Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Renessans dövründə maşınqayırma 154 1.7. Renessans dövründə maşınqayırmanın inkişafı (XV −
O rta əsrlərdə mövcud olan roma-german hökmranlığı XIII əsrdən başlayaraq tədricən tənəzzülə uğramağa başlayır. Italiya ərazisində getdikcə daha çox hakimiyyət əldə edən Papanın təsiri altında bu ərazilərdə kiçik dövlətlər yaranırlar. Yeni yaradılan mühitdə sənətçilik, peşəkarlıq sürətlə inkişaf edir. Sənətçilik getdikcə sərbəst fəaliyyət göstərərək, peşəkarlıq üsulları və texnikanın tədricən ixtisaslaşmış və elmi əsaslar üzərində inkişaf etdirilməsinə səbəb olurdu. Bu yeni inkişaf ərəfəsində orta əsrlərdən fərqli olaraq ayrıca şəxslərin – mühəndislərin, ixtiraçıların yeri və rolu getdikcə daha aydın görünməyə başlayır. Orta əsrlərdə görülən işlərin bütöv bir işçi kollektivinə bağlı olduğu halda, yeni dövrdə ayrı-ayrı insanların əqli əməyi öndə dururdu. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, sənətlə məşğul olan şəxs özünü individumdan yüksək hiss edirdi. Bu ənənə texnikanın yeni dövrdə − renessansda inkişafını müəyyənləşdirmişdir. Yeni dövrdə texniki sənətçiliyi və incəsənəti demək olar ki, bir- birindən ayırmaq mümkün deyildi. Bu onunla bağlı idi ki, işlər transsendent ideyaya xidmət edirdi və sənətçilər bu ideya arxasında tanınmaz qalmaq istəyirdilər. Renessans dövrünün başlanması ilə texniki ixtiraçılıq həvəsi və incəsənətçilik istedadı birlikdə təmsil olunurdu. “İncəsənət mühəndisi” renessans üçün xarakterik olaraq, o dövrün bir çox məşhur adamlarının birləşdiyi qrup üçün səciyyəvi idi. Orta əsrdən renessans dövrünə tarixi keçid uzun çəkən və mürəkkəb bir proses olmuşdur. Bu keçid XIV əsrdən başlayaraq şəhərlərdə mövcud olan iqtisadi-texniki və mədəni inkişaf əsasında baş vermişdir. Odlu silahların ixtirası və döyüş texnikasının inkişafı nəticəsində orta əsr feodal cəmiyyətinin quruluşu zəifləməyə başlamışdır. Yeni cəmiyyətin yaranmasında əsas
impuls keçmiş
yunan-roma mədəniyyətinə olan mənəvi ehtiyacdan irəli gəlirdi. Yeni dövrə keçid prosesi Avropada edilən ixtiraların nəticəsində güclənən ticarət tərəfin-
Renessans dövründə maşınqayırma 155 dən də təsirə məruz qalmışdır. Renessans dövrü tarixçilər tərəfindən zaman və məkandan asılı olaraq müxtəlif formada qiymətləndirilir. Burada fərq baxımından vahid epoxadan danışmaq çətindir. Məsələn, renessans İtaliyada XIV əsrdə başladığı halda, Orta və Şərqi Avropada onun başlanğıcı XVI əsrə təsadüf edir [1.19, 1.79 − 181]. Renessans öz mənasına görə antik incəsənət və ədəbiyyatın yenidən doğulması deməkdir. Bu yeniləşmə incəsənətlə bərabər arxitektura, dövlətçilik nəzəriyyəsi, elm və o cümlədən, insanlarla təbiət arasında baş verən qarşılıqlı münasibətə də aid idi. Renessans dövründə İtaliyadan öz mənbəyini götürən və Fransaya yayılan humanistlərin ədəbiyyat hərəkatı incəsənət ilə sıx bağlı idi. Mənəvi yeniləşmənin üçüncü istiqaməti dində Martin Lüterin və başqa reformatorların işləri ilə müəyyən olunurdu. Bu dövrdə insanların həyatının yeni formada qiymətləndirilməsi ilə müşaiyət olunan yeni düşüncə tərzi formalaşmağa başlayır. Yeniləşmənin əsasında yunan- roma antik mədəniyyəti və xristian dininin dəyərləri dururdu. Renessans dövrünün Avropada mövcud olduğu vaxt əsasən XV-XVI əsrlərə aid edilir [1.79]. İnsan əməyinə olan maraq əmək vasitələri və üsulları, həmçinin onların daha da inkişaf etdirilməsi imkanlarını əhatə edirdi. Burada Heron, Filon və Vitruvi kimi antik dövr mühəndislərinin işlərinə istinad edilirdi. Qütenberqin (alm. Gütenberg) 1450-ci ildə ixtira etdiyi kitab çapetmə üsulu texnika elminin yayılmasında əvəzsiz rol oynamışdır. Əqli əməklə məşğuliyyət renessans dövründə fərdi işlərin universallaşdırılması ideyası ilə bağlı idi. Bu dövr üçün məşhur şəxsiyyətlər incəsənət və elmi-texniki yaradıcılığı birləşdirmək qabiliyyətinə malik idilər. Bu xüsusiyyət empiriya, nəzəriyyə və praktikanı bir yerdə cəmləşdirirdi. Renessans dövrünün bir çox ixtiraları, təcrübələrin nəticələrinin sistemləşdirilmiş analizinə əsaslanan, ümumi
nəzəriyyələr bazasında layihələndirilən konstruksiyalardan ibarət idi. O da məlumdur ki, bu dövrdə mühəndis Renessans dövründə maşınqayırma 156
ixtiralarının bir çoxu praktikada öz tətbiqini tapmamışdır. Bu texniki yeniliklərin, renessans dövründə tətbiq olunmaması səbəblərindən biri emalatxana ustaları tərəfindən göstərilən müqavimət idi. Digər tərəfdən, yeniliklərin bir çoxu zəmanəni qabaqlamış idilər. Bu maşınların o dövrdə yaradılması yeni material və emal üsülları ilə bərabər yeni enerji mənbəyi də tələb edirdilər, məsələn: Leonardo da Vinçinin vertolyot modeli. Ümumiyyətlə, renessans dövrünün başlanması ilə maşınqayırmanın və eləcə də texnikanın inkişafına təkan verən incəsənət mühəndisləri demək olar ki, İtaliyada yaşamışlar. 1453-cü ildə Konstantinopolun türklər tərəfindən işğalı orada yaşayan peşəkarların kütləvi şəkildə İtaliyaya üz tutmasına gətirib çıxarmışdır. İtaliyanın müxtəlif şəhərlərində cəmləşən bu mütəxəssislər yeniləşmə dövründə inkişaf mühitinə böyük təsir göstərmişlər. Florensiya və Sienna şəhərləri öz inkişaf sürəti ilə başqalarından fərqlənirdilər. Bu inkişafın təsiri sonralar Avropanın başqa ərazilərinə də yayılır. Əsasən İngiltərə və Almaniyada müasir maşınqayırmanın əsası sayıla biləcək texniki elementlərin ixtirası və yayılmasına rast gəlinir. Renessans dövründə Avropada çoxlu mühəndislər maşınqayırmanın inkişaf etdirilməsi istiqamətində fəaliyyət göstərmişlər. Növbəti bölmələrdə bu mühəndislərin cəmiyyətdə tutduğu mövqelər tədqiq edilərək, onların araşdırdıqları bu və ya digər texniki məsələnin həlli yollarının maşınqayırmanın inkişafındakı rolu ayrı-ayrılıqda təhlil olunmuşdur.
Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|