Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
46 varlıqdır, Molla Cümənin bütün yaradıcılığının üstündə qərar tutub. Ona da özüm yenə inana bilmirəm. Çünki aşıq haqqında son məqaləmdə Molla Cümənin şeirlərinə söykənərək İsmi Pünhanın real insan, el qızı, kənd gözəli olmasını sübut etməyə səy göstərmişəm. İsmi Pünhanla bağlı digər bir problem, necə deyərlər, xətt var. Məlumdur ki, hər bir ustad aşığımızın bütün məhəbbət dastanları qəhrəmanlarının özlərinə məxsus butası var. Qur- bani, Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Sarı Aşıq, Aşıq Valeh, hətta aşıq Hüseyn Şəmkirlinin də butası var. Məhəbbət dastan- larımızdan “Tahir və Zöhrə”, “Yusif və Züleyxa”, “Vərqa və Gülşa”, “Leyli və Məcnun”, “Fərhad və Şirin”, “Abdulla və Cahan”, “Əsli və Kərəm”, “Arzu və Qənbər”, “Şah İsmayıl və Gülüzar”, “Xurşud və Mah”, “Aşıq Qərib”, “Novruz və Qəndab” və s. Buta aşıqlara Ulu tanrının qismətidir. Onu Allah Taala Xızır Nəbi ilə aşiqlərə göndərir və vergi, ilhamla bağışlayır. Heç nədən, dünyadan xəbəri olmayan gənclər, hətta ömründə aşiq görməyən şahzadələr aşiq olur. Bununla bərabər aşiqlik cəmi gənclərə nə verir: aşiqlik istedadı, hər cür yarış və deyişmələrdə qələbə, müqəddəslik, yəni toxunulmazlıq və s. Mən heç yadımdan çıxara bilmirəm ki, 1962-ci ildə Zaqa- talanın Çobankol kəndində yaşı 70-i ötmüş Aşıq Kazım mənə dedi ki, İsmi Pünhan Molla Cümənin butasıdır. Mən burada bir aşığımızın buta alma əhvalatını qısa da olsa qeyd etmək istə- yirəm. Məsələn, görkəmli ustad aşığımız Abbas Tufarqanlının həyatına nəzər salaq. O, Güney Azərbaycanımızın Tufarqan mahalında yaşayan bir gəncdir. Heç bir əlamət ilə yaşıd- larından fərqlənmir. O, müxtəlif sənətlər haqqında fikirləşir və birini seçmək qərarına gəlir. Elə bu zaman gecə Xızr Peyğəm- bər peyda olur. Əlindəki cəmdə olan müqəddəs suyu içirərək xəbər verir ki, Təbriz şəhərində şəhərin bəylərbəyisi Məhəm- mədin bacısını ona buta verir. Buta Gülgəz Pəri Abbasa Allah tərəfindən göndərilən qismətidir. Butadan sonra adi bir gəncə hansı əlamət və xasiyyətlər əlavə olunur. Birinci, o, Ulu Tanrı- 47 dan vergi, ilham alır, görkəmli sənətkara çevrilir. Abbas eyni zamanda müqəddəs bir insan olur, yəni haqq aşığına çevrilir. Abbasa həm də elə ilham verilir ki, o, heç bir yarışda, deyiş- mədə məğlub olmayacaq, yəni həmişə qalıb gələcək. Abbas butasının dalınca getməyə hazırlaşır, sazını kökləyir, Tufar- qandan Təbrizə gəlir. Təbrizdə o, bəylərbəyi Məhəmmədin aşıqlar məclisinə düşür. Orada böyük, təcrübəli aşıqlar var. İndiyə qədər məğlubiyyətin nə olduğunu bilməyən Aşıq Şirvan dostu var, onunla deyişmək mütləqdir. Aşıq Abbas onunla deyişir, qalib gəlir. Bu arada o, sevgilisini də görə bilir. Ona qovuşmaq üçün yollar axtarır. Elə bu zaman İsfahanda Şah Abbas Gülgəz Pərinin gözəlliyinin sorağını alır. Onu zorla öz sarayına – hərəmxanasına gətirməyi əmr edir, hətta adamlarını da göndərir. Gülgəz Pərini Aşıq Abbasın gözləri qarşısında kəcavəyə qoyub İsfahana yola salırlar. Aşıq Abbas yol boyu kəcavənin arxasınca yanıqlı-yanıqlı qoşmalar oxuyaraq onu müşayiət eləyir. Hətta Abbası yolda zəhər quyusuna salırlar. O, quyudan salamat çıxır, çünki haqq aşığıdır. Beləliklə, Aşıq Abbas İsfahana gəlib hətta Şah Abbasın sarayına yol tapır. Onu çox çətin imtahanlardan keçirirlər. Aşıq Abbas həm haqq aşığı olması və həm də qüdrətli sənətkar olması ilə Şah Abbasın sarayından “üzü ağ” çıxır, xilas olur. Haqq aşığı olan Abbası sevgilisi ilə birikdə azad edirlər. O, xoşbəxt olur və vətənə dönür. Kim deyə bilər ki, bu, tarixi bir hadisədir, yaxud olmuş əhvalatdır. Məsələ burasındadır ki, əlbəttə, bu mənim şəxsi qənaətimdir. Şah Abbas xalqın gözəl qızlarını seçib hərəm- xanaya aparması haqqında nisbətən daha çox Aşıq Abbas şeirlər qoşub. Bu əhvalat xalqın ismətinə, namusuna toxun- maqdır. Aşıq Abbas elə özünün sağlığında bu mövzuda olan şeirlərini toplayıb dastanın ilk variantını qoşmuşdur. Sonra çox tezliklə dastan dillərə düşmüş, mükəmməl bir sənət əsəri kimi məşhurlaşmışdır. Yaxud Novruz bayramı günü anadan olduğu üçün adını Novruz qoyduqları şahzadə oğlu aşıqdan, sazdan xəbəri olmayan Novruz da yuxuda Xızr peyğımbərdən cəm 48 alır, içir və ona Misir padişahının qızı Qəndabı buta verirlər. Novruz bir gecədə gözəl aşıq-sənətkar olur. Butasının dalısınca gedir, çox çətinliklərə düşür, ölümlə qarşılaşır, dənizə düşür, kəlləgöz pəhləvanla vuruşur, qələbə çalır və butasına qovuşur. Göründüyü kimi, bütün Azərbaycan ustad aşıqlarının məhəbbət dastanlarının qəhrəmanlarının hamısının butası var. Bəs nə üçün böyük titanik sənətkar olan Molla Cümənin butası olmasın. Molla Cümənin də butası olub, bunu özü dəfələrlə etiraf edib. Biz aşığın butasını axtarmalı, aramalı, aşkarlamalı və bəkləməliyik. Aşıq deyir, “Mən işdiyim, Xızr Nəbi verən- di”, deməli Xızr Nəbi ilahi, müqəddəs cəmlə birlikdə böyük sənətkara buta da bəxş eləyib. Aşıq deyir: Mən yeddi yaşına dolandan bəri, Bəlalı başımda eşq sövdası var. Hər dərdə bir dərman veribsə Tanrı, Bəs mənim dərdimə nə davası var. Daha sonra görün Molla Cümə nə deyir: Butasız dünyada ömür sürmərəm, Səndən özgəsinə könül vermərəm, Bu işi şəninə layiq görmərəm, Cüməni özündən cida salıbsan. Aşıq deyir: “İsmi Pünhan üstdədir xeyri, şərim.” Əldə etdiyim Şəki əlyazmasının bir yerində oxuyuruq: “On beş yaşlarında bir dəfə gözəl bahar günlərinin birində sərin bir ağac kölgəsində yataraq yuxuya dalır. Bu vaxt röyasında ona badə verirlər ki, bunu içib qurtardığı hədd anası oyadır. Bildiyimiz tarixi rəvayətlərə görə də, bir çoxları röyada içmiş olduqları badənin təsirindən aşiq olurlar. Molla Cümə də həmin gündən yazmağa başlamışdır.” Təsəvvür edin ki, aşıq yeddi yaşından məhəbbət alovu ilə yanır. 15 yaşından isə artıq şeir və mahnılar qoşur. Yaxşı, gənc aşıq 15 yaşında kimi vəsf eləyirdi. Xızr ona butasının Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|