Mateusz Werner Bez fundamentów
Yüklə 184,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
19 Bez fundamentów jego utworach 41 , pojawiło się równolegle z wczesnymi pismami Freuda i in- tuicjami licznych innych pisarzy. Wśród nich na największą uwagę zasługuje Henrik Ibsen jako autor dramatu Peer Gynt (1867), w którym przedstawił dwie koncepcje „ja” tytułowego bohatera; żadna z nich nie prezentuje „ja” pojętego jako coś stałego i dającego oparcie. Podobnie postąpił w wiele lat później Strind- berg, kreśląc koncepcję psychiki swoich postaci dramatycznych w „Przedmowie do Panny Julii” (1888) 42 . Rolę Strindberga należy uwypuklić także dlatego, że należał do nielicznej grupy pisarzy swoich czasów, którzy posiedli imponującą erudycję w dziedzinie gwałtownie się wówczas rozwijającej psychologii. Rozszerzenie przez Freuda własnych teorii, uzupełnienie ich o podstawę metafizyczną, wreszcie przekształcenie w koncepcję filozoficzną dokonywało się stopniowo od roku 1915 i zapoczątkowało ogromny wpływ jego samego i jego uczniów na kulturę Zachodu, na literaturę piękną, film, sztuki plastycz- ne, a także na myślenie potoczne. Nie bez racji mówi się niekiedy o rewolucji psychoanalitycznej. Teorie Freuda wprawdzie ostro krytykowano, ale liczne publikacje wieszczące zmierzch psychoanalizy trafiły w próżnię; psychoana- liza przetrwała krytykę i liczne kryzysy, przemieniając się, ale nie znikając. Stanowi nie tylko trwale obecny w świadomości zachodniej element myślenia, ale i nadal stosowaną formę psychoterapii. Na pierwszy ogień krytyki Freuda poszła świadomość, która w XIX wieku była uważana za dominujący aspekt psychiki i zachodzących w niej procesów. Freud zdetronizował świadomość radykalnie: nie jest ona niezbędną cechą życia psychicznego, a zjawiska nieświadome nie tylko istnieją, ale to one de- cydują o procesach psychicznych. Nieświadomość zawiera treści wyparte ze świadomości. Pewna zaś część treści psychicznych i aktywności wyobrażają- cych popędy nigdy się do świadomości nie dostanie z powodu ścisłej cenzury sprawowanej przez nieświadomość. Nieświadomość nie zna negacji, wątpliwości czy zróżnicowania stopni pewności. […] Nieświadomymi procesami rządzi zasada przyjemności, działają one niezależnie od rzeczywistości i nie znają wymiaru czasu. W nieświadomości reprezentowane są zwłaszcza dziecięce pragnienia; stale dostarczają one silnej motywacji dla poszukiwania zaspokojenia, bez względu na rzeczywistość i logiczne myślenie. Treści nieświadome można w przybliżeniu utożsamiać z tym, co w teorii strukturalnej określone zostało mianem id, jednakże nieświadome są także różne aspekty ego (mechanizmy obronne, afekty itd.) oraz superego (normy moralne). 43 41
E. Törnqvist, Strindbergian Drama. Themes and Structure, Almqvist&Wiksell International, Stoc- kholm 1982, s. 75-87. 42 Por. A. Strindberg, Przedmowa do Panny Julii, [w:] Wybór dramatów, wyb. i przeł. Z. Ła- nowski, wstęp L. Sokół, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1977, BN II 185, s. 100. 43 B. E. Moore, B. D. Fine, Słownik psychoanalizy, przekł. E. Modzelewska, Wydawnictwo Jacek Santorski&Co, Warszawa 1996, s. 179. 20 Michał Januszkiewicz, Lech Sokół, Mateusz Werner Jednym z najważniejszych założeń psychoanalizy Freuda jest hipoteza głosząca, że popędy, a nie rozum kierują postępowaniem człowieka. Popęd jest pojęciem z pogranicza tego, co psychiczne i tego, co somatyczne, jako psychiczne wyobrażenie bodźców pochodzących z wnętrza organizmu i docierających do psychiki jako miara żądania dotyczącego pewnej pracy, które zostało postawione psychice w związku z jej powiązaniem z ciałem. 44
Według Freuda popęd może działać bez związku z określonym sposobem, w jaki się wyraża. Definicja Freuda odnosi się do świadomych, przedświadomych lub nieświadomych psychicznych wy- obrażeń bodźców, wynikających z działania procesów fizjologicznych i […] nie zakłada istnienia specyficznego wzorca reakcji, wyrażającego się w określonych zachowaniach. 45
Freud ostatecznie wyróżnił dwie bardzo ogólne tendencje ujmujące kwestię popędów: libido, określane także jako Eros, i agresję, nazywaną popędem śmier- ci czy Thanatosem. Libido – w szerszym od potocznego znaczeniu – pojawia się we wszelkich procesach fizjologicznych i psychologicznych, które zmierzają do syntezy oraz we wszelkich pozytywnych aspektach relacji międzyludzkich i w pozytywnych motywacjach większości działań. Z kolei krytykowany przez polemistów Freuda popęd śmierci uchodzi za element spekulatywny jego kon- cepcji psychoanalizy. Jak się zdaje, bardziej pozytywny stosunek do popędu śmierci mają filozofowie czy odwołujący się do freudyzmu badacze i twórcy literatury, sztuki oraz tak zwani bezinteresowni czytelnicy. Zagadnienie „ja” ludzkiego, rozumianego jako ego oraz superego i id, jeśli posłużyć się mocno kontestowaną tradycją polskiego przekładu, w oryginale zaś ujmowanego jako das Ich, das über-Ich i das Es, czyli ja, nad-ja i to 46 , należy do najważniejszych i najpowszechniej przyjętych terminów Freudowskich. W trylogii Strindberga Do Damaszku trzy postacie, na które rozszczepiony został bohater (Nieznajomy wraz z niepokojąco z nim związanymi Żebrakiem i Spowiednikiem), najczęściej interpretowane są przez krytykę jako wcielenia: ego (Nieznajomy), id (Żebrak) i superego (Spowiednik). Ta interpretacja jest ku- sząca i wydaje się niewzruszenie prawdziwa. U Freuda „ja” ma dwa znaczenia, w zależności od tego, czy termin pochodzi z wcześniejszego czy późniejszego, 44 Z. Freud, Popędy i ich losy, przeł. K. Rak, [w:] Z. Rosińska, Freud, Warszawa 1993, s. 121-122; cyt. wg B. E. Moore, B. D. Fine, op. cit., s. 214. 45 B. E. Moore, B. D. Fine, op. cit., s. 215. 46 Opowiadając się za przyjęciem dosłownego przekładu niemieckich terminów opieramy się na obronie Freuda przed nietrafnymi decyzjami angielskojęzycznych tłumaczy przedstawionych przez Bruno Bettelheima w jego książce Freud i dusza ludzka, przeł. D. Danek, PIW, Warszawa 1991; por. także Notę tłumaczki, s. 12-13.
Yüklə 184,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|