Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
24 (şeirinin) unikallığını və proyeksiyasını dəqiqliyi ilə təqdim etdi. Ona görə də bədii düşüncəyə mərhələ adı ilə daxil oldu. S.Vurğun demişkən Azərbaycan “şeirinin könül dastanı”na çevrildi. F.Köçərlinin dediyi kimi, “milli şair” düşüncəsini tam dəqiqliyi ilə özündə ehtiva etdi. Məhz bunun nəticəsi olaraq S.Hüseyn “dil məsələsində Qafqazın Vaqifi və Vidadisi osmanlıların Rza Tofiqindən də bir qədər irəlidir” (48) deyirdi. Göründüyü kimi, burada M.P.Vaqifin və M.V.Vidadinin adı xüsusi olaraq vurğulanır və müqayisə faktına çevrilir. Və hətta Rza Tofiqdən də irəlidə olması xüsusi bir şəkildə qeyd edilir. Əlavə olan isə ondan ibarətdir ki, məsələnin bir qədər geniş masştabda, “Qafqazın M.P.Vaqif və Vidadisi” kimi vurğulanmasıdır. Bu iki sənətkarın eyni məqamda adının çəkilməsində böyük bir həqiqət gizlənir. Bunlar, ən birincisi, hər iki şairin şeir ruhunun yaxınlığından qaynaqlanır. Biz nə qədər müqayisələr, təhlillər aparsaq da XVIII əsr Azərbaycan poeziyasından danışarkən yenə də gəlib M.P.Vaqif və M.V.Vidadi adına çıxırıq və daha çox müqayisələri, problemləri onların yaradıcılığı üzərində qurmalı oluruq. Bu iki sənətkarın biri haqqında danışmaq digərini də təhlilə gətirməyi zəruri edir və hər ikisi birlikdə XVIII əsr Azərbaycan poeziyası haqqında dolğun təsəvvür yaradır. “Qafqazın M.P.Vaqif və Vidadisi” kimi ucalıq formulunu müəyyənləşdirir. Bu iki böyük sima XVIII əsrdə Azərbaycan poeziyasının inkişafına istiqamət verdilər. Daha ətraflı təhlilləri sonrakı məqamlarda aparacağımız üçün burada təfsilata, ciddi müqayisələrə yer vermirik. Bircə onunla kifayətlənirik ki, müasirləri və ondan sonrakı dövr poeziyanın inkişaf istiqamətinə və tendensiyasına baxmaq kifayətdir ki, M.P.Vaqif və M.V.Vidadi Azərbaycan poeziyasında nələri etmiş, inkişaf tendensiyasına hansı təsiri 25 göstərmişlər. F.Köçərli məhz bu kontekstdə çıxış edərək məsələlərə aydınlıq gətirir: “Bundan maəda Vaqifin milli ədəbiyyatımıza hüsni-xidməti bu olubdur ki, Türkiyə və İranzəmin şüərasına müqəllidlik etməyibdir, bəlkə onun üçün təbii və asan yol açıbdır ki, ondan sonra gələn şairlər ona peyrəvilik edib, bir çox gözəl əsərlər meydana gətiriblər. Bu cəhətə Molla Pənah Vaqifin Qafqaziyada vücuda gələn şairlərin babası və ustadı adlanmağa haqqı vardır” (60, 191). Aşıq poeziyasından, etnosun dastan təfəkküründən başlanğıcını götürən və bütünlükdə ümumi ruhu ilə bu düşüncəyə köklənən M.P.Vaqif məhz elə yaradıcılığa qədəm qoyduğu gündən xalqdan gələnlərə sədaqət göstərmiş, xalqın olanı elə eyni tərzdə, eyni məzmunda davam etdirmək yolunu tutmuşdur. Bütünlükdə ədəbi prosesin gedişinə istiqamət vermək qüdrətin- də bulunmuşdur. Bu özlüyündə çox böyük hadisədir. Həmin ucalığa gəlib çatmaq və ona bütün tərəfləri ilə istiqamət vermək hər yaradıcıya nəsib olmur. Vaqif poeziyasının enerji qaynaqları xalqla bağlandığı üçün elə o istiqamətə bir işıq tutmuş və tür olanın şeir, poeziya əzəmətini ortaya qoymuşdur. Daha doğrusu, mövcud düşüncədəki oturuşmuş sistemi, düşüncəni (klassik ənənə ilə bağlı təsəvvürlərin əvəzolun- mazlığını) pərən-pərən etmişdir. Əlbəttə burada M.P.Vaqif tək deyildir, onun mühiti, əhatəsində olanlar da vardı. M.V.Vidadi, Ağqızoğlu Piri, Sarı Çobanoğlu və s. vardır ki, bütünlükdə bunlar eyni müstəvidə türk şeir ruhunun parlaqlığına, yeni mərhələ anlayışına təravət qatmışlar. Son olaraq “Türkiyə və İranzəmin şüərasına müqəllidlik etməyibdir”, əksinə öz adı ilə bağlanacaq yeni mərhələnin başlanğıcının əsasını qoyubdur. “Sonra gələn şairlər ona peyrəvilik edib”dir ki, bunun aydınlığı üçün XVIII əsrin sonu, 26 XIX əsr boyu ədəbiyyatı izləmək kifayətdir. Məhəmməd bəy Aşiq, Cəfərqulu xan Nəva, Mirzə Həsən Mirzə, Aşıq Pəri, Padarlı Abdulla, Məlikbalı Qurban, Xasta Hasan və s. bu silisilədən olan onlarla sənətkar buna nümunədir. Onların şeirlərindəki təsir faktı təkcə ruh, məzmun, forma yaxınlığı ilə yekunlaşmır, hətta ayrı-ayrı şeirlərin təsirində yazılan nümunələrlə də səciyyələnir. Buraya aşıqları da aid etdikdə məsələnin mahiyyəti daha da böyüyür. Məsələn, “başına dönsüyüm toy adamları” misralı şeirin təsiri ilə yazılmış nümunələri izləsək bu böyük bir zənginliyə qapı açmış olar. Məsələ təkcə M.P.Vaqifdən bəhrələnmələrlə, M.P.Vaqif təsirində olanlarla bitmir, burada digər istiqamət ona olan təsirlərdir ki, bir ənənə olaraq təkrarlanır. Molla Pənah Vaqif və Q.Zakir yaradıcılığının müqayisəli təhlili qarşımızda zəngin bir layın olduğunu aydınlaşdırır. Ona görə də ədəbiyyatda M.P.Vaqif yaradıcılığı bir problem olaraq əhatə dairəsinə və vertikal, horizontal xarakterinə görə əvəzsizdi. Məhz ədəbiyyatşünas alim F.Köçərlinin zəngin müşahidələrdən “Molla Pənah Vaqifin Qafqaziyada vücuda gələn şairlərin babası və ustadı adlanmağa haqqı vardır” qənaəti hansısa epizodik məqamın, əhvalın faktı deyildir və ola da bilməzdi. Burada ciddi müşahidələr, yüksək elmi-nəzəri təfəkkür və qənaətlər özünə yer alır. Çağdaş folklorumuzun ağsaqqalı prof.P.Əfəndiyev ustad aşığımz Molla Cümə haqqında tədqiqatlarında bir məqamı xüsusi olaraq vurğulayır: “Mən aşığın şeirləri üzərində işləyəndə hər dəfə hansısa bir sənətkarın şeirlərinin izi, təsiri, rayihəsi məni narahat edirdi, həvəsləndirirdi və həm də hər gün düşündürürdü. Nəhayət bu yaxınlarda böyük şairimiz Molla Pənah Vaqifin əsərlərini təzədən oxudum. Ulu Tanrı, Böyük Allah, bu nə möcüzədir!? Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|