Ma`ruzachi: R. Murodov reja

QUYUQ VA QURUQ EKSTRAKTLAR OLISH TEXNOLOGIYASI

• Quyuq va quruq ekstraktlar turli sinflarga mansub bo’lgan va tarkibida biofaol moddalar bo’lgan o’simlik xom aShyolaridan olinib, maxsus guruhni tashkil qiladi. Ularni olishda ajratuvchi sifatida har xil quvvatli etil spirti, dietil spirti, xloretan, suv, xloroform, ammiak, nordonlaShtirilgan suvlar, metilen xlorid va xladonlarni iShlatiSh mumkin. Chunki tayyor mahsulot tarkibida ajratuvchi deyarli bo’lmaydi. Quyuq ekstraktlarning o’ziga xos xususiyati Shundaki, nam joyda suyuqlanadi va mog’orlaydi, quruqda esa namligini yo’qotib, qattiq bo’laklar hosil qiladi.
• Quruq ekstraktlar ishlab chiqariSh ko’lami tez sur’atlar bilan o’smoqda, Chunki ularni iShlatiSh ancha qulaydir. Lekin quruq ekstraktlar ishlab chiqariShda ham ba’zi muammolar mavjud. Ko’pchilik quruq ekstraktlar sochiluvchan tolqon bo’lib, idiSh og’zi ochiliShi bilan namlikni Shimib olib, qotib qoladi, bu esa iShlatiShni g’oyat qiyinlaShtiradi. Bu qiyinchilikni bartaraf etiSh uchun Shunday ajratuvchi va ajratma olish usulini tanlash lozimki, u quruq ekstrakt nomlaniShiga sabab bo’ladigan ekstraktiv moddalarni xom aShyodan deyarli ajratmasin, lekin biofaol moddalarni iloji boricha to’la ajratsin. Bundan taShqari maqsadga muvofiq to’ldiruvchilarni ilmiy asosda tanlash ham katta ahamiyatga ega.

qarshi oqimda va aylanma (TSirkulyatsion) usulda ajratma olish Shu jumlaga kiradi. Bu usullarni qo’llaShdan maqsad iloji boricha oz miqdorda ajratuvchi sarflab, uzluksiz kontsentrlangan ajratma oliShdir. Bu esa katta iqtisodiy ahamiyatga egadir. QarShi oqimda ajratma olish o’z navbatida ikkiga bo’linadi: birinchi usulga asoslavtan asbob-uskunalarda xom ashyo harakatlanmaydi, ajratuvchi esa perkolyatorning pastki tomonidan qarShioqim bo’yicha harakat qiladi, natijada xom ashyo bir tekis namlaiadi va havoni siqib chiqaradi. Bu maqsadda 5 tadan 16 tagacha perkolyatorlar naylar yordamida o’zaro birlaShtirilib, bir butun qurilma hosil qilinadi. Masalan, agar batareyada beShta perkolyator bo’lsa, uning to’rttasiga xom ashyo joylaShtiriladi va birinchisiga pastki tomondan perkolyatorning yuqorigi havo jo’mragidan bir necha tomchi ajratuvchi oqib ketgunga qadar ajratuvchi yuboriladi va ma’lum vaqtga ivitiSh uchun qoldiriladi, so’ng ajratma ikkinchi perkolyatorga yon jo’mragi orqali o’tkaziladi, birinchiga esa yana pastdan toza ajratuvchi quyilib turiladi

• qarshi oqimda va aylanma (TSirkulyatsion) usulda ajratma olish Shu jumlaga kiradi. Bu usullarni qo’llaShdan maqsad iloji boricha oz miqdorda ajratuvchi sarflab, uzluksiz kontsentrlangan ajratma oliShdir. Bu esa katta iqtisodiy ahamiyatga egadir. QarShi oqimda ajratma olish o’z navbatida ikkiga bo’linadi: birinchi usulga asoslavtan asbob-uskunalarda xom ashyo harakatlanmaydi, ajratuvchi esa perkolyatorning pastki tomonidan qarShioqim bo’yicha harakat qiladi, natijada xom ashyo bir tekis namlaiadi va havoni siqib chiqaradi. Bu maqsadda 5 tadan 16 tagacha perkolyatorlar naylar yordamida o’zaro birlaShtirilib, bir butun qurilma hosil qilinadi. Masalan, agar batareyada beShta perkolyator bo’lsa, uning to’rttasiga xom ashyo joylaShtiriladi va birinchisiga pastki tomondan perkolyatorning yuqorigi havo jo’mragidan bir necha tomchi ajratuvchi oqib ketgunga qadar ajratuvchi yuboriladi va ma’lum vaqtga ivitiSh uchun qoldiriladi, so’ng ajratma ikkinchi perkolyatorga yon jo’mragi orqali o’tkaziladi, birinchiga esa yana pastdan toza ajratuvchi quyilib turiladi