Magistratura məRKƏzi əlyazması hüququnda
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
44 Qazaxıstan həmçinin Xəzər dənizinin şərq sahili boyunca Türkmənistan ərazisindən keçərək İrana neft kəmərinin salınması ilə bağlı layihəni də müzakirə edir. Xəzər dənizinin şərq sahili çox az mənimsənilib və belə ki, hətta iki qonşu ölkəni Qazaxıstanla Türkmənistanı birləşdirən neft kəməri hələ ki, yoxdur. Lakin Qazaxıstan öz coğrafi mövqeyindən istifadə edərək müxtəlif istiqamətlərdə neft kəmərələrinin inşası siyasətini həyətə keçirir. Məlum olduğu kimi, Xəzər dənizinin qərb sahilində dəmiryol xətləri Həştərxandan Astaraya qədər uzanmışdır. Bu xəttin səmərəli istifadəsi üçün onun İranın dəmiryol xətlərinə birləşdirilməsi məqsədəuyğun hesab edilir. Şimal-Cənub layihəsi əsasında İranda Qəzvin-Rəşt dəmiryol xətti Astara şəhərinə qədər uzadılmalıdır. Yeni inşa ediləcək dəmiryol xəttinin uzunluğu 175 km-ə çatacaq və onun həyata keçirilməsi üçün 125 mln. ABŞ dolları vəsait ayrılacaq. Bunun nəticəsində Rusiya-Azərbaycan-İran dəmiryol sistemlərin Xəzərin qərb sahili boyunca birləşməsi imkanı əldə olunacaqdır.Hazırda bu işlər sürətlə davam etdirilir. Rusiya sahilində nəqliyyatın inkişafı başlıca olaraq limanların fəaliyyəti ilə bağlıdır. Nisbətən inkişaf etmiş Həştərxan və Mahaçqala limanları ilə yanaşı, yükdaşımalarda perspektiv artım Olya limanı ilə bağlıdır. Olya limanı artıq Türkmənbaşı və Ənzəli limanları ilə əlaqə yaratmışdır. Yaxın vaxtlarda Olya-Bakı və Olya-Aktau bərə əlaqələri də yaradılacaq. Olya limanı Həştərxandan 100 km cənubda yerləşir. Dərinliyi 5,2 metr olan liman il ərzində 540 min ton yükvurma qabiliyyətinə malikdir. 1997-ci ildə istifadəyə verilən Olya limanında ildə 45 min ədəd konteyner qəbuletmə imkanına malik terminalın inşası tamamlanmışdır. Olya limanından aralı sahildə İlyinka qəsəbəsində iri neft terminalı istifadəyə veriləcəkdir. Bu, Rusiyanın Xəzər sahilində Mahaçqaladan sonra ikinci neft terminalıdır. Eyni zamanda, Həştərxandan şimalda, çayın dibi ilə Tengiz- Novorossiysk neft kəməri keçir. Almaniyanın «FAB» şirkəti tərəfindən həyata keçirilmiş bu layihə «Ginnesin rektordlar kitabı»na dünyanın ən uzun (1,5 km) 45 sualtı keçidi kimi düşmüşdür. 1 mln. ton neft qəbul etmə gücünə malik İlyinka neft terminalı və Novorossiyskə gedən neft kəməri Şimali Xəzərdə ətraf mühitin neftlə çirklənmə təhlükəsini artırır. Bunun qarşısını almaq üçün vaxtında lazımi tədbirlər kompleksi həyat keçirilməlidir. Belə ki, yaxın gələcəkdə Rusiya İlyinka dimanından İrana Böyük həcmdə neft göndərməyi nəzərdə tutur . Bu istiqamətdə hələ ki Mahaçqala terminalı Rusiyadan İrana böyük həcmdə neft göndərməyi nəzərdə tutur. Mahaçqala limanı Rusiyanın Xəzər dənizində əsas neft limanı hesab olunur. Liman layihə üzrə ildə 10 mln. ton həcmində neft və məhsullarının daşınması gücünə malikdir. Lakin limandan hələ ki, ildə yalnız 3 mln. tona yaxın neft daşınır. Bura neft əsasən Xəzər dənizinin şərq sahilindən (Aktau və Türkmənbaşı limanlarından) gətirilir. Tranzit neft tam gücündə istifadə olunmayan Mahaçaqala- Novorossiysk neft borusuna doldurulur. İran sahilində fəaliyyət göstərən limanlar arasından yük dövriyyəsinə görə Ənzəli limanı ən iri hesab olunur. Ənzəli limanından ildə 3,5 mln. tondan çox müxtəlif yüklər daşınılır. Bu limanda tranzit yüklər daşınması ildən ilə artmaqdadır. Belə ki, 2005-ci il ərzində yalnız Türkmənistandan daşınan tranzit yüklərinin həcmi 230 min. ton olmuşdur. Bu əsasən neft məhsulları (ağ neft və dizel yanacağı) olmuşdur. Ənzəli limanına tankerlərlə daşınan yanacaq məhsulları sonradan avtomobil vasitəsi ilə əsasən İraqa göndərilirdi. İran sahilində nəqliyyatın gələcək inkişafı Ənzəli və Nouşəhr limanlarının fəaliyyəti ilə yanaşı, Neka terminalının istismarı və Neka-Tehran neft kəmərinin istifadəsi ilə bağlıdır. Xəzərin İran sahili nisbətən təmiz olduğu üçün burada neft tullantıları müşahidə edilmir. Lakin Neka terminalına neftdaşımaların artması və terminalın genişlənməsi sahil ərazilərində ekoloji təhlükə yaradır. Azərbaycanla həmsərhəd olduğu üçün İranın şimal qonşularla iqtisadi əlaqələrində Gülüstan ostanı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, yalnız, 2003-cü il ərzində Gülüstan ostanı xüsusi ərazisindən dəyəri 83 mln. dollar həcmində 214 min ton tranzit yüklər daşınmışdır. 46 Neft hasil edən digər Xəzəryanı ölkələrdən fərqli olaraq Tükmənistanda neft və qaz kəmərlərinin coğrafiyası əsasən yerli əhəmiyyət daşıyır və bunlar Çələkən- Nebitdağ və Barsagəlməz-Okərəm sahələrini əhatə edir. Sahil boyunca isə İrana Körpəcə Qurdquyu qaz kəməri uzanır. Ətraf mühit üçün ən çox təhlükə yaradan boru kəmərləri isə dəniz yatağından sahilə uzanan kəmərlərdir. Xəzər regionunda bir-birinin ardınca yeni neft və qaz kəmərlərinin inşası, karbohidrogen ehtiyatlarının hasilatı və daşınması həcminin günü-gündən artması dəniz mühitinə və onu əhatə edən ərazilərə texnogen təsiri gücləndirir. Odur ki, Xəzəryanı ölkələr bir gün belə itirmədən ekoloji məsələlərin həllində əməkdaşlığın dərinləşməsinə xüsusi fikir verməlidirlər.
Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|