Mavzu: Lizing munosabatlari va ularni rivojlantirish istiqbollari Reja

Lizingning kamchiliklari:
Yuqori darajadagi foiz to`lovlarini belgilanishi;
Mavsumiy ijarada asbob-uskuna kerak bo`lgan paytida topish mumkin bo`ladi deb kafolat berib bo`lmaydi;
Belgilangan foiz stavkalari qatiy bo`lganligi uchun bank krediti foiz-lari ko`tarilganda asosiy vositani lizinga bergan tomon daromadi kama-yishi yoki zarar ko`rishi mumkin.

2 Lizing operatsiyalarining iqtisodiy huquqiy asoslari
Toshkent, O'zbekiston (UzDaily.com) - Lizing yoki boshqa so'z bilan aytganda, moliyaviy ijara - bugungi kunda asosiy vositalarni sotib olishga sarmoyalashning taniqli va tasdiqlangan usuli hisoblanadi. O'zbekistonda lizing 1990-yillarning o'rtalaridan beri qo'llanilib kelinmoqda va 2000-yillarning boshlarida ushbu turdagi operatsiyalar uchun soliq imtiyozlarini beradigan qonunchilik bazasi yaratildi.
Shunga qaramay, shu paytgacha, mutaxassislarning fikriga ko'ra, bugungi kunda respublikada lizing kompaniyalari salohiyatining atigi 10-15 foizidan foydalanilmoqda. Buning sabablaridan biri bu sohada zarur bilimga ega bo'lgan yuridik mutaxassislarning keskin etishmasligi. Shubhasiz, kelajak huquqshunoslar talabalik davrida allaqachon lizing sohasida nazariy va amaliy ko'nikmalarga ega bo'lishlari kerak.
Shu sababli, bu yil lizing har yili O'zbekiston yuridik universitetlari va fakultetlari talabalari uchun iqtisodiy jarayonlar bo'yicha universitetlararo tanlovining mavzusiga aylanishi ajablanarli emas.
Tanlovning yakuniy bosqichi 2011 yil 24 oktyabrda bo'lib o'tadi. An'anaga ko'ra, u Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti yuridik klinikasi binosida bo'lib o'tadi. Toshkent va Namangan shahri yuridik maktablari va fakultetlarining yuridik talabalari jamoalari g'oliblik uchun kurash olib boradilar.
Ishtirokchilarga xayoliy ijara shartnomasi bo'yicha nizo mavzusini o'z ichiga olgan bankrotlik to'g'risidagi ishning fitnasi oldindan taqdim etilgan. Musobaqa davomida jamoalardan ishning holatlarini tahlil qilish, har bir tomonning huquqiy pozitsiyasini ishlab chiqish va sud jarayonida o'z pozitsiyasini namoyish etish uchun zarur hujjatlarni rasmiylashtirish talab qilindi. Yakuniy bosqichda dastlabki bosqichdan muvaffaqiyatli o'tgan jamoalar professional hakamlar va advokatlardan tashkil topgan hakamlar hay'ati oldida o'z pozitsiyalarini sinab ko'rishadi. Tanlov jamoada ishlash ko'nikmalarini shakllantirish, operativ fikrlash, talabalarning etakchilik fazilatlarini, notiqlik mahoratini, sud protsessual va umumiy kasbiy huquqiy madaniyatini rivojlantirishga qaratilgan.
Tanlov BMT Taraqqiyot Dasturining "Milliy inson huquqlari institutlarining salohiyatini oshirish" loyihasi tomonidan qo'llab-quvvatlandi. Loyihaning asosiy maqsadi inson huquqlari sohasida o'z faoliyatini samarali amalga oshirish uchun ushbu muassasalar va boshqa shu kabi tashkilotlarning imkoniyatlarini oshirishdir.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun qurilish materiallari ishlab chiqarish va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini qayta ishlash uskunalari, maxsus qurilish texnikasi, transport vositalariga (yuk va yo'lovchi) bo'lgan talabning tobora ortib borishi ichki lizing kompaniyalarini jonlantirishni taqozo etmoqda.
Biroq, O'zbekistonda lizing xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish uchun qonunchilik bazasini takomillashtirish zarur. Xususan, mutaxassislarning fikriga ko'ra, "Lizing to'g'risida" gi qonunning bir qator moddalariga qo'shimcha va o'zgartirishlar kiritish zarur.
Shu munosabat bilan, bugungi kunda deputatlar, shuningdek lizing sohasi mutaxassislari tomonidan ayrim qonun hujjatlariga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish ustida ish olib borilmoqda. Ushbu jarayon amalda qanday amalga oshirilayotganligi to'g'risida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Byudjet va iqtisodiy islohotlar qo'mitasi a'zosi Muxamajon Tursunov gapirib beradi.
O'zbekistonda lizing sohasini rivojlantirish va ushbu sohani tartibga soluvchi qonunchilikni takomillashtirishga qaratilayotgan e'tibor tufayli mamlakatda lizing operatsiyalari hajmi sezilarli darajada oshdi. Shunday qilib, 2010 yil oxiriga kelib respublikadagi lizing portfeli 1,13 trln. so'mni, lizing operatsiyalarining umumiy hajmi esa 430 mlrd. so'mni tashkil etdi. Yalpi ichki mahsulotdagi lizing portfelining ulushi 1,82% ni, asosiy kapitalga investitsiyalardagi lizing ulushi 2,7% ni tashkil etdi.Shuni ta'kidlashni istardimki, bugungi kunda lizing zamonaviy uskunalardan foydalanish asosida ishlab chiqarishni kengaytirishni istagan tadbirkorlar va fermerlar uchun qulay va samarali vositadir, chunki uskunalarni sotib olish katta mablag 'talab qiladi. Hozirgi vaqtda bozorda ham lizing oluvchilar, ham lizing beruvchilar sonining ko'payishi kuzatilmoqda - bugungi kunda lizing xizmatlarini 50 dan ortiq kompaniya va 30 bank taqdim etadi.
Amaldagi qonunchilikka muvofiq, lizing operatsiyalari uch tomon - lizing ob'ekti sotuvchisi (ishlab chiqaruvchi), lizing beruvchi (moliya kompaniyasi) va lizing oluvchi (mijoz) ishtirokini talab qiladi. Lizing tamoyili juda oddiy - lizing kompaniyasi ma'lum bir sotuvchidan mol-mulk sotib oladi va uni ma'lum haq evaziga uzoq muddatli foydalanish uchun mijozga topshiradi.
Lizing kompaniyalari vakillari amaliyotda duch keladigan faoliyatni va qator masalalarni o'rganish uchun bir qator deputatlar va lizing beruvchilarning uchrashuvlari tashkil etildi. Natijada, ularning aksariyati deyarli bir xil muammolarga duch kelishdi - lizing kompaniyasi uskunalarni sotib olib, mijozga topshirgandan so'ng, etkazib berilayotgan uskunalar uchun to'liq miqdorni olgan ishlab chiqaruvchi lizing operatsiyasidan chiqib ketadi.
To'lovga qodir bo'lmagan mijozdan uskunani olib qo'yish holatlarida ushbu mulkni boshqa shaxslarga ijaraga berish muammosi paydo bo'ladi. Lizing kompaniyalari qonunchilikka muvofiq sotuvchi vazifasini bajara olmaydiganligi sababli, qaytarib berilgan mulk ular va banklarning balansida.
Amaldagi qonunchilikka taklif qilinayotgan o'zgartirishlar lizing beruvchilar ham hibsga olingan ob'ektni ijaraga olish huquqiga ega bo'lib, banklar va boshqa kredit tashkilotlari qarzdorlarni to'lash uchun mol-mulkni undirib olish natijasida o'z mulkiga olingan mol-mulkni ijaraga olish imkoniyatiga ega. qarz.
Vaziyatni tahlil qilish jarayonida parlamentning quyi palatasidagi O'zLiDeP fraktsiyasining bir guruh deputatlari AQSh, Frantsiya va Germaniya kabi davlatlarning tajribasini ham o'rganishdi. Ushbu mamlakatlarda lizing - bu lizing oluvchi lizing beruvchiga (egasiga) lizing beruvchining aktivlaridan foydalanganligi uchun lizing to'lovlarini to'laydigan iqtisodiy munosabatlar majmuidir. Bunday holda, uchinchi shaxs - sotuvchining ishtirok etishi talab qilinmaydi, shuning uchun hibsga olingan ijaraga olingan mulkni uchinchi shaxslarga berishda muammo bo'lmaydi. Masalan, Rossiyada lizing beruvchi hatto dastlab mulk egasi bo'lishi mumkin (ya'ni sotuvchini uning shaxsiga birlashtirish).
Shuni ta'kidlashni istardimki, ushbu qonun loyihasida lizing shartnomasi bilan bog'liq ravishda sarflangan mablag'larni qaytarish kafolati sifatida lizing beruvchiga talab qilinadigan xavfsizlik shakllarini oshirish va lizing beruvchilarga mulk huquqini berish huquqini berish ko'zda tutilgan. ijaraga olingan ob'ekt narxini oldindan to'lash uchun avans to'lovi miqdori.
Ushbu moddaga kiritilgan o'zgartish va qo'shimchalar lizing beruvchiga yuqoridagi xavfsizlik shakllari bilan bir qatorda lizing oluvchidan boshqa ta'minot shakllarini talab qilishiga imkon beradi, shuningdek lizing beruvchiga avans to'lovi uchun avans to'lovi miqdorini belgilash uchun qonuniy asosni taqdim etadi. ijaraga olingan ob'ekt narxining. Garov shakllarini diversifikatsiya qilish lizing to'lovlarini kechiktirish sonini kamaytiradi va bu o'z navbatida lizing beruvchini faolligini rag'batlantiradi.
Taklif etilayotgan o'zgartish va qo'shimchalar ob'ektni olish, berish va ijaraga berish jarayonida yuzaga keladigan bir qator qiyinchiliklarni hal qilishga yordam berishi kerak.
Birinchidan, lizing kompaniyalari hibsga olingan mulkni ijaraga olish huquqiga ega bo'ladilar. Banklar, shuningdek boshqa moliya institutlari imkoniyatiga ega bo'ladilar.
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY XO‘JALIK SUDI PLENUMINING
QARORI
Oldingi tahrirga qarang.