Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
286 Olanda üzbarı fələk. İbtətamizdir ki, Molla Cümə mifologiya ilə bağlı şeir- lərini əsasən Ulu Tanrıya müraciətlə başlayır. Bu cəhətdən «Yarəb» rədifli qoşma üstündə iri həcmli şeir diqqətə layiqdir. Aşıq bu şeirini «surə» adlandırmışdır. Bir diləkdir dərgahımdan istərəm, İsmindir min birə bağışla yarəb. Dil duada üzüm göydə səsdərəm, Həbib pirü-nurə bağışla yarəb. Ol huri-qılmana səkkiz uçmağa (cənnət) Leylə türqədirə bağışla yarəb. Furqandan Zabura İncil Törata, Abi kövsərə bağışla yarəb. Musa gündə min bir kəlmə danışan, Ol Sinayə, Tura bağışla yarəb. Yüz igirmi dörd min gələn Nəbiyə, Xatəmil-Muxtara bağışla yarəb. Övliya məkanı Məkkə, Mədinə, Şam ilə Buxara bağışla yarəb. Yunisi dəryada saxlayan maha, Yeddilər, qırxlara bağışla yarəb. Molla Cümənin bu şeiri 13 bənddir. Diqqət ediləndə görünür ki, aşıq hər bir bənddə İslam mifologiyasının motiv- ləri, obrazları və əhvalatları ilə şeirini aşkarlayır. Dünya dinlərinin dörd kitabı, Musa peyğəmbərin Tur dağında söhbətləri, yüz igirmi dörd min nəbinin fəaliyyəti Xeyr-Şər yazıları Lövhi-Məhfuz, qəriblərin dadına çatan Xızr peyğəmbər, Müqəddəs Məkkə, Mədinə və sairə aşığın şeirinin əsas iştirakçılarıdır. Molla Cümə bununla özünün islam dün- yasına, dini əfsanələrə, mifoloji motivlərə vaqifliyini büruzə verir. Molla Cümənin bilavasitə mifoloji süjetlərə həsr edilən şeirlərindən biri də «Mədəd» rədifli müxəmməsidir. Aşıq özü bu şeiri «minacat» adlandırmışdır. Qax rayonunun İlisu kəndin- 287 də olanda Yunis Təhməzov mənə aşığın böyük bir əlyazmasını hədiyyə vermişdi. Deyirdilər ki, guya Yunis dayı Molla Cümə- nin bəzi şeirlərini Quran kimi avazla oxuyur. İndi mən anladım ki, Yunis dayıda məhz bu tipli şeirləri olmuşdur. Belə şeirlər Molla Cümənin bütünlükdə İslam mifologiyasına və həm də Şərqin məşhur mifoloji süjetlərinə və obrazlarına yaxından tanışlığını sübut edir. Mifologiyaya, mifoloji süjetlərə həsr edi- lən şeirlərdə elə obraz və süjetlərə rast gəlirsən ki, açılması şəx- sən mənim üçün müşgül işdir. Halbuki bu obraz və süjetlərin sirlərinə Molla Cümə bütün təfərrüatı ilə vaqif olmuşlar. Hey- ran olursan ki, böyük sənətkar bunları nə vaxt, harada və necə öyrənmişdir. Özü də Baş Göynükdə oturub. Doqquz yüz əlli yaşayıb Nuh getdi dünya səndən Çox möcüzat zühur oldu Şüheybin əsasından Daş içindən çıxdı dəvə Salehin duasından Zəkəriyyə girdi ağaca Yardılar qafasından Qoyun kimi boğazlanan Yəhya Məlildən mədəd. Mən onu bilirəm ki, Saleh, Zəkəriyyə, Yəhya, Məlil bunlar peyğəmbərlərdir. Ancaq onların həyatı, fəaliyyəti, vəzifəsi haqqında heç bir məlumatım yoxdur. Aça da bilmə- dim. Vasim müəllimə də zəng eləmək istədim, o da baş tutmadı, evdən də çıxa bilmirəm. Bunlar qaldı gənc həmkar- larımın öhdəsinə. Mən «Mədəd» rədifli müxəmməsin daha bir neçə bəndini misal gətirib mifoloji köklərini açmağa çalışa- cağam. Gecə-gündüz duam budur Cabbar Cəlildən mədəd... Adəmin cəsədi yoğrulan O Abi gildən mədəd. 288 Sonra: Əyub yaman dərdə düşdü Əridi cismi canə Sultan ikən Bilqeyisi Qul etdilər Süleymanə İbrahim Xəlil dost yoluna Oğul verdi qurbanə Quyu içinə düşdü Yusif Dua etdi Sübhanə Ağlar qalan Yaqub təki Çeşmi alildən mədəd. Burada Əyyub, Bilqeyis, Süleyman, İbrahim Xəlil, Yusif, Yaqub, Sübhan kimi mifoloji obraz və tarixi şəxsiy- yətlərin adları çəkilir. Məlum olsun ki, hər bir adın, şəxsin arxasında böyük mifoloji əhvalat, hadisə və süjetlər var. Bunların hamısı bütün təfərrüatı ilə Molla Cüməyə məlum olmuşdur. Şeirin başqa bir bəndinə nəzər salaq: Dəryada balıq qarnında Yunis oxur halətə Dörd yol öldü carcuz Nəbi Çıxdı axır səlamətə Tutdu Əli Zülfüqarı Çalışdı qəzəvətə Kərbalada Həsən, Hüseyn Təslim oldu cənnətə Mustafanın çeşmi-nuru Ol iki güldən mədəd. Müxəmməsin bu bəndi müxtəlif və kifayət qədər mifo- loji, dini geniş yayılmış əhvalatlar üzərində qurulmuşdur. Bun- ları Molla Cümə böyük ustalıqla, sənətkarlıqla şeirə salıb dinlə- yicilərinə çatdırmışdır, bir az da dəqiq desək, təbliğ eləmişdir. Yunisin dəryada balıq qarnında qalması Həzrət Əlinin Zülfü- qarla qəzəvətə çalışması, Məhəmməd peyğəmbərin nəvələri 289 Həsən və Hüseynin Kərbəla faciəsində cənnətə vasil olması və sairə əhvalatları göstərmək olar. Müxəmməsdə daha maraqlı və xüsusilə də İslam mifologiyasının süjetləri obraz və əhvalatları ilə bağlı bəndlər vardır: Yüz igirmi dörd min Nəbi Dünyaya gəlmiş zühur, Yeddi qat yer, yeddi qat göy Ərş, Kürs, Qaf, Tur Şəms, Qəmər, Mələk, Nücum İns, cins, mari mur. Yüz sühufnan endi Tövrat Fürqani, İncil, Zabur İxlasnan yasin Taha Oxuyan dildən mədəd. Mənə belə gəlir ki, müxəmməsin bu bəndinə şərh verməyə ehtiyac yoxdur. Birinci misradan sonuncu misraya qədər sırf mifoloji və dini rəvayətlərdir ki, aşıq bunları şeirə salıb dinləyicilərinə çatdırır. V Ə S İ Y Y Ə T Molla Cümə yaradıcılığı ağzında möhkəm qıfıl olan böyük və sirli bir sandıqdır. Sandığın içində olan dünya, aləm, insanlıq, təmiz və ülvi eşqə məhəbbət, islama, Ulu Tanrıya olan məhəbbət ilə dolu sənət nümunələri toplanmışdır. Mən profes- sor Paşa Əfəndiyev bu bənzərsiz bədii nümunələri dənə-dənə toplayıb qorxusuz, xatasız bir sandıqda yerləşdirmişəm. İndi mən ey mənim həmkarlarım, cavan aşıqşünaslarımız bu sandığın açarını da, içindəki dünya dolu mənəvi sərvəti də sizə yadigar verirəm, bağışlayıram. Qollarınızı çirməyin, qələmlə- rinizi itiləyin. Azərbaycan xalqının əsrlər boyu yaratdığı, inki- şaf etdirdiyi aşıq sənətinin ənənələri ilə silahlanıb, təhlil edib, Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|