M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova

Bioindekatsiya va biotestlash. 
Hozirgi ekologik tadqiqotlarda tez-tez 
bioindikatsiya va biotestlash o`tkaziladi. Bioindekatsiya usuli 
ekosistemalarning tur tarkibini o`rganilayotganda yig`ilgan biologik 
ma`lumotlarga asoslanadi. Bunday metod suv, havo va tuproq muhitining 
monitoringini o`tkazishda keng qo`llaniladi. Bioindekatsiyadan farqli 
biotestlash eksperimental usul hisoblanib, asl mohiyati laboratoriyada test 
– organizmlar ustida muhit sifatini tez va umumlashgan holda aniqlash. 
Biotestlash usuli ekspres integral baholashda kelajagi porloq, shuning 
uchun taxminiy tadqiqotlarda foydali va bioindikatsiya usulini 
to`ldiruvchisi hisoblanadi. Bioindekatsiya va biotestlash usullarining 
afvzalliklari va qulayliklari: sezgirlik, ekspres, umumiylik (har xil 
regionlarga qo`llanilishi) va informativligi ya`ni foydalanishga arzon. 
Misol shunday lishaynik turlari mavjudki, ular havo ifloslanishiga juda 
ham sezgir, misol uchun Lobaria pulmonaria.
Bu yo`nalishdagi tashkiliy ishlar Yerdagi kuztishlarni global sistemasini 
yaratish bilan tugallanadi. Qo`lga kiritilgan natijalar va berilganlar 
bazasidagi yig`ilganlar bilan almashinish – INTERNET yordamida milliy 
va regional markazlar orqali olib boriladi. Yerdagi kuzatishlarning global 
sistemasi markaziga va sekretariatiga muhim vazifa yuklatiladi u yoki bu 
informatsiyani joylanishi haqida operativ ma`lumotnoma sistemasini 
ta`minlab turish. Taxminan yerdagi global kuztishlar sistemasining 
shakllanishiga 5 yil vaqt ketishi mumkin. To`la shaklangan yerdagi global 
kuzatishlar sistemasidan sayyoramizdagi har qanday ekosistema holati 
bo`yicha kerakli ma`lumotni olish mumkin bo`ladi. Bu sistemaning 

---

135 
normal ishlashi uchun biosferada qo`riqxonalar tarmog`i rivojlangan 
bo`lishi shart. 1996-yilda biosfera qo`riqxonalari soni 337 ta edi, ular 85ta 
mamlakatda joylashgan bo`lib, shulardan 18 tasi Rossiyada.
Qo`riqxona va MTQT tarmog`ining rivojlanganliga qaramasdan Rossiya 
rasman yerdagi global kuzatishlar sistemasini qurishda ishtirok etmaydi 
aniqrog`I bu kelajakdagi vazifa. Hozirgi kunda Rossiyada ekologik 
monitoringni bir butun davlat sitemasi yaratilyapti o`zining vazifasi va 
funksiyalari bo`yicha yerdagi global kuzatishlar sistemasiga ancha yaqin.