matnda informativlik o‘ziga xos tarzda bo‘ladi. Oddiy xabardan farq
qiladi. Estetik maqsad yuklangan bo‘ladi. Narrativ,
deskriptiv,
argumentli, didaktik kabi matn tiplari tarkibida keladi. Masalan,
Abdulla Qodiriy «O‘tkan kunlar» romani yakunida shunday bir
xabarni keltiradi:
Keyingi Marg‘ilon borishimda yaqin o‘rtoqlardan Yodgorbek
to‘g‘risini surishtirib bildim: Yodgorbek ushbu asrning o‘n to‘qqiz va
yigirmanchi ochliq
yillari miyonasida vafot qilib, undan ikki o‘g‘ul
qolibdir. O‘g‘ullaridan bittasi bu kunda Marg‘ilonning mas’ul
ishchilaridan bo‘lib, ikkinchisi Farg‘ona bosmachilari orasida ekan.
Bu kunda nomu nishonsiz, o‘luk-tirigi ma’lum emas, deydilar.
Bu ham xabar mazmunli matn hisoblanadi. Lekin asar ichida
emas balki, ilova sifatida keltirilgan. Asar qahramonlarining hayotdan
olinganligini ta’kidlash, bunga kitobxonni ishontirish istagi bilan
kiritilgan. Bu haqda asar avvalida ham yozuvchi alohida ta’kidlagan
edi:
«xalqimizni
shu
zamonning
«Tohir-Zuhra»lari,
«Chor
darvesh»lari,
«Farhod-Shirin»
va
«Bahromgo‘r»lari
bilan
tanishdirishka o‘zimizda majburiyat his etamiz.» Balki,
yozuvchi,
ushbu qahramonlar taqdiri qanday kechganligi haqida kitobxonlarga
xabar berishni xohlagandir, balki,
romanni davom yettirajagini, agar
davom ettirilsa, voqealar shu mazmunda bo‘lishi mumkinligi haqida
xabar berayotgandir. Bu bizga qorong‘u, lekin
keltirilgan matn xabar
mazmuniga ega. Asar ichida yozuvchi tomonidan keltirilgan turli
havolalar ham informativ xaraktyerda bo‘lishi mumkin. «O‘tkan
kunlar»da muallif Musulmonqulning dovyurakligi haqida shunday
havolani keltiradi:
Musulmonqulning o‘zi ham favqulodda yuraklik edi. 1853 m.
tarixida Musulmonqul qo‘qonlilarga
asir tushib, uni to‘pdan otib
o‘ldirish uchun dordek bir narsaning ustiga o‘tquzurlar. Ikkinchi
tomondan to‘pka o‘t berish kutiladir. Shu vaqtda kishilar
Musulmonquldan
so‘raydilar:
«Endi
qalaysan,
cho‘loq?»
Musulmonqul kulibkina javob beradir: «Alhamdulilloh,
hali ham
sizlardan yuqori bir yerda o‘ltiribman!»
Dostları ilə paylaş: