MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 67 67 67 67 67 67 67 tarixçi‖, ―Heyvanlar haqqında ilk təmsillər‖, ―Ġlk ədəbi mübahisələr‖, ―BəĢəriyyətin ilk qəhrəmanlıq əsəri‖, ―Ġlk matəm nəğmələri‖, ―Ġlk ədəbi əxzetmə‖, ―Ġlk məhəbbət nəğməsi‖, ―Ġlk kitabxana kataloqu‖ və sairə.Hər Ģeyin ilki,hər Ģeyin çıxıĢ nöqtəsi,yəni tarixin baĢlanğıcı. Kitabda zəngin mətnlər , yazılar əsasında təsdiq edilir və göstərilir ki,miladdan öncə ən azı 3 min il əvvəlki qədim ġumerdə güclü mədəniy-yət,elm,ədəbi ənənə olmuĢdur.ġumerdə məktəblər,sistemli oxu mətnləri,sabit dərsliklər,müəllimlər,mirzələr,xəttatlar var idi. ġumerdə zəngin kitabxana və orada gil lövhələrdən ibarət kitablar,yüzlərcə müxtəlif növ kitablar,elmi əsəsrlər vardı.Rəsm və Ģumer dili müəllimləri fəaliyyət göstərirdi,yaxĢı iĢlənmiĢ qrammatika kitablarından istifadə edilirdi.Elmin ayrı-ayrı sahələrinə aid dərs vəsaitləri,proqramlar yaradılmıĢdı və sairə.‖ (47.61-62). Tanınmış qazax ədibi və tədqiqatçısı Oljas Süleymenov belə hesab edir ki,qədim mixi yazılarda qeyri-dəqiq ifadə olunmuş şumer vokal sisteminin bərpası məsələsində müasir türk dili materialı ilə müqayisənin böyük əhəmiyyəti vardır. Onun fikrincə,bu halda U-Ü və A-Ə qarşıdurması nəzəri cəlb edir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 68 68 Oljas Süleymenov şumer cingiltili samitlərinin bir qayda olaraq türk kar sa-mitlərinə uyğun gəldiyini söyləyir və fikrini aşağıdakı nümunələrlə əsaslandırır: ġumercə Türkcə ----------------------------------------------- DĠNGĠR TENQRĠ (TANRI) UD UT (OD) UDUN UTUN (ODUN) ADA ATA DĠRĠQ TERĠK (DƏRĠN) TAQ TAK (TƏK) ------------------------------------------------- ―Məsələn,Ģumerlər Tanrıya ―Dinqir‖ dedikləri halda əski türk dilində bu kəlmə ―Tenqri‖ formasında qeydə alınmıĢdır. Əski türk mənbələrində ―od‖ kəlməsi ―ut‖Ģəklində yazıldığı halda, Ģumer mətnlərində eyni kəlmə ―ud‖kimi yazılmıĢdır. ġumercədəki ―D‖ cingiltili səsinə əski türkcədəki ―T‖ kar samitinin uyğun gəlməsini dərin mənasında olan ―diriq-terik‖qarĢıdurmasında da müĢahidə edə bilərik. Bu halda ―Q-K‖ qarĢıdurması da diqqəti çəkir.Eyni hal ―taq- tak‖ münasibətlərində də özünü göstərir.‖ (48.207-208). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 69 69 69 69 69 69 69 Şumer dilinin morfologiyasından söhbət açan Oljas Süleymenov həmin dilin morfologiyasına istinadən “məsdər +k =isim”türk sözdüzəldici sxeminin qədimliyi haqqında fikir söyləyərək maraqlı nəticələrə gəlmişdir: ġumercə Türkcə --------------------------------------------------- URU QURmaq,QURUluĢ URUQ QURĞU,tikili,Ģəhər YÜZÜ ÜZmək YÜZÜK ÜZGÜ,ÜZən,su quĢu EġTĠ EġĠTmək QEġTUQ qulaq TURU DĠRĠ olmaq TURUQ DĠRĠLĠK,həyat (48.207-208). ---------------------------------------------------- Şumercə “uru” türkcədəki “qur” feli ilə üst-üstə düşür. Şumer dilində bu felə “q” sözdüzəldici şəkilçisi artırmaqla feldən isim düzəldilmişdir.Nəticədə yeni “uruq”kəlməsi yaranmışdır ki,bu kəlmə dilimizdəki “qurğu” kəlməsinə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 70 70 uyğundur və tikili,şəhər mənalarını da ifadə edir.Eyni yolla,yəni “k” və ya “q” sözdüzəldici şəkilçisinin artırılması ilə üz, üzmək mənasında olan “yüzü” felindən üzgü, üzgüçü vəya da su quşu mənalarını verən “yüzük” kəlməsi törəmişdir. Bu sözlərdən göründüyü kimi ortada.5 min illik bir fasilə olsa da şumer dilinin sözləri ilə bugünkü dilimizin sözləri arasında fərq o qədər də böyük deyildir.Feldən isim düzəldilməsi mexanizmi də,bu zaman işlədilən sözdüzəldici şəkilçilər də eynidir. Elməddin Əlibəyzadə yazır: ―Artıq 19-cu əsridən dünya tarixində yeni bir elm sahəsi-ġumeĢünaslıq yaranıb və inkiĢaf etməkdədir.Dünyanın bi çox görkəmli ĢumerĢünas alimləri yetiĢib və fəaliyyət gösərir. Bu sahədə qarĢıya çıxan ilk problem Ģumerlərin kimliyi,hansı müasir xalqların əcdadları olması problemidir. Problem ətrafında çoxlu mübahisəli fikir və mülahizələr də söylənib və söylənilir.Bu,təbiidir;lakin bir həqiqət gün kimi aydındır ki,əsas ĢumerĢünasların fikir və rəyləri üst-üstə düĢür, bir-birindən xəbərsiz gəldikləri nəticələr bir nöqtədə birləĢir:ġumerlər dünyanın ilk sivilizasiyalı xalqıdır;Ģumerlər müasir türk xalqlarının əcdadlarıdır.‖ (47.61). Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|