Ma qs ud ha c I y e V

508
İKİNCİ KİTAB
73.  S.P.Tolstov.  Göstərilən əsəri, səh.265
74.  Məhəmməd  Fuad  Köpürlüzadə.  Göstərilən  əsəri,  səh.74; 
С.Малов.  Новые  памятники  с  туретскими  руинами  (в  книге 
«Язык и  мышление»), VI-VII, М. -  Л.,  1936,  səh.278-279
75.  Р.М...  səh. 120.
76.  Yenə  orada.  Məqalənin  müəllifi  Əlişir  Nəvainin 
“Heyrətül-əbrar”  əsərindəki  bu  beyti  misal  gətirərək,  “tat”  sözünün 
“keşikçi” mənasım qəbul edir.
Qiçqiriban dam ara ul mübtəla,
necə dedi tat məni tutila.
77.  P.K.Juze.  Göstərilən əsəri, səh.7.
78.  Yenə orada,  səh.9
79. Xacə Nizamül-Mülk. Siyasətnamə, Tehran,  1334, səh.46-47.
Bu  müəllif  tat  dilini  “zəbane  ruəya”  (kəndli,  rəiyyət  dili)
adlandırır.
80.  İncil.  10-cu  fəsil;  Абдул-Фарадж.  Книга занемательных 
историй, стр. 47; Н.В.Гоголь. Повести, М.,  1937, срт.  390.
81.  Əbdül  Əli  Karəng.  Tati  və  Hərzəni,  səh.12;  Yəhya  Zəka. 
Göstərilən əsəri,  səh.9
82.  Yəhya Zəka.  Göstərilən əsəri,  səh.7
83.  Б.В.Миллер. Таты, их расселение и говоры, cıp. 17
84.  P.K.Juze.  Göstərilən əsəri,  səh.2.
85. P.M... səh.  119
86.  “Dədə  Qorqud”  dastanlarında  “bangladıqda”  (nun-e 
səğirlə  banglamaq -  çağırmaq  sözündən) -  çağırdıqda əvəzinə  səhv 
olaraq  verilmiş  (bütün  çaplarında)  “Tat  əri  banladıqda”  cümləsində 
bu  söz  təhqir  mənasında  işlənmişdir.  (Əslində,  dastanda  “Saqqalı 
uzun  tat  əri  bangladıqda  (əzana  səslədikdə,  çağırdıqda)  mənasında­
dır).  İndi  də  xoşa  gəlməyən,  nifrət  olunan  şəxs  bu  və  ya  başqa  bir 
məclisdə danışdıqda ondan xoşu gəlməyən adam onun haqqında de­
yir:  “Yenə nə banlayı?”, bununla o, danışana nifrətini bildirmiş olur. 
Əsərin  bütün  çaplarında  bu  fonetik  fərq  nəzərə  alınmamışdır.  Bax: 
Dədə Qorqud.  Bakı,  1988,  səh.34
87.  Şəmsəddin Sami.  Qamuse türki. Səh.37,  2-ci sütun.
TATLARININ  TARİXİ-ETNOQRAFİK OÇERKİ
509
X.  Tədqiqlər  əsasən  Azərbaycanın  Şimal-Şərq  rayonları 
tatlarının etnoqrafik materiallarına əsaslanır.
88. 
M.N.Efendiyev. 
Göstərilən 
məqalə: 
Кавказский
календарь.  1894;  Энсиклопедический  словарь,  том  XXXII, 
СПб.,  1901,  стр.682
89.  Н.И.Габараев.  О  взаимообогащении  языков  и  втором 
родном  языке.  В  кн.:  «Взаимодействие  и  взаимообогащениие 
языков народов СССР», М.,  1969,  стр.209
90.  M.İ.Hacıyev.  Tat  dilinin  Qonaqkənd ləhcəsi.  Bakı,  1971,
səh.4
91. 
M.LHacıyev. 
Tat 
dilinin 
öyrənilməsi 
tarixindən, 
Azərb.SSR  EA 
“Xəbərləri”, 
ictimai  elmlər  seriyası, 
№4, 
Bakı,  1962,  səh.86.
92. Azərbaycan Dövlət arxivi,  f.389, iş I, v.79
93. Yenə orada, vərəq  12
94. Yenə oarda, vərəq  14
95. Yenə orada,  vərəq 23
96. Yenə orada, vərəq 27-28
97. Yenə orada, vərəq  13
98.  MJHacıyev.  Tat  dilinin  öyrənilməsi  tarixindən.  Azərb. 
SSR EA “Xəbərləri”, ictimai elmlər seriyası,  1962, X°4, səh.87
99.  В.К.Гарданов,  Б.СХДолгих,  Т.А.Жданко.  Основные
направления этнических  процессов  у народов  СССР.  СЭ.  1961. 
№4; 
Л.Н.Чижикова. 
Заселение 
Кубани 
и 
современные 
этнические  процессы. 
СЭ. 
1963,  №6;  А.В.Смольяк.  О 
некоторых  этнических  процессах  у  народов  Нижнего  и 
Средного Амура.  СЭ.  1963,  №3;  Т.А.Жданко.  Этнографическое 
изучение  процессов  развития  и  сближения  сосиалистикеских 
наций  в  СССР.  СЭ.  1964,  №6;  А.Г.Трофимова.  Материалы 
отделов  ЗАТО  о  браках  как  этнографикеский  источник. 
СЭ.1965,  №5;  Н.Г.Волкова.  Вопросы  двуязычия  на  северном 
Кавказе. 
СЭ. 
1967, 
№1, 
У.С.Смирнова. 
Национально­
смешанные  браки  у  народов  Карачаево-Черкесии.  СЭ.  1967 
№4;  И.С.Гурвич.  Некоторые  проблемы  этнического  развития

---

510
İKİNCİ  KİTAB
народов  СССР.  СЕ.  1967,  №5;  О.А.Ганская  и  Л.Н.Терентева. 
Этнографические  исследования  национальных  процессов  в 
Прибалтике. СЭ.  1965, №5
100.  М.И.Гаджиев.  Конахкендский  говор  татского  языка. 
Автореферат кандидатской диссертации, Баку,  1966, стр.З
101.  «Материалы  Всесоюзной  Конференции»,  Алма-Ата, 
1964,  стр.  273.  М.И.  Ширалиев.  Основные  вопросы  взаимо­
действия  и  взаимообогощения  языков  народов  СССР  (на  мате­
риале  азербайджанского языка),  Взамодействие и  взаимообога- 
шение языков народов СССР», М.,  1969, стр.  113
102.  М.И.Гаджиев.  Влияние  русского  языка  на  татский 
язык  (по  материалам  Конахкендского  говора  татского  языка). 
Материалы Всесоюзн. конф., Душанбе,  1966, стр.  149-151.
103.  M.İ.Hacıyev.  Göstərilən  dissertasiya,  Bakı,  1966,  ADU- 
nun Əsaslı kitabxanası.
104.  С.И.Брук.  Народы  Передней  Азии,  М.,  1961;  В.В. 
Андрианов,  М.Й.  Берзина,  С.И.  Брук  и др. Карта народов мира, 
М„  1961.
105.  С.И.  Брук,  У.Р.Винников,  В.И.  Козлов,  Б.В.  Адриа­
нов.  Карта народов  СССР,  М.,  1962;  С.И.  Брук,  У.Р.  Винников, 
В.И. Козлов. Народы  СССР, учебная карта для средней школы, 
М.,  1963.  «Численность и расселение народов Мира». М.,  1962.
106.  «Атлас народов Мира». М.,  1964.
107.  «Народы Передней Азии»,  М.,  1957.
108.  Sovet  etnoqrafiya elmində  bir  sıra  qərb  alimlərinin  qarı­
şıq etnik klassifikasiya metodunda özünə yer etmiş dil-konfessional, 
dil-siyasi  etnik  qruplaşdırma  metodu  haqlı  olaraq  tənqid  olunur  ki, 
biz də bununla tamamilə razılaşırıq.
109.  Н.Г.  Волкова.  Вопросы  двуязычия  на  Северном 
Кавказе.  «Советская этнография».  I,  1967, стр.  37.
110.  «Всесоюзная  перепис  населения  1921  года»,  т.У, 
Крымская  АССР.  Северокавказский  край,  Дагестанская  АССР. 
Народност, родной язык,  возраст,  грамотность, М.,  1928.
111. Н.Г. Волкова.  Göstərilən əsəri,  səh. 36.
TATLARININ  TARİXİ-ETNOQRAFİK OÇERKİ
511
112. Н.Г. Волкова. Göstərilən məqaləsi, cədvəl №5
113.  Yenə orada,  səh.40.
114. M.İ.Hacıyev. Tat dilinin öyrənilməsi tarixindən.  Az.  SSR 
EA “Xəbərləri”,  1962,  №4,  səh.83.  М.И.Гаджиев.  Конахкендский 
говор  татского  языка.  Автор,  канд.  диссертации.  Баку,  1966  г., 
стр.  3.
115.  Г.Д.Джавадов.  Народная  земледельческая  техника 
Азербайджана.  Баку,  “Elm”,  1989,  səh.21.  Müəllif bu  həqiqəti  qə­
bul etsə də Respublikanın şimalında rast gəlinən, məsələn, təsərrüfat 
alətləri,  bitki  və  s.  adı  olan kələxış,  kələgəndüm,  düsər,  səşüm,  çar­
pana,  sonaçülə,  gavahın,  kəndi,  kəllah,  vərdənə,  kürəkəş,  vəlbənd, 
dənəvər və s.  (həmin əsər: səh. 14, 29, 47, 63, 95,  179 və s.) kimi  söz 
və  terminlərin  etnik  mənsubiyyətini  izah  etmir,  azmaz  izah  edəndə 
də  onları  tat  sözü  adlandırmaqdansa  İran  mənşəli  adlandırmağı 
üstün  tutur.  Bu  səhv  üsul  bir çox  tədqiqatlarda  üstünlük  təşkil  edir. 
Azərbaycan dilinə keçmiş tat sözləri haqqında bax: Maqsud Hacıyev. 
Azərbaycan tatlarının dili. Bakı,  1995, səh. 64
116.  А.Л.  Монгайт.  Археологические культуры  и этничес­
кие общности, «Народы Азии и Африки»  1957, №  1, стр. 53.
117. A.L.Monqaytm göstərilən məqaləsindən götürüldü.
118.  Г.А.  Гулиев.  Таты.  В  кн.  «Народы  Кавказа»,  II,  М., 
1962, стр.  181.
119.  А.Л.  Монгайт.  Археологические культуры и этничес­
кие общности,  «Народы Азии и Африки»  1967, №  1, стр. 60.
120.  Г.С.  Кнабе.  Вопрос  о  соотношении  археологической 
культуры и этноса в современной зарубежной литературе.  «Со­
ветская археология»,  1959, № 3, стр. 243-247.
121.  Н.Н.  Третяков.  Этногенический  процесс  и  археоло­
гия.  «Советская археология»,  1962, № 4, стр.  15.
122. Yenə orada,  səh.  17
123.  Vasal  (“Bahar”).  Tat  şairlərinin  şeirləri.  Bakı,  Azəməşr, 
1994-cü il. Müqəddimə və tərtib Maqsud Hacıyevindir.
124.  Düta  birar  (“İki  qardaş”).  Tat  xalq  nağılları  .  Bakı, 
Azəməşr,  1993-cü i l . Tərtib edən Maqsud Hacıyev.

---