historical, geographical, political, morphological and ethnic classifications of
E. E. Korsh’s, W. Radloff’s and other turcologist’s regarding Turkic dialects are summarized in
this article. Phonetic indication, of interchanges phonemes like d(t), z(s), y in the middle and at
the end of the words are added. Adak, atak, ayak ‘ayak’; kod-, kot-, kos-, koy- ‘koymak’ e.g.
Consequently “R” (Bulgar), “D” (Uygur//North-eastern), “Tau” (Kıpcak//North-western), “Tag-
lık”
(Chagatai//South-eastern),
“Tag-lı”
(Kıpcak-Turkmen//Central
group),
“Ol”
(Turkmen//South-western) groups of Turkic dialects are determinate.
Key Words: Turk, language, dialect, phonetic, classification, Kıpcak, Turkmen, Uygur
I.
Akademik F. E. Korş'un görüşlerinin doğru olduğu kabul edilirse
2
"aynı şeyin çeşitli
sınıflandırılması bulunuyorsa ve o, kesin olarak bu sınıflandırmaların hiç birinin işe yaramadığını
söylüyorsa" ve o zaman kendisinin de sınıflandırmasının pek önemi kalmadığı iddia olunabilir.
Tabii ki ortaya atılan görüş kabul edilmezdir. Ancak Korş'un "Türk Kabilelerinin veya Türk
Dillerinin Sınıflandırılması", zaman açısından en son görüş oluşuna rağmen bundan sonra da yeni
görüşler ileri sürülmeyecek anlamına gelmez. Çünkü altmış sene önce ünlü Türkolog N. İ.
İlminskiy' nin
3
söylediği gibi Türk dillerinin her hangi bir sisteminin tam ve sağlam bir düzeyinin
oluşturulması için gereken olanaklar, hazırlıklar tamamlanmamıştır.
Türk dillerinin en mükemmel düzeyde sınıflandırılması çalışmalarının sonuçlanması
için, bu sınıflandırmaları kim yaparsa yapsın, önce söz konusu dillerin karşılaştırmalı-tarihî
incelenmesi gerekir. Bu ise, yakın gelecekte mümkün değildir. Bu bağlamda, aynı nedenden
dolayı ünlü Türkolog rahmetli Wilhelm Radloff’un sonradan düzeltmeler yaptığı sınıflandırması
da geçici niteliğini korumaktadır
4
.
Söz konusu iki geçici sınıflandırmanın, dolayısıyla Radloff’un ve Korş'un incelemeleri
2
Türk kabilelerinin dillerine göre sınıflandırılması. Etnografıçeskoe Obozrenie, No: 84-85. Moskva 1910. Korş'un
söz konusu sınıflandırmadaki Moskova Arkeoloji Derneğinin Doğu Ekibine bildirdiği düzeltmeleri
yayımlanmamıştır.
3
Türk-Tatar dili kursunda açılış konuşması, Kazan 1962. S. 21.
4
Phonetik der nördlichen Türksprachcn. Leipzig, 1882. S. 280-291. (P. M. Melioranskiy'nin Brokgauz’un ve
Efron'un ansiklopedi sözlüğündeki ünlü demeci. 1. Baskı. Türk Dilleri ve Edebiyatları makalesi). Alttürkische
Studien, IV-V. Rusya İlimler Akademisi Haberlerinde yayınlanmıştır: 1911 y. S. 305-427.