Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bakı - 2017 2 Redaktoru
- Rəyçilər
| MAHMUD ALLAHMANLI TƏXƏLLÜSÜ VAQİF, NƏZMİ DÜRƏFŞAN Bakı - 2017 2 Redaktoru: P.Ş.Əfəndiyev, əməkdar elm xadimi, filologiya elmləri doktoru, professor, Rəyçilər: E.H.Quliyev, filologiya elmləri doktoru, professor Y.M.Babayev, filologiya elmləri doktoru, professor Mahmud Allahmanlı, TƏXƏLLÜSÜ VAQİF, NƏZMİ DÜRƏFŞAN, Ləman Nəşriyyat Poliqrafiya, Bakı, 2017, 340 səh. Kitabda M.P.Vaqifin mühiti, dövrü, həyatı, XVIII Azərbaycan poeziyasının inkişaf istiqamətləri, şairin intibah konsepsiyası, klassik ənənədə və xalq şeiri üslubunda yazdıqlarının spesifikası, aşıq şerindən gələnlərin Vaqif poeziyasında yeni məzmun kəsb etməsi, sonrakı dövr ədəbiyyatda oynadığı əzəmətli rol və s. məsələlər özünün geniş həllini tapır. Qrifli nəşr A 4702060000 86 2017 M.Allahmanlı, 3 2017 MÜNDƏRİCAT Ön söz əvəzi ............................................................................. 4 Milli intibah və Molla Pənah Vaqifin millilik konsepsiyasi ................................................................ 9 Qarabağ ədəbi mühiti və Molla Pənah Vaqif ........................... 61 Dədə Qorquddan Qurbaniyə, Qurbanidən Vaqifə ................... 138 Əhməd Yasəvidən Xətaiyə, Xətaidən Vaqifə .......................... 187 Molla Vəli Vidadi və Molla Pənah Vaqif ................................ 214 “Vaqif” dastanı ......................................................................... 307 Molla Pənah Vaqif və Məhtimqulu Fəraqi .............................. 316 Son söz ...................................................................................... 329 Ədəbiyyat ................................................................................. 334 4 ÖN SÖZ ƏVƏZİ Molla Pənah Vaqifin anadan olmasının 300 ili tamam olur. Heç şübhəsiz, bundan sonra da üç yüz illər keçəcək və bu böyük şair boy göstərəcək, etnosun ruhunun, milli yaddaşının, bədii-estetik düşüncəsinin hadisəsi kimi ciddi marağa səbəb olacaqdır. Azərbaycan ədəbiyyatı bütün zamanlarda uğurları, özünəməxsusluqları ilə səciyyələnmiş və bu gün də belədir. Onun qaynağı isə xalqın zəngin mədəniyyəti, qurub yaratmaq istəyi, tarixi ənənələrə olan marağıdır. Çağdaş zamanımızda Vaqifə olan marağın kökündə bu sayğı, böyük ideallara sədaqət dayanır. Çünki M.P.Vaqif ruh və ədəbiyyat hadisəsidir, olanları ilə xalqın içindən keşir. Haqqında dolaşan əhvalat, hadisə və hekayətlər bir növ onun zəngin istedadına, fitri qabiliyyətinə marağın nəticəsi kimi uzun illər dolaşmışdır. “Divanı”, “Divan- ları” sağlığında məhv edilməsinə baxmayaraq, M.P.Vaqif yaddaşlarda yaşarılıq qazanmışdır. Xalq onu təkcə yazıda, kitabda qoruyub saxlamaq yolunu tutmamış, həm də yaddaş hadisəsinə çevirmişdir. Şeirlərini sinəsinə toplamış və onunla bir növ ruhunun, mənəvi-ruhani dünyasının ehtiyaclarını ödəmişdir. Məlum olduğu kimi, XVIII əsr Azərbaycanın ictimai, siyasi mədəni tarixində xüsusi bir mərhələdir. Səfəvilərin hakimiyyətinin sonuclanması, Nadir şahın hakimiyyətə gəlişi və onun qətlindən sonrakı mərhələnin hadisələri artıq siyasi enişin faktı kimi narahatçılıq yaradır. Xanlıqlar dövrü və ayrı- ayrı xanlıqlar arasında baş verən gərginliklər, xarici siyasətdəki çatlar hamısı problem, uğursuzluq arxasınca uğursuzluq gətirirdi. Eyni zamanda növbəti uğursuzluğun başlanğıcını 5 qoyurdu, hətta hakimiyyətin özünün daxilindəki gərginlik də işlərin yaxşılığından xəbər vermirdi. Bütün bunlar ictimai, siyasi münasibətlərə təsir göstərir, hətta mühitin mədəni ab- havasına əlavə ağırlıq gətirirdi. Ağırlıqlar isə etnosun bütünlükdə çiyinlərində daşınırdı. Ona görə də Vaqif dövrü anlayışının altında ciddi mahiyyətə yönəlikli hadisələr, onun bütün təbəddüatları yer alır. Eyni zamanda milli oyanışın mövcudluğunu zəruri edir. Vaqif M.Füzulidən sonrakı bədii düşüncənin zirvəsidir. XVI əsrdəki mədəni hərəkat Füzuli // Xəta // Qurbani xəttində özünün ən möhtəşəm dövrünü yaşayır. Nizamidən sonrakı mərhələ Füzuli ilə bədii-estetik düşüncə müstəvisində yeni sferaya daxil olur. Və özlüyündə klassik ənənənin yeni bir mərhələ fenomenini ortaya qoyur. Füzulidən sonra olanlar isə Füzuli çevrəsini formalaşdırır və klassik formulanın (əruz ədəbiyyatının) bir başqa müstəvidə yenilənməsini aktlaşdırır, daha doğrusu, daha fərqli düşüncə modellərinin gərəkliyi təsəvvürünü yaradır. XVII əsr bu müstəvidə öz bətnində klassik ənənədən əlavə elat təsəvvüründə olanların oyanışını və aparıcı xəttə doğru gəlişini zərurət kimi mühitin qarşısına qoydu. “Koroğlu”, “Aşıq Qərib”, “Tahir və Zöhrə”, “Abbas və Gülgəz”, “Əsli və Kərəm”, “Nəcəf və Pərizad” kimi möhtəşəm abidələr məhz bu dövrün hadisəsi kimi meydana çıxır. Dədə Qorquddan üzü bəri olanların müqəddəslik dərki daha aydınlıqla başlayır və milli olan öz tarixi yerinə, öləzimiş (əslində bu siyasi elita üçün belə idi) vəziyyətindən daha ecazkar inkişaf sferasına daxil olur. Qurbani, Miskin Abdal, Abbas Tufarqanlı, Lələ, Sarı Aşıq, Qaracaoğlan və s. şəxsində daşınan elat mədəniyyəti XVII əsrdən XVIII əsrə doğru yeni məzmun və mahiyyət fonunda ciddi uğurlara imza atır. XVIII əsrdə aşıq yaradıcılığı timsalında mühitlərin formalaşmasını zərurətə çevirir və Qarabağ mühiti timsalında Aşıq Cünun, Aşıq Güllü, Şair Məhəmməd, Aşıq Səməd, Aşıq Valeh, Aşıq Qənbər kimi ustadların meydana çıxmasını aktuallaşdırır. Onu Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|