Mavzu: Darsdan tashqari o’ynaladigan harakatli o’yinlarni o’tkazish metodikasi

Komandalarga bo’lish. 
•
Komandalarga bo’lish har xil usullar bilan o’tkaziladi.
•
Raxbarni ixtiyori bo’yicha, shunday xolatda, qachonki kuchlari teng bo’lgan,
komandani tuzish kerak bo’lganda, o’ynovchilar komandalarga bo’linadi. Bu usul
katta sinf o’quvchilari bilan murakkab harakatli va sport o’yinlarini o’tkazishda
qo’llaniladi. Bunday usulda o’ynovchilar komandani tuzishda o’ynovchilar faol
ishtirok etishda qatnashmaydilar.
•
O’ynovchilarni sanash yo’li boshi komandalarga bo’lish mumkin: bitta safda turib,
bir-ikki deb sanaydilar; birinchi raqamlilar bitta komandani, ikkinchi raqamlilar
boshqa komandani tashkil qiladilar. Xuddi shunday usulda 3-4 komandaga xos
bo’lish mumkin. Bu esa tez usul bo’lib, uni xamadan ko’ra ko’proq tez-tez jismoniy
tarbiya darslarida foydalanadilar.
•
O’yin bo’yicha oxirgi ikkita usul, o’tkaziladigan dars uchun juda qulay, chunki ular
ko’p vaqtni talab qilmaydi va bitta mashq turidan boshqa turiga tashkiliy ravishda
o’tishga imkon beradi.
•
Shuningdek til biriktirish bo’yicha komandalarga bo’lish usuli ham qo’llaniladi.
O’ynovchilar juft –juft bo’linib (taxminan kuchlar teng bo’lgan), kapitanlarini
(boshliqlarini) saylashadilar, o’zlari kim bo’lishlarini gaplashib olganlaridan keyin,
ularga nom quyib kapitanlarini saylaydilar. Bunday usulda komandalarga bo’lish
qariyb kuchlari xardoim teng bo’ladi. Bu usulni bolalar juda yaxshi ko’radilar,
chunki u o’ziga xos o’yin xisoblanadi, lekin uni faqat shunday xolatda qullash
mumkinki, unda o’yinchi vaqtga chegaralanmagan bo’ladi (asosan dorsdan tashqari
vaqtda o’tkaziladi).

---

O’YIN JARAYONIGA RAXBARLIK QILISH. 
O’YNOVCHILARNI XULQINI VA O’YINNI BORISHINI
KUZATISH 
•
O’yinni va o’yin vaqtida bolalarni fe’l-atvorini, xulqini birmuncha darajada
o’zlashtirishi uni to’g’ri boshqarishiga bog’liq bo’ladi.
•
O’yinni o’z vaqtida tashkiliy ravishda boshlash juda zarur. Vaqtida
boshlanmasdan ushlab turish o’yin qatnashchilarini o’yin oldi xolatini
pasaytiradi, bolalarni o’yinga tayyorgarligini pasaytiradi. O’yinni
boshlanishini to’xtatib qolish faqatgina shu xolatda bo’lish mumkinki,
qachonki o’yin qatnashchilari komandani harakat qilish rejasini muxokama
qilganda. O’yin shartli signal bo’yicha boshlanadi (Komanda, xushtak,
chapak chalganda qo’lni yoki bayroqni silkitganda). Har xil buyruqda
bolalarni harakat reaktsiyasini tezligini va aniqligini rivojlantirish uchun
turli-tuman buyruq va signallarni ishlatishini tavsiya qilinadi. Rahbar
belgilangan signal xaqida bolalarga oldindan aytib qo’yadi, shuning uchun
barcha o’yinchilar o’yinni mazmunini tushuntirish va tegishli joylarni
egallashlari kerak.
•
Keyinchalik raxbar o’yinni borishini diqqat berib ayrim o’yinchilarni xulq-
atvori, xulqlarini kuzatib baradi va ularni harakatini yo’naltiradi.

---

•
Bolalarni o’yin qoidalariga ongli ravishda rioya qilishga o’rgatish kerak. O’yin
qatnashchilari o’yin qoidalarini o’yinni tushintirish vaqtida bilib oladilar, lekin
ularga agarda oldingi o’yin qoidalari yaxshi o’zlashtirilgan bo’lsa, ham, lekin
ularga u to’g’risida o’yin jarayonini tez-tez eslatib turishi va to’ldirib borishi kerak.
Agarda ko’pchilik o’yinchilar bir xil xatoga yo’l qo’yadigan bo’lsalar, unda u
o’yinni to’xtatadi va o’yinga o’zgartirishlar kiritadi.
•
Rahbar murakkab o’yinlarni o’tkazishda dastlab bolalarni asosiy o’yin qoidalari
bilan tanishtiradi, so’ngra o’yinni borish davomida qo’shimcha qoidalarni kiritadi.
•
O’yin keskin buyruq, baqiriq yoki chaqiriq bilan to’xtatish man etiladi. Shuning
uchun bolalarni xushtak bo’yicha “Diqqat!” shartli signali bo’yicha to’xtatishga
o’rgatish kerak.
•
Hammadan ko’proq o’ynovchilar o’zlarini ijodkorligini shunday o’yinlarda,
namoyon qiladiki ya’ni ularga yoqadigan o’yinlar tez-tez namoyon bo’ladi.
Raxabar bolalarni o’yinga qiziqtirish, bilish ularni ergashtira bilishi kerak. Buning
uchun bolalarni imkoniyatlari va qiziqishlari ularni xoxishi va kayfiyatiga
pedagogik jixatdan to’g’ri va ularni xis-tuyg’uga mos kelishini xisobga olgan xolda
rahbarlik qiladi; ba’zi xollarda o’zini xulqi bilan bolalarni ergashtirib, o’yinda
qatnashadi. Rahbar shu bilan bir vaqtda, o’yinga qiziqib ketmasdan, balki o’zini
pedagogik vazifasini ham esdan chiqarmaslik kerak. O’yinda qatnashishi bilan
birga, u nafaqat o’yinchilarda qiziqishni oshiradi va ayrim vaqtlarda ularga aloxida
usulni, ayrim taktik kombinatsiyalardan dadili va yaxshilab foydalanishni ham
ko’rsatadi.
•
Agarda rahbar o’yinda qatnashmaydigan bo’lsa, o’yinni kuzatish vaqtida, u o’yin
qatnashchilari bilan birgalikda yutuq va kamchiliklarini birgalikda ko’rib chiqiladi.

---

•
O’yinchilarga 
topshirilgan, 
vazifani 
va 
u 
qoidalarni 
vijdonan
bajarishgandagina ongli intizomga erishish mumkin. Ongli intizom 
o’yinni
juda yaxshi 
o’zlashtirishga va uni qatnashchilariga yaxshi kayfiyat
bag’ishlashiga yordam beradi. Natijada o’yin yana ham ko’proq qiziqarli
bo’lib boradi. Bolalarda o’yinda o’zini tutishini ongli munosabatda bo’lishini
tarbiyalaydi, ularni 
o’rtoqlarini mardonavor harakat qilishiga yo’naltiradi:
“O’rtog’ingni qutqar!”, “Orqada qolayotganlarga yordam ber!”, “O’zingni
o’rtoqlaring bilan maqsadga erishing!”, “O’zinga berilgan vazifani oxirigacha
bajar, 
bo’lmasa komandang yutqazadi!”. Ayniqsa ko’proq diqqat-e’tiborni
bolalarni jamoada 
o’ynashga odat bo’lingan o’yinlarga qaratilish kerak.
•
O’yin jarayonida o’ynovchilarni kayfiyatini xisobga olish juda zarur bo’ladi.
Agarda 
o’yin yoqmagan bo’lsa va uni qanday sababalarga ko’ra
yoqmaganligini xisobga olish kerak: juda ham sodda yoki uni teskarisi,
murakkab 
bo’lish mumkin. Bunday xolatlarda o’yin qoidalarini almashtirish
(murakkablashtirish va soddalashtirish), boshqa iloji topilmay qolganda,
o’yinni uzoq vaqt davom etishini qisqartirish kerak.
•
Rahbarga 
o’yinni eng ko’proq havfli onlarni (murakkab to’siqlar ustidan
sakrab 
o’tish, balandlikdan pastga sakrash, devor, asbob-anjomlar atrofida
yugurish) xisobga olish zarur va har doim muxofaza qilishga tayyor 
bo’lish
kerak. Bunda 
o’yinga qatnashmayotgan bolalarni jalb qilish maqsadga
muvofiq 
bo’ladi.
•
O’yinda ayrim xolatlarda tartib buziladi, chunki raxbar o’yinni tushunib
bo’lmaydigan qilib gapirib berganda kelib chiqishi mumkin. Bunday xolat
tezda 
o’yin qoidalarini qo’shimcha tushuntirish kerak.

---

•
Shuningdek, intizom komandalarga noto’g’ri bo’linganda yoki o’yin
boshilarini noto’g’ri tanlash natijasida buzilish mumkin. Bolalar to’palon
qiladi uni achig’ini keltiradi. Komandalarni noto’g’ri bo’linganda (biri
ikkinchisidan kuchli bo’lganda) o’yin vaqtida bo’sh bo’lgan komanda o’yin
qatnashchilari ko’proq e’tiroz bildirishadi. Agarda o’yinchilarni soni teng
bo’lganda komandalarda, raxbar yaxshi e’tibor bermasa, bunda ham yomon
bo’lishi mumkin. Uni sezib, yomon ko’rib qolganda kechiktirmasdan
xatoki to’g’rilashishi kerak.
•
O’yinda ko’proq o’zini tuta bilmaydigan o’yinchilar intizomni buzadilar.
Ular bilan aloxida, yakkama-yakka tarbiyaviy ishlarni olib borish zarur:
o’yin boshiga xakamlikka oid ma’sul rollarni yuklash mumkin, ayrim
xollarda uning teskarisi bo’ladi, ya’ni o’yindan chetlashtiriladi. O’yin
jarayonida 
muxim 
umumiy 
qiziqishlariga 
ega 
bo’lgan 
o’yin
qatnashchilarini bir butun jamoaga birlashtiriladi.
•
O’ynovchilar o’rtasida sog’lom o’rtoqlik munosabatlari bo’lishi shart.
O’yin g’oliblarini manmanlikka berilib ketishiga yo’l qo’ymaslik zurur va
bu esa mag’lubiyatga uchraganlarni o’yinga bo’lgan qiziqishi sus o’tirishga
olib keladi.
•
O’ynovchilarning o’zaro harakati o’rtoqlik va do’stlik asosida tashkil
qilinganligi xis qilishlari shart.

---