MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Adekvat özünüqiymətləndirmə
- ) Qeyri
- Qeyri-real
- III.5.7.Hisslər, iradə, fəaliyyət
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
183
Özünüqiymətləndirmə Ģəxsiyyətin özünü, öz imkanlarını, key- fiyyətlərini, qabiliyyətlərini, özünün baĢqa adamlarla münasibət sistemindəki yerini
qiymətləndirməsindən ibarətdir. Özünüqiymətləndirmə insanın özünüdərketməsi ilə sıx bağlıdır. Bu baxımdan insanın mənlik
Ģüurunun formalaĢmasında özünüqiymətləndirmə xüsusi yer tutur. Özünüqiymətləndirmə zamanı adətən qiymətin əxlaqi, estetik, intellektual, emosional və s. növlərindən istifadə olunur. Lakin təcrübə göstərir ki, bütün hallarda onların içərisində emosional qiymətlər əsas yer tutur. Bütün hallarda özünüqiymətləndirmədə emosional çalar üstünlük təĢkil edir. Özünüqiymətləndirmə səviyyəsində qiymətverən və qiymətləndirilən eyni adam olduğuna, mən-mənə qiymət verdiyinə görə burada özünüsevmə, özünəhörmət, ləyaqət hissi özünə geniĢ yer edir. Ona görə də burada subyektiv amillərin təsiri qaçılmaz olur. Psixoloji tədqiqatlar özünüqiymətləndirmənin üç səviyyəsini müəyyənləĢdirməyə imkan
vermiĢdir: 1)
Adekvat özünüqiymətləndirmə. Bu cür özünüqiymətləndirmə zamanı insan özünün bütün keyfiyyətlərini olduğu kimi, imkanlarına uyğun qeyd etməklə özünü düzgün qiymətləndirir. 2) Qeyri – real yüksək
özünü onda olan keyfiyyətlərdən, imkanlardan yüksək qiymətləndirir. Adətən bu cür özünüqiymətləndirmə ĢiĢirdilmiĢ xarakter daĢıyır, insanın özündən bədgümanlığı ilə nəticələnir. Ona görə də bu cür adamlar baĢqaları tərəfindən rəğbətlə qarĢılanmırlar. 3) Qeyri-real aşağı
özünün keyfiyyətlərini, imkanlarını layiq olduğundan aĢağı qiymətləndirir. Qeyri-real yüksək və qeyri – real aĢağı özünüqiymətləndirmə eyni dərəcədə ziyanlıdır. Məsələn, öz imkanlarını qeyri-real yüksək qiymətləndirən Ģagird və ya tələbələrdə çox vaxt özünəarxayınçılıq hissi yaranır. Nəticədə nəzərdə tutduqları məqsədlərinə nail ola bilmirlər. Öz imkanlarını qeyri-real aĢağı qiymətləndirən Ģagird və ya tələbələrdə isə mümkün olacaq nailiyyətə çatmaq hissi və cəhdi olmur, nəticədə onlar mövcud imkanlarını təzahür etdirə bilmirlər. Ona görə də ən cüzi nailiyyətlə kifayətlənməli olurlar. Özünüqiymətləndirmədə Ģəxsiyyətin iddia səviyyəsi ilə də sıx bağlıdır. Ġddia səviyyəsi dedikdə bu və ya digər fəaliyyət zamanı Ģəxsiyyətin seçdiyi və qarĢısına qoyduğu məqsəd və vəzifələrin çətinlik dərəcəsi ilə müəyyən olunan xarakteristikası nəzərdə tutulur. BaĢqa
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 184 sözlə iddia səviyyəsi fərdin qarĢısına qoyduğu məqsədin çətinlik dərəcəsi ilə
müəyyən olunan
Ģəxsiyyətin arzuolunan özünüqiymətləndirmə (mən obrazı) səviyyəsindən ibarətdir. Ġnsan sonra yerinə yetirəcəyi iĢin çətinlik dərəcəsini sərbəst Ģəkildə seçərkən özünüqiymətləndirməyə cəhd göstərməsi iki cür konfliktin yaranmasına səbəb olur: bir tərəfdən maksimum müvəffəqiyyət əldə etmək üçün iddianı artırmaq cəhdi, digər tərəfdən uğursuzluqdan yaxa qurtarmaq üçün iddia səviyyəsini aĢağı salmaq. Müvəffəqiyyət əldə edildikdə adətən iddia səviyyəsi artır, insan daha çətin məsələni həll etməyə hazır olduğunu təzahür etdirir, uğursuzluq zamanı isə iddia səviyyəsini müvafiq Ģəkildə aĢağı salır. ġəxsiyyətin iddia səviyyəsi konkret fəaliyyət növündə özünü aydın göstərir. Bununla əlaqədar bir fakta nəzər salaq. Ġmtahana zəif hazırlaĢmıĢ tələbə 5 qiymət almağa cəhd göstərir və verilmiĢ 10 misaldan yalnız 4-nü yerinə yetirdiyinə görə həmin qiyməti ala bilmədikdə ruhdan düĢməyəcəkdir. O eyni zamanda 3 qiymətə layiq görüldükdə də o qədər sevinməyəcəkdir. Çünki bu məqsədə nail olmaq o qədər də çətin deyildir. Lakin tədricən misalların sayını 4-dən yuxarı artırmaqla yaxĢı qiymət almaq üçün ona neçə misal verilməsini istədiyini təklif etməklə onun iddia səviyyəsini müəyyənləĢdirmək mümkündür. Bu sadə model göstərir ki, Ģəxsiyyət öz iddialarının səviyyəsini müəyyən edərkən özü üçün müəyyən perspekti saxlamağa çalıĢır. Buna görə də o, elə tapĢırıq və məqsədlər seçir ki, onlar nə həddindən artıq çətin, nə də həddindən artıq asan olsun. AparılmıĢ tədqiqatlar göstərmiĢdir ki, iddia səviyyəsinin formalaĢması nəinki müvəffəqiyyət və uğursuzluğu qabaqcadan görməklə, həm də hər Ģeydən əvvəl, keçmiĢ müvəffəqiyyət və uğursuzluqların ağıllı surətdə, bəzən isə dumanlı dərk olunan Ģəkildə nəzərə alınması və qiymətləndirilməsi ilə müəyyən edilir. Məktəblinin tədris iĢində, dərnəkdə məruzə üçün mövzu, ictimai tapĢırıq və s. seçərkən iddia səviyyəsinin formalaĢmasını izləmək olar.
adlandırmamıĢıq. Burada iĢlədilən sözlərin Ģəxsiyyətin fəallığında rolu inkaredilməzdir. Belə ki, insan fəallığı müvafiq hissləri doğuran
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|