MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 86 86 məşhur olan menhirlərdən də söz açmaq lazımdır.Dağ və dağətəyi zonalarda rast gəlinən,hündürlüyü təqribən 1metr və daha çox olan və şaquli şəkildə yerə basdırı-lan bu abidələrə ancaq qəbiristanlıqlarda təsadüf edilir.Arxeoloqlar müəyyən etmişlər ki, menhirlər Tunc dövründən sonra öz əhəmiyyətinin itimişdir.Qədim qəbiristanlıqlarda cərgələrlə düzülmüş bu şaquli,yonulmamış daşlar ölülər kultu ilə əlaqədar olmuşdur.Belə güman edilir ki,hər daş ölən adamı təmsil edərək onu bu dünyada əbədi yaşadacaqmış. Göründüyü kimi, menhirlər ilk insan heykəlləridir, xatirə səciyyəvi abidələrdir.Maraqlıdır ki,tədqiqatçılar belə daşlar arasında, ibtidai şəkildə olsa da, kişi və qadın heykəllərinə rast gəlmişlər. (63.12). Üzərində baş heykəlləri olan daşlar ilk baş daşlarıdır və dilimizdəki “başdaşı” ifadəsi həmin daşlarla bağlıdır.Bu daşların ölülərin qəbri üzərində ucaldığını “Bilqamıs dastanı” da təsdiq etməkdədir: ―Ürəyini dinlədi,ürəyi vurmur daha, O,dostunun üzünü örtdü gəlin tək. Özü fırlanıb qartal kimi gəĢt edirdi Elə bil ki,balası tələyə düĢən Ģirdi, Qəzəblə var-gəl edib,ora-bura gedirdi. Kətan kimi dartırdı,saçlarını yolurdu, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 87 87 87 87 87 87 87 Paltarını didib,cırıq cındır olurdu. Üfüqə səda düĢüb ağaranda dan yeri Bilqamıs ölkəsini çağırdı adbaad. Misgərlər,dəmirçilər,daĢyonanlar gəlirdi, HeykəltaraĢlar gəlir,daĢ qoyanlar gəlirdi. -Dostum,sənə mən elə baĢdaĢı düzəldəcəm, Beləsini heç kəs dostuna düzəltməyib. Saçı lacivərd,altı daĢdan hörüləcək, Üzü əhəngdən,özü altundan yonulacaq.‖ (51.65). Nəsir Rzayev bildirir:: ―Menhirlərin Azərbaycanda dəmir dövründə yaradılmıĢ insan heykəlləri ilə müəyyən yaxınlığı vardır. Belə heykəllər döyüĢçülərin qəbri üstünə qoyularmıĢ.Menhirlərdə olduğu kimi,bu heykəllər də ölmüĢ döyüĢçünün özünü təmsil edirdi. Göründüyü kimi,menhirlər ilə qədim türk heykəllərinin ideoloji əsası eynidir.Hər ikisi animistik təsəvvürə-ölümdən sonrakı əbədi həyat fəlsəfəsinə əsaslanır.‖ (63.12). Sənətşünas alim Rasim Əfəndi deyir: ‖Azəraycanın daĢ plastika sənəti nümunələri içərisində daĢ insan fiqurları önəmli yer tutur.ġamaxı və Ağdam Ģəhərləri ətrafında tapılmıĢ bu monumental plastik sənət nümunələri alimlərin böyük marağına səbəb olmuĢdur. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 88 88 ġamaxının Dərə Xınıslı və Dağ Kolanlı yaxınlığından tapılmı heykəllər üslub etibariylə bir-birinə bənzəsə də,ayrı-ayrı vəziyyətdə və ölçüdə düzəldilmiĢ müxtəlif tipli kiĢi fiqurlarını təsvir edir.ġamaxıdan tapılmıĢ fiqurların ən böyüyünün hündürlüyü 2,23 metr,ən kiçiyinin isə 1,35 metrdir. 1946-cı ildə Dərə Xınıslı kəndində tapılmıĢ daĢ heykəl xüsusilə maraqlıdır.Yerli əhəng daĢından yonulub düzəldilmiĢ bu heykəl ucaboylu, naməlum bir Ģəxsi təsvir edir.Həmin fiqur bu ərazidə aĢkar edilmiĢ bir neçə baĢqa heykəl kimi baĢsızdır.BaĢ yerinin formasından məlum olur ki,fiqurun baĢı sonralar hansısa səbəbdən sındırılmıĢdır.Fiqurun əllərinin vəziyyəti də bu ərazidə tapılan əksər heykəllərdə olduğu kimidir.Onların əksəriyyətində sol əl ürək, sağ əl isə bel tərəfdə təsvir edilmiĢdir. Fiqurun bədənində geyim olduğunu bildirən xətlərin izləri görünür.Kürə-yin yuxarı hissəsində bu ərazidən tapılan digər heykəllərdə olduğu kim dalğavari xətlər vardır ki.bu da təsvir olunan Ģəxsin uzun saç saxladığını göstərir. Tarixi mənbələrdən belə aydın olur ki.türk xalqları islamdan öncə hər bir igidin məzarı üstə insan fiqurlu heykəllər qoyardılar.Ġlk orta əsrlərə aid ―VeyĢu‖adlı Çin mənbəsindən,eləcə də Əl-Bələzuri və Əl Xarəzmi kimi www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 89 89 89 89 89 89 89 müsəlman tarixçilərin əsərlərindən göründüyü kimi,bu tipli heykəllər müqəddəs sayılır və onlara sitayiĢ edilirdi. Musa Kağankatlı özünün ―Alban tarixi‖kitabında Azərbaycan ərazisində yaĢayan soy və boyların daĢdan heykəllər yonub, ona sitayiĢ etdiyini,onların Ģərə-finə hətta at,qoç,sığır qurbanları verdiklərini xüsusi qeyd edir.Musa Kağankatlının yazdığına görə, bu boylar uzun saç saxlayıb mahir ox atan idilər.‖ (64.10-12). Qeyd etdiyimiz kimi,şumerlər özlərinini “kəngər” və “kanq” alandır-mışlar.Qonşuları isə onlara “qarabaş” və ya “qarapapaq” demişlər.Maraqlıdır ki,bu gün də Azərbaycanın qərb hissəsində,Qazax-Qarabağ-Naxçıvan-Maku xətti üzrə onlarca “Kəngərli”, “Kəngər” adlanan kəndlərimiz var.Görkəmli coğrafiyaşünas və etnoqraf alim Vəliyev- Baharlının yazdığına görə, qarabörklü (qarapapaq) tayfaları da kəngərlilərdən olmuşlar. (52.36). Tanınmış şərqşünas alim Süleyman Əliyarov “kanqlı” və “kəngər” etnonimlərinin sinonim olduğunu bildirmişdir.Görünür,elə bu səbəbdən də şumer mixi yazılarında “kəngər”adı əvəzinə bəzən “kanq” adı işlənmişdir.Bu etnonim sonuncu dəfə mixi yazılarda eramızdan əvvəl 2-ci minillikdə yad edilmiş,bundan sonra mixi yazılarda kəngərlər barədə heç bir məlumata rast Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|