MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 78 78 üzdən də şumer dili və ədəbiyyatının öyrənilməsi bizim üçün böyük önəm daşıyır.Çünki bu yolla 5 min il öncəki dil və ədəbiyyatımız barədə müəyyən təsəvvür əldə etmiş oluruq.Eyni zamanda bu gün də yaşamaqda olan bəzi adət və ənənələrimizin kökləri barədə dolğun məlumat almış oluruq. Bu gün Azərbaycanda,eləcə də digər türk ölkələrində bir kəsi yola salarkən arxasınca su atmaq adəti yaşamaqdadır.Belə hesab olunur ki,yolçunun arxasınca su atmaq yolun uğurlu olmasına kömək edir. Şumer ədəbiyyatının şah əsəri olan “Bilqamıs”dastanında eyni adət və inancın izlərinə rast gəlinmişdir.Bu isə o deməkdir ki,yola çıxan adamın ardınca su atmaq adətinin ən azı 5 min il yaşı var: ―Sabunlu köklər ilə bədənini yudu o. Öz qamətinə layiq gözəl paltar geydi o. Sinəsinə yaraĢan boyunbağı da asdı Belinə qurĢaq vurub,baĢına tac qoydu o. Ġgidlərin ardınca bir cam təmiz su atdı. Pillələrlə çıxıb o evin damına qalxdı.‖ (51.32) Məlum olduğu kimi, qədim türk dilində “uçmaq”feli “ölmək” felinin si-nonimi kimi işlənmişdir. Orxon-Yenisey abidələrində bir sıra hallarda “ölmək” yerinə “uçmaq” yazılıb.Məsələn, Kül Təkin abidəsinin şərq tərəfində,16-cı www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 79 79 79 79 79 79 79 sətirdə deyilir: Kanım kağan uçdukta özüm səkiz yaşta kaldım,yəni xaqan atam öləndə səkkiz yaşımda idim. 24-cü sətirdə isə deyilir:Ecüm kağan uca bardı,yəni xaqan əmim öldü. (11.73). Bənzər halla eyni abidənin şərq tərəfinin 30-cu sətrində,şimal tərəfinin 1-ci sətrində,eləcə də Bilgə Xaqan abidəsinin cənub tərəfinin 10-cu (11.103) ,qərb tərəfinin 2-ci (11.104) , Moyunçur abidəsinin 12-ci (11.146) sətirlərində və sairə üzləşirik. Qeyd etmək lazımdır ki,qədim türk dilində “uçmaq” kəlməsinin bir mənası da cənnət,behişt olmuşdur.Bu kəlməyə Azərbaycan klassik ədəbiyyatında,o cümlədən Məhəmməd Füzuli və Şah İsmayıl Xətainin şerlərində sıx-sıx rast gəlinməkdədir. İstər Orxon-Yenisey mətnlərində, istərsə də klassik Azərbaycan ədəbiyyatında rast gəldiyimiz, cənnət mənasında işlənən "uçmaq" termini təktan-rıçılıqdan əvvəlki mifik təsəvvürlərlə bağlıdır və bu kəlmə qədim mifoloji sistemdə ruhun quş kimi, o biri dünyadakı insanların isə quş qanadlı təsəvvür edilməsindən qaynaqlanmışdır. Bu təsəvvürlərin izinə təqibən 5000 il öncə qələmə alınmış "Bilqamıs" dastanında rast gəlirik. Dastanda öləcəyini yuxusunda görən Enkidunun yuxusunu Bilqamısa danışdığı səhnə deyilənlərə ən gözəl misaldır: www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 80 80 "Gecə öz yatağına tənha uzanan zaman, Enkidunun içinə bir ağrı doldu yaman. O, dərdini açaraq öz dostuna söylədi, "Gecə yuxu görmüĢəm,əziz dost,eĢit,-dedi,- Göylər haray salırdı,nida qalxırdı yerdən, Onların arasında dayanmıĢdım təkcə mən. Bir də bir adam vardı,tutqun idi üz-gözü, Mən fırtına quĢuna bənzətdim onu,düzü. Ġti caynağı vardı, qartal kimi qanadı, Saçımdan yapıĢaraq göz açmağa qoymadı. Onu vurdum,tullanıb tez sıçradı kənara, Sonra o məni vurdu, o dəm sağaldı yara. Sonra vəhĢi öküz kimi yeriyib məni yıxdı. Ağır məngənə kimi baĢımı bərk sıxdı. Dedim "Məni xilas et!" Sən xilas edəmmədin, Onunla vuruĢmağa, qorxdun, gedə bilmədin. O mənə toxunaraq, məni quĢa çevirdi, Qanad taxtı çiynimə,adəti quĢ qanadı. Üzümə baxdı,baxdı, sonra məni apardı, Ġrkallanın evinə-zülmət evinə vardı." (51.60-61). Folklorşünas alim B.Abdullayev yazır: "Qədim zamanlarda ölənin yaxın adamları saçlarını yolub onun üstünə qoyarmıĢlar. Saçın insanın www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 81 81 81 81 81 81 81 həyatını,ömrünü təmin edən,hətta öləndən sonra onu dirildən vasitələrdən olması barədə miflər var." (81.112). Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev vaxtilə yazmışdır: "Qədim Azərbaycanda ölən qəhrəmanlar üçün ağlamaq bir adət olmuĢdur. Həmin günü camaat bir yerə toplaĢardı.Bu toplaĢmaya "yuq" deyirdilər. Toplananlar üçün qonaqlıq düzələrdi,xüsusi dəvət olunmuĢ yuğçular isə ikisimli qopuz çalıb,oynayardılar.Yuğçu əvvəlcə qəhrəmanın igidliyindən danıĢıb,onu tərifləyirdi.Sonra isə qəmli havaya keçib Ģanlı qəhrəman üçün ağı deyərdi.ToplaĢanlar da hönkür-hönkür ağlayardı...Ölünü ağlamaq,cənazəsi üstündə saç yolmaq adət halını almıĢdı." (82.392). Maraqlıdır ki,qəhrəmanın cənazəsi üstündə ağlayaraq saç yolmaq adətinin də ən azı 5 min il yaşı olduğunu söyləmək üçün əldə təkzibedilməz fakt mövcud-dur. Əlbəttə ki,söhbət "Bilqamıs dastanı"nda söylənilənlərdən gedir: " O kəslər ağlayar ki,qədim adamlar kimi səninlə öyünərdi, O kəslər ağlayar ki,sənə öz süfrəsində bir vaxt çörək verərdi. Ayağına ətir-yağ çəkən kəniz ağlayar, Sənə Ģərab içirən qulun göz yaĢı axar, Canına zeytun sürtən yava qadın ağlayar, Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|