Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
37 oxuyub kitaba salmışdır. O yazır: “Əlyazmalarından biri aşığın özü tərəfindən hicri 1329-ci ildə yazıya alınmışdır, 19 vərəqdən ibarətdir, divanilər toplanmış cüngdür. Diqqət edin, bu adam cünglə əlyazmasının fərqini bilmir. Molla Cümə cüng yaz- mayıb, cüng klassik ədəbiyyatımızın nümunələri toplanmış böyük sənətkarlar haqqında müəyyən məlumat olan əlyazma – qaynaqdır, mənbədir. Yarəhmədov məqalələrində də yalnız Molla Cümənin cüngləri yazır. Kitabın müqəddiməsində sonra oxuyuruq ki, Mövlüd Yarəhmədovun əlində olan aşığın ikinci əlyazması oğlu Həsənə hədiyyə verdiyi mənbədir. Həmin əl- yazması Molla Cümə yaradıcılığı üçün əsas və səhih mən- bədir. Məncə, onun orijinalı indiyə qədər tədqiq olunmayıb. Əldə olanlar isə hamısı ondan köçürmədir. Mən Baş Göynükdə Reyhan xanımın yanında olarkən o, lütflə mənə əlyazma bağışladı. Mən bu variantın vaxtilə həmin orijinaldan köçürül- düyünü yazmışdım. Bu əlyazması üzərində 30 il işləmişəm. Bir də ona görə ki, köçürən şəxs bir o qədər də savadlı deyil idi. Mövlüd Yarəhmədov da qeyd edir ki, o aşığın oğluna hədiyyə verdiyi əlyazmasının harada olduğunu bilmir. O da yazır ki, köçürmə variantından istifadə etmişdir. Mövlüd Yarəhmədov yazır ki, ikinci əlyazmasında 1200-ə qədər şeir var, bunu da o, divan adlandırır. Ancaq məsələ burasındadır ki, o, bu əlyaz- malarının harada olduğu, kimdə olduğu, hansı yerdə olduğu haqqında heç nə yazmır. Mən Şəki-Balakən zonasını qarış- qarış dolaşıb aşığın şeirlərini toplamış və xüsusi şəxslərdən (hamısının da adlarını qeyd eləmişəm) 4 əlyazmasını almışam. Onlar üzərində illərlə işləmişəm. Əlyazmalarının məzmunu, quruluşu haqqında çox dəqiq məlumatlar vermişəm. Daha sonra Mövlüd Yarəhmədov davam edir: “Molla Cümənin şeir- ləri olan başqa üç əlyazması da var. Bu əlyazmalar yazılarkən katiblər ciddi sərbəstliyə yol vermiş (heç bir sərbəstliyə aid misal, fakt göstərilmir – P.Ə.), şairin şeirlərində yersiz əməliyyat aparmış, lazımsız dəyişikliklər etmişlər. Çoxunda sənətkarın dili və şeirlərin həcmi nəzərə alınmamış, ixtisarlara 38 yol verilmişdir. Əlbəttə, bütün bunlar Molla Cümə şeirlərinə etinasızlıqdan deyil, zamanın, dövrün katiblərə verdiyi geniş imkanlardan irəli gəlirdi”. Belə bir sual ortaya çıxır. Haradadır bu əlyazmaları? Mövlüd Yarəhmədov onları haradan əldə elə- yib, üzərində iş aparıb. Məqalələrin birində deyir ki, əlimizdə Molla Cümənin 400 səhifəlik əlyazması var. Kitabda müqəd- dimənin bir yerində o yazır: “İstər əlyazmalarında, istərsə də çap kitablarında bir sıra nöqsanlar var. Əvvələn, qeyd etmək lazımdır ki, haqqında söhbət açdığımız əlyazmaların heç birisi Molla Cümənin ədəbi irsini tam əhatə etmir. İkincisi, bu vaxta qədər çap olunmuş şeirlərin hamısı şifahi məxəzlərdən (?) toplandığı üçün həddindən artıq söz, misra, ifadə, üslub təhriflərinə, yersiz ixtisarlara və lazımsız artırmalara yol veril- mişdir”. Əlyazmalarına kimlər əl gəzdirib, səhvlərə yol verib, bir müddətdən sonra biz ona aydınlıq gətirəcəyik. Məsələ bura- sındadır ki, məqalələrində, kitabın müqəddiməsində böyük sə- nətkarın bədii yaradıcılığından, sənətinin məziyyətlərindən, bənzərsiz şeirlərinin məzmun və forma xüsusiyyətlərindən, Molla Cümənin poetik aləmindən bir kəlmə də olsa danışmır. Nə desə də, şifahi, yaxud yazılı mənbələrə əsaslanaraq titanik bir sənətkarın hərtərəfli fəaliyyətini qiymətləndirə bilmək iqtidarına malik deyil. Bununla bərabər diqqət edin, o, Molla Cümə yaradıcılığı haqqında nələri şərh edir: “Mövcud ictimai quruluş bir sədd kimi Molla Cümənin qarşısını kəsmişdi. Qoluzorlular, darfikirli ailə başçıları İsmi-Pünhanı sevmədiyi, məhəbbəti, sevgini pulda, var-dövlətdə görən Paşa bəy adlı bi- risinə zorla ərə vermişlər. Qız məhəbbət, sevgi, eşqində yan- mış, Molla Cüməni unuda bilməmişdir. Zamanın ədalətsiz qa- nunları onu vaxtsız məhv etmişdir. İsmi-Pünhan 1899-cu ildə həyatla vidalaşmışdır.” Yaxud başqa bir misal. “Yaratdığı şeir nümunələrində antoqonist siniflər arasında mövcud olmuş ziddiyyətlər yoxsul xalqın kədər və həyatı incəliklə təsvir olunmuşdur.” Müəllif sonra Molla Cümənin həyatının müəyyən sahələrini, məqam- 39 larını göstərməyə çalışır. Bunların da heç bir şifahi və yazılı mənbə, qaynaq və əsasları yoxdur. Hamısı göydən asılı qalır. Məsələn, o yazır ki, Molla Cümə oxumaq üçün Marsan kən- dinə Hacı İbrahim Əfəndinin hücrəsinə gedir. Qeyd edək ki, heç bir mənbədə və şifahi xatirələrdə belə aşığın Marsana oxu- mağa getməsi haqqında məlumat yoxdur. Çünki Hacı İbrahim Əfəndinin mədrəsəsi məhz Aşağı Göynükdədir. Mən aşığın ilk kitabında da (1966) Molla Cümənin Aşağı Göynükdə təhsil aldığını yazmışam. 1961-ci ildə fərdi ekspedisiya zamanı Şəki- də internat məktəbinin müəllimi Cahangir Qazıyevlə tanış oldum. O vaxt “Nuxa fəhləsi” qəzetində çap elədiyi məqaləsini lütflə mənə hədiyyə verdi. Orada da yazılıb ki, Hacı İbrahim Əfəndinin məktəbi Aşağı Göynükdədir. Molla Cümə də təhsi- lini orada alıb. Molla Cümə müxəmməslərinin birində Hacı İbrahim Əfəndinin məktəbinin adını çəkir: İbrahim Əfəndinin Məktəbi haqq cənnətidir. Molla Cümə haqqında yazan Dilrüba Qiyasbəyli də aşı- ğın məhz Aşağı Göynükdə Hacı İbrahim Əfəndinin məktəbində oxuduğunu söyləyir. Kiçik bir haşiyə. Dilrüba Qiyasbəyli Azərbaycan Tibb Universitetinin müəllimidir. Bir gün o, mənimlə görüşdü və dedi ki, Paşa müəllim, mən Molla Cümə haqqında namizədlik dissertasiyası yazmaq istəyirəm. Mən onun bu fikrini bəyən- dim, məsləhətlər verdim, hətta onun elmi rəhbəri olmağa da razılıq verdim. Sonra bir neçə dəfə görüşdük, zəngləşdik. “Elm və həyat” jurnalında Dilrüba xanımın Molla Cümə haqqında böyük bir məqaləsi də çap olundu (1971, № 6). Hətta müəyyən məruzə üçün onun tezislərini də redaktə eləmişdim. D.Qiyas- bəyli məqaləsində yazır ki, o, 1970-ci ildə avqust ayında Şəki- Zaqatala zonasında olub, aşıq Hacıbala və Məhəmməd Həsrə- tovla da görüşüb, söhbətlər aparıb. Sonralar Dilrüba xanımın səsi-sorağı gəlmədi. Məncə, o, daha böyük aşığın yaradıcılığı ilə məşğul olmayıb. Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|