Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 təsiri bir xətdir. Demək olar bütün yaradıcılığı boyu bu böyük şairə münasibətini müxtəlif məqamlarda ifadə etməyə çalışmış və onun Azərbaycan şeirində tarixində yerinin ucalıq olduğunu aydınlaşdırmışdır. Şairin “Vaqif” dramı bu mənada əvəzsizdir. S.Vurğun burada M.P.Vaqifin bir şəxsiyyət olaraq obrazını, Azərbaycanın ictimai, mədəni, siyasi həyatında yerini əvəzsizliklə göstərə bilmişdir. “Vaqif” dramı Azərbaycan xalqının bədii düşüncə mükəmməlliyinin nümunəsidir. Xalqın şairə olan böyük və sonsuz sevgisindən yoğrulmişdir. Məhz S.Vurğun da özlüyündə həmin sevginin ifadəçisidir. M.P.Vaqiflə bağlı bir məsəl dolaşmaqdadır. Bütün kitablarda, yazılarda bu məsəlin müxtəlif səviyyələrdə yozumu və təhlili aparılmışdır. Bu, “hər oxuyan Molla Pənah olmaz” məsəlidir. Bütün parametrlərdə bu məsəl şairin fərqliliyini, qabiliyyət, bacarıq və istedadını ifadəyə hesablanmışdır. Məhəmmədağa Müctəhidzadə “Riyazül aşiqin” təzkirəsində yazır: “ Aqibət ül-əmr elm, mədəniyyəti sayəsində sənəyi - 1276 hicrində İbrahim Xəlil xan həzrətlərinə ən dərəcədə təqqərrüb yetirib eşikağalıq mənsəbinə nail oldu. Belə ki, indi də dillərdə zərbi-məsəldir ki, “hər oxuyan Molla Pənah olmaz” (72, 13). Ədəbiyyatşünas alimimiz F.Köçərli bu məsəl ilə bağlı maraqlı ümumiləşdirmələr aparır və onun mahiyyətinə vararaq yazır: “Necə ki, fövqdə zikr olundu, Molla Pənah Vaqifin ədəbiyyatımızın banisi, müəssisi adlanmağa haqqı vardır. Tamami Qafqazda ondan müqəddəm və müqtədir ədib, xöşkəlam və mövzuntəb şair zühur etməyibdir ki, ibtidayi- süxən onun adı ilə başlansın. Əgərçi Azərbaycanın İrana mütəəlliq hissələrində Aciz, Divani, Qövsi, Arif kimi bəzi şairlər vücuda gəlibdir və illa onların asari-qələmiyyələri və xüsusən, tərcümeyi-halları millətimiz arasında intişar 19 bulmayıbdır. Ancaq bəzi mütəfərriq şeir və qəzəlləri xanəndələr və qəzəlxanlar vasitəsilə gəlib bizə yetişibdir. Molla Pənah Vaqif isə cümləmizə məlumdur. Onun adını eşitməyən və şənində söylənən “hər oxuyan molla Pənah olmaz” məsəlini bilməyən Qafqaz oğlu yoxdur. Vaqifi belə şöhrətləndirən, əlbəttə onun rəvan təbi, mövzun kəlamı və gözəl qafiyələri olubdur ki, indi də o qafiyələr ümum nasın dillərində caridir. Vaqifin kəlamlarını oxuduqda bilaixtiyar onlara meylü rəğbət bağlayırıq. Şair hər nə vücuda gətiribsə, öz ana dilimizin tərz və şivəsində gətiribdir” (60, 190). Əlbəttə bu düşüncələr sırf milli ənənəyə, etnosun genetik yaddaşında olanlardan çıxış etməyə hesablanmışdır. Biz müxtəlif məqamlarda Azərbaycan ədəbiyyatının tarixində ərəb və fars dilində yazmanı vurğulayırıq və onun ayrıca bir mərhələ olduğunu düşünürük. Çünki ərəb və fars dilində yazmanın mahiyyətinin aydınlaşması elə də sadə məsələ kimi görünmür. Bunlar birbaşa xalqın tale məsələlərinə, son dərəcədə ağrılarla dolu bir tarix yaşamasına, daha doğrusu, təhrikinə bağlanır. Lakin sevindirici odur ki, Azərbaycan ədəbiyyatının nümayən- dələri ərəb və farsdilli ədəbiyyat tarixində də özlərinin əvəzsiz istedadını, sənət qüdrətini nümayiş etdirmək gücünü ortaya qoyublar. Bir növ bütünlükdə Şərq ədəbiyyatına əvəzsiz töhvələr verə bilmək imkanını göstəriblər. F.Köçərlinin isə dedikləri ərəb və fars dilində yaratmadan kənar olanlarla bağlıdır. Sırf ana dilində, milli düşüncədə yaranan bədii nümunələr kontekstinə bağlanır. Düzdür, M.P.Vaqif istedadını hətta ərəb və fars dilində işlətdiyi sözlərdən də çıxış etməklə öz münasibətini bildirir və onda da eynu düşüncədə görünür. Məsələn, ədəbiyyatşünas alim vurğulayır ki, “onun əşarında istemal olunan türk və ya türkləşmiş fars və ərəb sözləri elə 20 məharətlə nəzmə çəkilibdir ki, oxuyanları valeh və heyran edir” (60, 190). Məhz açılmalı, müəyyənləşməli olan da budur. M.P.Vaqif poeziyasının əlçatmazlığı, füsunkarlığı, möcüzəsi bunlarla bağlıdır və bütün təhlillər də nəticə olaraq buna yönləndirilmişdir. O təkcə ana dilinin zənginliklərindən yararlanmaqla sənət möcüzələri yaratmırdı, həm də ərəb və farsdilli sözlərdən o qədər ustalıqla istifadə edirdi ki, bütün dedikləri yerindən və məqamından asılı olmayaraq sənət hadisəsinə çevrilirdi. Milli poeziyanın banisi qənaətini formalaşdırırdı. Və son olaraq F.Köçərli kimi böyük ədəbiyyatşünası bu qənaətlərə gətirib çıxarırdı ki, “tamami Qafqazda ondan müqəddəm və müqtədir ədib, xöşkəlam və mövzuntəb şair zühur etməyibdir ki, ibtidayi-süxən onun adı ilə başlansın”. Çünki M.P.Vaqif poeziyası ana laylası qədər həzin, bayatı qədər kövrək, nəğmə qədər ritmikdir. Xalqın hissindən, duyğusundan, könül rübabından qaynaqlanır və oradan bütün dünyaya yayılır. Və təkrar böyük ədəbiyyatşünasın dediklərini deyir və təkrarlayırıq ki, “tamami Qafqazda ondan müqəddəm və müqtədir ədib, xöşkəlam və mövzuntəb şair zühur etməyibdir” qənaətinə gətirib çıxarır. Bütün bunlar “Vaqifin şirin dili”, “hər oxuyan Molla pənah olmaz”, “şeirimin könül dastanı” düşüncəsini ortaya qoyur. R.Rza xüsusi olaraq vurğulayırdı ki, “ana dili... onun suyu, havası, torpağıdır... Yer üzündə səadət ana dilinin ən gözəl şeirini yaratmaqdır”. Məhz M.P.Vaqif də sazdan, ozanların dillərində çalıb-çağırdığı nəğmədən, dastandan, ozan havacatlarından boy göstərərək səsini onların səsinə qatmaqla Azərbaycan ədəbiyyatının ana qoluna yeni bir nəfəs verdi. Səngiyən, nisbətən avazıyan, orta əsrlərin saray mühitində, qaynar, keşməkeşli izdivaclarında arxa sıraya sıxışdırılan milli ruhun əlçatmazlığını öz istedadı ilə Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|