Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
27 M.P.Vaqif və Molla Cümənin iki nəhəng, titanik sənətkarların yaradıcılığı arasında bağlar, tellər, oxşarlıqlar gördüm. Bunlar məni valeh elədi” (37). Folklorşünas alimimiz Paşa Əfəndiyev ustad aşığımız Molla Cümə haqqında toplama və təhlillərində ciddi və həm də maraqlı nəticələrə gəlir, orijinal bağlantıları problem mövzu olaraq ortaya qoyması ilə diqqəti cəlb edir. Bu müşahidələr məhz bir sənətkar səviyyəsində olanlardı. Ancaq ümumilikdə aşıq yaradıcılığı, klassiklər və sonrakı dövrün ustadları ətrafında müşahidələr M.P.Vaqifin öz qaynağını bir istiqamətdə aşıqlardan aldığını göstərirsə, digər istiqamətdə sonrakı dövr mühitə nə qədər təsirdə olduğunu aydınlaşdırır. Miskin Abdal, Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Qaracaoğlan və s. sənətkarlardan gələn təsirlər özlüyündə ayrıca problemdir. Eləcə də “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Koroğlu”, “Əsll-Kərəm”, “Tahir və Zöhrə”, “Abbas və Gülgəz”, “Aşıq Qərib”, “Şah İsmayıl” və s. dastanların M.P.Vaqif yaradıcılığına təsiri məsələsi də ciddi fakt bolluğu ilə xarakterizə olunur. Bunlar təkcə məzmun, forma, epizod, hadisə səviyyəsində nəzərə çarpmır, həm də poetik formulların daşınışı ilə səciyyələnir. Molla Cümə yaradıcılığı müstəvisində prof. P.Əfəndiyevin heyrətamiz şəkildə “Ulu Tanrı, Böyük Allah, bu nə möcüzədir” deməsi hansısa bir məqamın düşüncəsi deyildir. Uzunmüddətli araşdırmalar, ciddi təhlillər və müqayisələrin nəticəsi olaraq bu mülahizə yürüdülmüşdür. Artıq M.P.Vaqifin anadan olmasının üç yüz illik tarixi gəlir. Sağlığından mühitdə, bütünlükdə siyasi, ictimai, mədəni arenada böyük marağa səbəb olan bu böyük şairin yaradıcılığı müxtəlif səviyyələrdə təzkirələrin, tədqiqatların probleminə çevrilmişdir. Azərbaycan ədəbi-nəzəri fikrinin görkəmli nümayəndələri haqqında lazımı qədər ciddi mülahizər 28 yürütmüşlər. Ancaq deyilənlər M.P.Vaqif böyüklüyü müqa- bilində bir hissədir. M.Camalın, M.M.Nəvvabın, M.Müctəhid- zadənin, M.Y.Qarabağinin, H.Ə.Qaibovun, A.Berjenin, Ə.Abidin, Y.V.Çəmənzəminlinin, S.Mümtazın, F.Köçərlinin, İ.Hikmətin, H.Araslının, A.Dadaşzadənin, P.Əfəndiyevin, N.Cəfərovun və başqalarının mülahizələri bütünlükdə M.P.Va- qif böyüklüyünün ifadəsinə və aydınlığına hesablanmışdır. Y.V.Çəmənzəminlinin “Molla Pənah Vaqif haqqında” adlı məqaləsində bir məqamı qeyd etməyin gərəyi yaranır: “İndiyə qədər Vaqifin həyatına və dövrünə dair ətraflı olaraq bir əsər meydana çıxmamışdır. Yazılanlarda tarixi materiallarla bərabər, bir çox uydurma şeylər var. Bunun başlıca səbəbi ədəbiyyatçılarımızın tarixi materiallara elmi olmayaraq yanaşması və tarixçilərimizin fəaliyyət göstərməməsidir. Halbuki Vaqifin dövrünə dair türk, rus və fars dillərində olduqca bol material var. Başlıca qüsurlardan biri də materialların ayrı-ayrı əllərdə olub istədikləri kimi şərh edilməsindədir” (30, 95). Aydınlıq üçün məqalənin sonluq epizodunu da veririk. Çünki M.P.Vaqifin siyasi dünya- görüşünü, mühitdə olan mövqeyini, münasibətini dəqiq müəyyənləşdirmədən onun düşüncəsi, ictimai, siyasi, mədəni mühitə münasibəti haqqında bu gün, eləcə də sabah dəyişən ideologiyalarda doğru nəticə çıxarmağın özünün çətinliyi yaranır. Son dövrün müxtəlif səpkili yazılarında M.P.Vaqifə münasibətdə şaxələnmələr, müxtəlifliklər nəzərə çarpır. Hətta bəzən Rusiyaya münasibət məsələsində müəyyən etiraz, tənqid elementləri də özünü göstərir. Lakin məsələyə bu gündən yox, dövrün siyasi proseslərinin məcburiyyət olaraq ortaya qoyduğu vəziyyətdən yanaşmaq lazımdır. Y.V.Çəmənzəminli bütün bunları nəzərə alaraq saf-çürük etmədən çıxış edir: “Məncə 29 Vaqifi dövrü ilə birgə qavramaq üçün dərin bir tədqiqat lazımdır. Adolf Berjenin topladığı qalın cildlər, rus maarifçilərinin Qafqaz istilasına dair yazdıqları tarixi əsər və xatirələr, İran müəllifləri... tamamilə tədqiq olunmamış qalır” (30, 99). Sonrakı mərhələlərdə, daha doğrusu sovetlər ideolojisinin fəaliyyətdə olduğu zamanda bu olanlara müxtəlif yanaşmalar özünü göstərdi. M.P.Vaqif yaradıcılığı, eləsə də bir şəxsiyyət kimi Qarabağ mühitində yeri və fəaliyyəti geniş təhlillərin faktına çevrildi. Artıq Azərbaycan özünün milli dövlətini yaratmışdır və bütün olanlara, elə tarixin özünə də bu kontekstdə yanaşmalar bu və ya digər şəkildə çoxluqla yer almışdır. M.P.Vaqifin anadan olmasının üç yüz illiyi ilə bağlı qərarın verilməsi də müxtəlif, fərqli tendensiyalara baxmayaraq, olan marağın, Vaqif böyüklüyünə rəğbətin göstəricisidir. Bürtün müstəvilərdə M.P.Vaqif bir şəxsiyyət, şair, siyasi xadim, böyük ziyalı kimi bütövləşir. Y.V.Çəmənzəminlinin, Ə.Haqverdiyevin, S.Vurğu- nun bədii düşüncəsində olanların bir-birinə yaxınlığı, birinin digərini təsdiqi məhz bunun ifadəsidir. Burada əlbəttə şair və hökmdar obrazı daha qabarıq və daha canlı görünür. Necə ki, S.Vurğunun “Vaqif” dramında vurğulanır “şair hökmdarın hüzurundasan”. Azərbaycan ədəbiyyatında bunun kifayət qədər canlı nümunəsi və tipik formulası vardır. İ.Hüseynovun “Məhşər”i, Y.Səmədoğlunun “Qətl günü” həmin ənənənin klassik nümunəsidir. Ona görə də Vaqifi bir istiqamətdə XVIII əsrin zülm və istibdadının girdabında, siyasi qarşıdurmalarda təhlil etmək lazımsa (siyasi xadim kimi), digər istiqamətdə oradan çıxarıb (şair kimi) olanlar, millilik müstəvisində təhlilə cəlb etmək, Vaqifə elə Vaqif kimi baxmaq lazımdır. Rusiyaya bu gün münasibətlərin dəyişməsi, istismarçı kontekstində Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|