Mantiq fanining predmeti, maqsad va vazifalari Tafakkurning qonunlari. Ma’ruza rejasi

uch turga
bo‘linadi:
a) 
ayniyat munosabati 
–
 
mazmun jihatidan bir-biridan farq qilmaydigan, ammo bir xil 
buyum va hodisalarni ifoda qiluvchi tushunchalar o‘rtasida bo‘ladi. Masalan: 
Birinchi jahon urushi – A. 
1914 yilda boshlangan imperialistik urush – V. 
Bu tushunchalarning hajmlari bir-biriga teng: A – V (1-surat).
 

1-surat 
b) 
bo‘ysunish munosabati
. Bunda torroq tushuncha o‘zidan kengroq tushuncha hajmiga 
kiradi. Bunda jins (A) va tur (V) tushunchalar o‘rtasidagi munosabat amal qiladi. Masalan: daraxt 
va tut, fan va tilshunoslik, meva va olma (2-surat). 
 
2-surat
v) 
hajmlarning qisman moslik munosabati
da ikki yoki undan ortiq tushunchalar hajm 
jihatidan bir-biriga qisman mos keladi. Masalan: talaba (A) , a’lochi (V), shoir (S), talaba (A), 
shaxmatchi (V) (3-surat). 

 
 
 
 

 
 
3-surat 
2. 
Sig‘ishmaydigan (taqqoslanmaydigan) munosabatlar 
– tushunchalarda muhim va 
umumiy belgilar bo‘lmasligini ko‘rsatadi. Bular 
uch turga
bo‘linadi:
a) 
birgalikda bo‘ysunish munosabati
– ayni bir jins tushunchaga bir necha tur tushuncha 
bo‘ysunishi natijasida vujudga keladi va turdosh tushunchalar o‘rtasida mavjud bo‘ladi. Masalan: 
dunyo qit’alari (Ye) va Yevropa (A), Osiyo (V), Afrika (S), Amerika (D) va h. k. (4-surat). 
 
4-surat
А В 
А 
В 
В 
С 
Д 
А 
А-В 
А 
В 
С 
А 
В 
Е 

---

b) 
qarama-qarshilik (kontrar) munosabati

– mazmun jihatidan bir-biriga qarama-
qarshi, ammo ikkalasi ham ayni bir jins tushuncha hajmiga kiradigan ikki tushuncha o‘rtasida 
mavjud bo‘ladi. Masalan: «oq» va «qora» tushunchalari o‘rtasida qarama-qarshilik munosabati 
mavjud bo‘lib, bular uchun umumiy jins tushuncha «rang» tushunchasidir (5-surat).